Yêu cầu kỹ thuật xây dựng chuồng nuôi trâu bò

Chuồng trại hợp lý là yếu tố quan trọng giúp cho trâu bò chống lại sự khắc nghiệt của thời tiết, tạo điều kiện cho con vật luôn trong tình trạng sức khoẻ tốt, sinh trưởng và phát dục bình thường. Chuồng trại hợp lý còn tạo điều kiện nâng cao năng suất lao động, bảo đảm vệ sinh sản phẩm (đặc biệt là trong chăn nuôi lấy sữa) và chống ô nhiễm môi trường. Chính vì vậy, trước khi xây dựng chuồng nuôi trâu bò, cần nghiên cứu kỹ lưỡng về vị trí, hướng chuồng, kiểu chuồng, độ cao nền chuồng, diện tích chuồng và sân cho trâu bò vận động. Cần thiết kế và bố trí hợp lý các phần phụ (đặc biệt trong chăn nuôi trâu bò theo quy mô trang trại) như nhà kho chứa thức ăn, hệ thống chứa phân, xử lý nước thải…cũng như cần chú ý lựa chọn nguyên vật liệu xây dựng chuồng đề vừa bảo đảm yêu cầu kỹ thuật vừa tiết kiệm và nâng cao hiệu quả sử dụng.

Về xây dựng chưồng trại cho trâu bò có hai khuynh hướng khác nhau:

– Xây dựng chuồng đơn sơ, thậm chí chỉ cần rào vây quanh một khu đất thích hợp. Xu hướng xây chuồng kiểu này để chủ yếu chống nóng cho trâu bò và điều đó quan trọng hơn là chống rét. Mặt khác, việc xây dựng chuồng đơn sơ, không kiên cố đỡ tốn kém.

– Xây chuồng kiên cố, có tường bao quanh và mái che cẩn thận.

Nguyên tắc chung

Nói chung, để xây dựng chuồng nuôi trâu bò hợp lý phải xuất phát từ:

+ Đặc điểm sinh lý và tập tính của trâu bò: điều này đặc biệt quan trọng. Ở trâu, các tuyến mồ hôi kém phát triển, lại nằm sâu trong tổ chức dưới da nên khả năng điều hoà nhiệt bằng phương thức thoát mồ hôi rất hạn chế. Khi độ ẩm và nhiệt độ không khí cao, cơ thể trâu rất khó chịu, do đó nó thường phải tìm các nguồn nước để đầm tắm. Trâu có bộ da dày, những lớp lông phủ trên thân thể thua hơn bò nên sức chịu rét kém hơn bò, nhất là trong điều kiện rét ẩm và có gió. Bò sữa có khả năng chịu đựng với khí hậu nóng ẩm cũng rất kém. Bởi vì bò sữa của ta (chủ yếu là F2) là kết quả lai lạo với giống bò xứ lạnh. Bò sữa có tỷ lệ máu ngoại càng cao thì khả năng chịu nóng càng kém.

+ Đặc điểm từng vùng sinh thái: nước ta nằm trong vùng nhiệt đới nóng ẩm, trải dài từ 90 đến 23° bắc bán cầu. Mặt khác, địa hình lại bị chia cắt bởi nhiều dãy núi và rừng nên nước ta chịu sự tác động của nhiều yếu tố khí hậu, thời tiết khác nhau.

+ Phương thức và quy mô chăn nuôi: nuôi quảng canh hay thâm canh, nuôi trong nông hộ hay theo quy mô trang trại. Việc xác định phương thức cũng như quy mô chăn nuôi lại không thể tuỳ tiện mà tuỳ thuộc và phải dựa vào điều kiện tự nhiên, đất đai, thu ý lợi, khí hậu của từng khu vực, cũng như các điều kiện và khả năng kinh tế của mỗi chủ nuôi.

+ Mục đích chăn nuôi trâu bò: chăn nuôi trâu bò để cày kéo hay nuôi lấy sữa. Nếu nuôi lấy sữa thì phải bố trí đủ chỗ để vắt sữa hoặc bố trí chỗ vắt sữa riêng, chuồng nuôi càng phải sạch sẽ, phải xây chuồng làm sao để để làm vệ sinh, dội rửa.

Như vậy, trên thực tế việc xây dựng chuồng nuôi trâu bò phải dựa trên cơ sở những đạc điểm khí hậu, thời tiết của từng vùng lãnh thổ và đặc tính sinh lý, tập tính của trâu bò cũng như phương thức và mục đích chăn nuôi mà đề ra phương án tối ưu nhất, khoa học nhất.

Những yêu cầu chung

+ Vị trí, địa điểm: cần xây dựng chuồng nuôi trâu bò tại nơi cao ráo, thoáng mát, dễ thoát nước. Trong trường hợp chăn nuôi trâu bò nông hộ có thể xây chuồng liền nhà vệ sinh hoặc liền bếp. Nếu nuôi số lượng lớn trâu bò, theo quy mô trang trại, nên xây dựng chuồng cách xa nhà ở và khu dân cư, trường học, chợ. Cũng cần lưu ý đặt chuồng gần đồng cỏ, bãi chăn thả, thuận tiện giao thông và nguồn nước phục vụ cho trâu bò.

+ Hướng chuồng: đối với điều kiện khí hậu nóng ẩm của nước ta, nói chung tốt nhất là xây chuồng theo hướng nam hoặc đông nam. Với hướng chuồng này có thể hứng được gió đông nam mát mẻ vào mùa hè oi bức, đồng thời lại tiện che chắn khi có gió mùa đông bắc rét buốt vào mùa đông. Tuy nhiên, còn phải tuỳ thuộc vào địa hình, vị trí cụ thể và chế độ tiểu khí hậu của từng vùng mà xác định hướng chuồng thích hợp để tận dụng được tốt nhất những yếu tố tích cực của ngoại cảnh, mặt khác, hạn chế đến mức thấp nhất các yếu tố bất lợi của thời tiết tác động xấu đến trâu bò.

Những yêu cầu cụ thể

+ Nền chuồng: nền chuồng phải cao hơn mặt đất bên ngoài để nước mưa không thể tràn vào chuồng. Nền chuồng có thể được lát bằng gạch hoặc láng bê tông. Dù làm bằng chất liệu gì thì mặt nền chuồng cũng phải bảo đảm là không được gồ ghề, nhưng cũng không trơn trượt. Nếu làm bằng bê tông thì bề mặt phải rạch khía hay đánh nhám để tránh cho trâu bò bị trượt ngã. Nền chuồng phải có độ dốc hợp lý, thoai thoải hướng về rãnh thoát nước để bảo đảm thoát nước dễ dàng khi dội rửa chuồng. Trước khi lát hay láng nền chuồng cần lưu ý đầm nện nền chuồng thật kỹ, đặc biệt là phần rãnh thoát nước, để cho nền chuồng không bị nứt lún và chiều sâu của rãnh không bị thay đổi trong quá trình sử dụng.

Tiêu chuẩn diện tích nền (chỗ đứng) cho các loại trâu bò Tiêu chuẩn diện tích nền (chỗ đứng) cho các loại trâu bò

+ Tường chuồng: những vùng có điều kiện khí hậu thuận lợi như miền Nam chẳng hạn, có thể không cần xây tường che chắn. Những vùng khác, nên xây tường bao quanh chuồng để che rét mùa đông và tránh mưa hắt vào mùa mưa.

Tốt nhất là xây tường bằng gạch vôi vữa ximăng, với chiều dày 10 hoặc 20cm. Cũng có thể xây tường bằng đất sét nện chặt. Chiều cao của tường là 1,20m kể từ nền chuồng. Trên tường nên bố trí cửa sổ, các cửa này có cánh hoặc rèm che để có thể đóng mở dễ dàng khi cần thiết. Dưới chân tường để các lỗ hở theo kiểu tổ ong, giúp cho chuồng luôn thông thoáng gió.

+ Sân chơi và hàng rào: trong điều kiện cho phép, nên bố trí sân chơi để trâu bò có thể vận động tự do. Sân lát bằng gạch hoặc đổ bê tông. Có thể trồng cây bóng mát trong khu vực sân chơi. Trong sân chơi cũng bố trí máng ăn và máng uống.

+ Máng ăn: tốt nhất là xây bằng gạch láng bê tông. Các góc của máng phải lượn tròn và trơn nhẵn. Đáy máng có lỗ thoát nước để thuận liên cho việc rửa máng. Thành máng phía trong (phía trâu bò ăn) bắt buộc phải thấp hơn thành máng ngoài. Cụ thể kích thước các chiều của máng như sau:

Kích thước máng ăn cho trâu bò Kích thước máng ăn cho trâu bò

+ Máng uống: bố trí máng uống giữa hai chỗ đứng của hai trâu hoặc bò. Có thể dùng loại máng uống xây trát xi măng nhưng phải bảo đảm trơn nhẵn và có độ cao vừa phải, để trâu bò có thể uống nước dễ dàng mà không thể bước cả chân vào máng. Trong điều kiện chăn nuôi trang trại và nếu có điều kiện, nên dùng máng uống tự động, với nguồn nước từ tháp chứa dẫn tới. Trâu bò muốn uống nước chỉ việc ấn mõm vào bộ phận tự động và nước trào ra. Cũng có thể lợi dụng nguyên tắc bình thông nhau để xây máng uống bán tự động (nhiều gia đình chăn nuôi bò sữa ở Hà Nội đã tự làm và kết quả rất tốt); nước từ tháp chứa được dân tới một bể nhỏ xây ở đầu chuồng nuôi, đầu ống dẫn có lấp một phao tự động mở nước. Từ bể này có hệ thống ống dẫn tới các máng uống ở các ô chuồng. Khi trâu bò uống nước, mực nước trong máng hạ xuống. Nước từ bể chảy đến máng và do mực nước hạ nên phao mở ra, nước từ tháp chảy vào bể cho đến khi đầy thì phao tự đóng lại.

+ Đường đi cho ăn trong chuồng: tuỳ thuộc vào điều kiện chuồng trại (vị trí, kiểu chuồng…), phương thức chăn nuôi và phương thức, phương tiện vận chuyển thức ăn cho trâu bò mà bố trí đường đi cho ăn trong chuồng cũng như chiều rộng của nó. Nếu là kiểu chuồng một dãy thì có một đường đi cho ăn phía trước máng ăn. Đối với kiểu chuồng hai dãy đối đầu con vật thì đường đi cho ăn ở giữa, nhưng nếu là hai dãy đối đuôi thì bố trí hai đường đi cho ăn kề hai dãy trước máng ăn. Nếu chỉ nuôi số lượng trâu bò ít và chuyển thức ăn vào chuồng hoàn toàn thủ công thì chiều rộng đường đi khoảng 1,2 – 1,4m. Trong trường hợp nuôi nhiều trâu bò, theo quy mô trang trại, thường phải dùng các phương tiện để vận chuyển thức ăn vào chuồng. Khi đó bố trí đường đi rộng 1,4 – 1,6 m (nếu dùng xe cải tiến để vận chuyển thức ăn) hoặc rộng 1, 6 – l,8m (nếu dùng xe bò kéo) và 2,2 – 2,4m (nếu dùng máy kéo).

+ Rãnh thoát nước, phân, nước tiểu: được bố trí chạy dài, dọc theo chuồng phía sau chỗ trâu bò đứng (trong trường hợp nuôi trâu bò có cột buộc). Lòng rãnh không sâu và xây lượn tròn, chiều rộng làm sao vừa đủ lọt xẻng to (22 – 25cm). Độ dốc từ đầu này đến đầu kia khoảng 2 – 3% để bảo đảm dễ thoát nước tiểu và nước thải khi rửa chuồng,

+ Hệ thống cống thoát nước: được nối tiếp với rãnh thoát nước tiểu, bảo đảm thoát nước dễ dàng đến nơi chứa.

+ Bể chứa phân và nước tiểu: nếu có điều kiện cần bố trí cách xa nhà ở, khu chuồng nuôi và cuối hướng gió. Trong trường hợp chăn nuôi trâu bò nông hộ và với quy mô nhỏ, có thể làm hố phân ngay phía sau chuồng. Hố phân phải xây chìm, bằng gạch có trát ximăng để nước phân không ngấm ra xung quanh. Việc xây dựng hố chứa phân và nước tiểu với dung tích hợp lý cũng rất quan trọng.

– Có thể tính dung tích của hố chứa phân theo công thức sau đây:

V = P.n.t/m

V = dung tích của hố cần xây (m³)

P = lượng phân do một con trâu bò thải ra tại chuồng trong một ngày đêm (kg).

n = số trâu bò nuôi.

t = số ngày trữ phân ở hố.

m = khối lượng riêng của phân (0,6 – 0,7).

Nếu có điều kiện, tốt nhất là xây bể biogas để sản xuất khí mêtan cho đun nấu, thắp sáng, kết hợp tiệt trùng, nâng cao chất lượng phân và vệ sinh môi trường.

Cũng nên xây dựng hố chứa được lượng nước tiểu cho cả chuồng nuôi, trong vòng 20 – 30 ngày. Dung tích bể chứa nước tiểu được tính theo công thức:

V = g. n. t

V = dung tích (m³).

g = lượng nước tiểu trong một ngày đêm.

t = số ngày tích trữ (20 – 30 ngày).

+ Mái che chuồng: tuỳ theo điều kiện kinh tế, có thể dùng các tấm lợp fibro ximăng, tôn mạ kẽm, ngói hoặc tre lá. Khung đỡ mái có thể làm bằng sắt cạnh, tre, gồ. Mái chuồng có độ cao vừa phải để tránh gió lùa nhưng phải bảo đảm cố độ dốc (có thể từ 33° đến 45º, tuỳ thuộc vào loại vật liệu lợp mái) để dễ thoát nước và chìa ra khỏi tường vừa phải, tránh nước mưa hắt vào tường, vào chuồng nuôi.

Để bảo đảm cho chuồng thông thoáng tốt, có thể làm mái kép với hệ thống thông gió tự nhiên qua nóc chuồng.

+ Cửa: số lượng và kích thước của cửa tuỳ thuộc vào từng kiểu chuồng và kích thước của đường đi cho ăn, dọn phân rác. Điều quan trọng là cửa phải vững chắc, có khả năng che chắn tốt vào mùa đông rét buốt.

Tuỳ theo điều kiện cụ thể như quy mô chăn nuôi (chăn nuôi nông hộ hay trang trại), đặc biệt là khả năng kinh tế của chủ nuôi, có thể xây dựng và bố trí thêm kho chứa thức ăn tinh, kho chứa cỏ khô, bể ủ thức ăn xanh.