Gây giống và chăm sóc Trà hoa (Camellia sp)

Trà là cây thuộc họ Chè (Theaceae), chi Chè (Camellia L.) bao gồm các cây Trà đỏ, Trà hồng, Trà bạch, Trà hoa vàng, Hải đường và cả cây chè lấy lá làm đồ uống hiện nay.

Trà hoa là từ chỉ chung cho nhiều loài cây trong chi Chè trồng để lấy hoa thưởng thức là chính. Trà hoa là một trong những loài hoa quý và đẹp ở Việt Nam và cũng là loài hoa quý trên thế giới, được nhiều người ngưỡng mộ và được các nhà khoa học trên thế giới quan tâm nghiên cứu phát triển. Người ta đã thành lập Hội Trà hoa và có rất nhiểu ấn phẩm, sách, tạp chí về trà hoa.

Theo thống kê (có thể chưa đầy đủ) trên thế giới có khoảng trên 300 loài với hàng chục chủng và nhiều biến chủng, Trung Quốc là nước có nguồn Trà hoa nhiều nhất. Việt Nam cũng là quê hương của Trà hoa, chúng ta có khoảng trên 30 loài, nhiều chủng và cũng có nhiều loài Trà hoa vàng độc đáo. Thập kỷ 60 của thế kỷ 20, lần đầu tiên Trà hoa vàng được phát hiện ở Quảng Tây – Trung Quốc và đã được nhiều nhà khoa học của các nước quan tâm và nghiên cứu. Chúng ta cũng đã phát hiện Trà hoa vàng phân bố tự nhiên ở các tỉnh vùng núi phía Bắc vào đầu thập kỷ 90 của thế kỷ XX.

Người ta đã nghiên cứu chi Trà trên các lĩnh vực khác nhau như dùng để lấy gò, lấy dầu, làm đồ uống, làm thuốc và làm cảnh, v.v… Dưới đây chủ yếu nói về tác dụng làm cảnh của Trà hoa.

Trà hoa có nhiều nét đẹp đoan trang, sắc sảo lại thanh khiết, tao nhã. Người Trung Quốc xem Trà hoa là một trong 10 loại hoa có tiếng (Thập đại danh hoa).

Ở ta từ xưa đã coi Trà là loại hoa quý phái. Hoa Trà to đẹp, nhiều màu sắc, mùa hoa dài và đặc biệt thường nở vào mùa đông cho đến mùa xuân. Nhiều người quan niệm nếu có Trà nở vào dịp Tết âm lịch thì năm đó có nhiều may mắn. Hoa đã đẹp lại nở vào mùa đông nên càng sáng giá.

Hoa hồng là sắc đẹp của tình yêu.

Và hoa huệ huy hoàng trong bình dị

Nhưng tôi chỉ ưa nhìn

bông hoa trà e thẹn

Nở khoe tươi giữa tiết đại hàn …

(Không rõ tác giả)

Ở Trung Quốc, đời Tống đã ca ngợi:

Trà hon khi nở xuân chưa đến

Xuân đến trà hoa rộ trước thềm.

Mùa hoa của Trà rất dài, tuỳ theo loài khác nhau mà khác nhau, có loài ra hoa sớm, loài ra hoa muộn. Loài ra hoa sớm thì tháng 10 đã nở, loài ra hoa muộn thì đến tháng 5 năm sau vẫn chưa tàn. Thông thường mùa hoa của một loài kéo dài 2-3 tháng, cá biệt có loài (Xích trà điểm tuyết) mùa hoa dài đến 5 tháng; từ tháng 11 đến tháng 3 năm sau. Hoa đẹp, nụ cũng đẹp, từ tháng 6 đã có thể nhìn thấy nụ hoa bằng mắt thường. Với nụ hoa 6-7 tháng mới nở khiến người xem và người chăm chút nó hàng ngày luôn luôn đón đợi ở ngày mai một cái gì vừa cụ thể vừa trừu tượng trong cảm xúc của lòng mình.

Nếu hoa mãn khai có cái đẹp rực rỡ, đoan trang thì hoa hàm tiếu có cái đẹp e lệ, dịu dàng mà vẫn lung linh đài các. Vào sáng sớm, ta thấy giọt sương long lanh trên đoá hoa hé nở dưới ánh náng ban mai khiến tâm hồn ta nhẹ nhàng bay bổng hơn. Vào mùa hoa, nhất là đầu mùa, chúng ta vừa có thể thưởng thức nụ hoa, hoa mãn khai, hoa hàm tiếu và nhiều khi có cả lộc non nữa trên một cây, thật là đặc sắc hiếm có.

Có người chê hoa Trà là ịoại hoa hữu sắc vô hương mà từ chối nó thì chẳng qua là người chưa biết thưởng thức hoặc vì lý do về gìa mắt kém lại bị kẻ xấc xược cạnh khoé nên cụ Nguyễn Khuyến mới nói:

Xem hoa ta chỉ xem bằng mũi

Thấy đếch gì đâu một tiếng khà.

Hương và sắc của hoa là hai lĩnh vực thật khó dung hoà và vì thế cổ nhân đã nói: “hoa đẹp không thơm, hoa thơm không đẹp”. Đây là câu nói xuất phát từ tự nhiên, sau này được chuyển thành nghĩa bóng để răn dạy con ngừời. Tuy vậy ngay trong chi Trà cũng có loài có hương thơm và thường pử những loài Trà đơn hoặc trà cánh mỏng. Người ta đang cố gắng lai giữa chúng với nhau để tạo ra những chủng Trà vừa có hương thơm vừa có sắc đẹp. Hy vọng một ngày không xa con người có thể làm được điều đó.

Hoa Trà đẹp nhưng là một cây khó tính. Vì thế trong dân gian có câu: “Trà nhà quan, Lan nhà giàu”. Phong lan chỉ cần để vào chỗ thích hợp là nó không chết, nếu không chăm sóc có thể không có hoa nhưng cây vẫn sống. Với Trà thì không chăm sóc cây chết đã đành, chăm sóc quá và không đúng cách cây cũng chết.

Các loài trà hoa của ta thường thấy

+ Trà bạch không nhị: Mùa hoa từ tháng 11 đến tháng giêng thường nở rộ vào trước tết âm lịch khoảng một tháng. Có chủng Trà bạch không nhị nở muộn hơn, có thể vào dịp Tết âm lịch nhưng ít hoa hơn, sức sống của cây cũng kém hơn, lá thưa hơn.

+ Trà bạch có nhị: Cánh mỏng hơn Trà bạch không nhị, hoa không bền, mùa hoa cũng vào tháng 11 đến tháng giêng.

+ Trà bạch có nhị có hương: Là loài cây dã sinh mới được phát hiện, cánh hoa trắng nhưng mỏng, nhị nhiều và vàng, có hương thơm, vào tháng 10 hoa đã bắt đầu nở (cây chưa có bán trên thị trường).

+ Trà hồng: Gồm các loài Trà hồng có nhị, cánh kép hoặc cánh đơn. Trà cánh đơn còn gọi là Trà thiển, không đẹp và không quý bằng cạnh kép; các chủng quý là phấn hồng, cung phấn hồng, cung phấn biến. Mùa hoa của cung phấn biến cũng rất dài thường từ tháng 11 đến tháng 2 năm sau, nở rộ vào dịp Tết âm lịch.

+ Trà đỏ: Còn gọi là Trà thâm bao gổm các loài: Thâm hồng bát diện, Trà cánh rối, Trà lựu, Xích trà điểm tuyết v.v… Xích trà điểm tuyết có mùa hoa rất dài, từ tháng 11 đến tháng 3 năm sau.

+ Trà vàng: Là những loài mới được phát hiện trong những năm gần đây, chưa có trên thị trường, chưa có điều tra đầy đủ; song miền Bắc nước ta có rất nhiều loài Trà hoa vàng, có thể lên đến hàng chục loài. Mùa hoa của Trà vùng cũng rất dài, thường từ tháng 10 đến tháng 2 năm sau, có nhiều loài hoa nở rộ vào dịp Tết âm lịch.

Trong các loài Trà kể trên thì các loài Trà bạch là những loài khó tính hơn cả, sức chịu dựng kém, vì vậy việc gây trồng, chăm sóc khó khăn hơn. Các loài Trà hồng và Trà vàng là những loài có sức thích nghi với hoàn cảnh tốt hơn, dễ gây trồng và chăm sóc hơn Trà bạch nhiều.

Đặc điểm sinh thái

Trà hoa là loài cây á nhiệt đới, thích khí hậu ấm áp ẩm. Khí hậu miền Bắc nước ta mùa hè nắng nóng, nhiệt độ cao, có khi trên 35°C, vì thế cần phải che bóng thích hợp. Đặc biệt là Trà hoa vàng thường mọc dưới tán rừng cho nên cũng cần che bóng.

Khả năng chịu rét của Trà khá hơn khả năng chịu nóng. Những nơi khí hậu nóng ẩm quanh năm như ở miền Nam không có Trà hoa phân bố. Thực tiễn cho thấy Trà hoa có thể gây trồng và sinh trưởng phát triển bình thường từ Huế trở ra và ở cao nguyên Đà Lạt. Đưa Trà hoa vào đến Quy Nhơn tuy cây vẫn có nụ nhưng không nở hoàn toàn, sinh trưởng kém.

Về đất đai, Trà hoa không kén đất lắm, có thể sinh trưởng được trên nhiều loại đất khác nhau, yêu cầu đất ẩm, tơi xốp và thoát nước. Song Trà hoa rất mẫn cảm với gió to và độ kiềm trong đất, yêu cầu đất hơi chua, độ pH 4,5 – 5,5 là thích hợp. Nơi đất kiềm, đất sét và đọng nước đều không thích hợp cho Trà sinh trưởng, phát triển. Khi trồng Trà ngoài vườn hoặc trồng trong chậu đều phải chú ý điều này. Nếu trồng trong chậu, tối thiểu 2 năm phải thay đất một lần.