Kỹ thuật chăm sóc và nuôi dưỡng bê, nghé

Nuôi dưỡng bê, nghé nói riêng và nuôi dưỡng gia súc non nói chung có ý nghĩa rất quan trọng và ảnh hưởng rất lớn đến năng suất chăn nuôi các loại gia súc trưởng thành sau này. Chế độ nuôi dưỡng hợp lý bê, nghé non thể hiện qua sự phát triển cơ thể một cách bình thường của bò, nghé qua từng giai đoạn.

Việc nuôi dưỡng và chăm sóc bê, nghé hợp lý không chỉ để thu được mức tăng trọng theo dự kiến mà còn đảm bảo sự phát triển tốt hệ tim mạch, các cơ quan tiêu hoá và hô hấp cũng như các cơ quan vận động.

Để đáp ứng yêu cầu phát triển của bê, nghé, người ta thường chia thành hai thời kỳ nuôi dưỡng; thời kỳ bê, nghé còn bú sữa và thời kỳ sau cai sữa.

Nuôi dưỡng bé, nghé bú sữa

Thời kỳ bê, nghé bú sữa dài hay ngắn tuỳ thuộc vào hướng nuôi dưỡng và mục đích lấy sản phẩm. Thời kỳ này có thể là 3 – 4 tháng, nhưng cũng có thể 5 – 6 tháng. Gần đây, nhờ áp dụng những tiến bộ kỹ thuật trong nuôi dưỡng, người ta chỉ cần cho bê, nghé ăn sữa 3 – 4 tháng, nhằm để dành sữa cho người tiêu dùng mà vẫn bảo đảm sự phát triển của bê, nghé trong tương lai. Trong thời kỳ nuôi bê, nghé bằng sữa người ta còn chia thành hai giai đoạn:

+ Nuôi dưỡng bê, nghé sơ sinh 0 đến 10 ngày tuổi:

Bê, nghé mới sinh rất nhạy cảm với bệnh tật, do đó trong chuồng nuôi cần tránh gió lùa và ẩm ướt. Cần nuôi bê, nghé trong cũi riêng từng con. Có thể dùng cũi bằng sắt, tre, gỗ. Cũi có kích thước: rộng 0,45m, dài 1,2m và cao 1,0m. Sàn cũi là những thanh gỗ hoặc sắt rộng bản (20mm), có khe hở rộng 12mm để thoát nước tiểu và để cọ rửa dễ dàng khi cần thiết.

Nuôi bê, nghé trong cũi là một biện pháp tiên tiến, bảo đảm vệ sinh phòng bệnh, tránh những tai nạn đáng tiếc cho bê, nghé non, bảo đảm tỷ lệ nuôi sống cao. Tuy nhiên, không nên kéo dài thời gian nuôi trong cũi, bởi vì trong những cũi chật hẹp như thế sẽ không tạo điều kiện cho sự phát triển hệ tim mạch, hô hấp và chân móng. Thời gian nuôi trong cũi thường chỉ 7 – 10 ngày kể từ khi sinh.

Sau khi bê, nghé đẻ 1 giờ – 1,5 giờ thì cho ăn sữa đầu lần thứ nhất (nhiệt độ của sữa là 35 – 37°C). Lượng sữa đầu cho bê, nghé ăn trong mấy ngày đầu phụ thuộc vào tình trạng của bê, nghé và thường trong giới hạn 2 – 3kg (tức là bằng 1/10 khối lượng cơ thể). Trước khi vắt sữa đầu của trâu bò mẹ cần lưu ý rửa sạch bầu vú.

Việc cho bê, nghé ăn sữa đầu rất quan trọng. Bởi vì, sữa đầu giàu protít, khoáng và chứa nhiều thể miễn dịch. Sữa đầu có tác dụng tẩy sạch đường tiêu hoá. Thời gian cho bê, nghé ăn sữa đầu là 7 – 10 ngày. Mỗi ngày ăn 2 lần, ngay sau khi vắt sữa trâu bò mẹ. Có thể đựng sữa vào xô hay bình và sữa của trâu bò mẹ nào thì cho chính nghé, bê đó ăn. Trường hợp con mẹ bị mất sữa đột ngột, có thể lấy sữa đầu của trâu bò mẹ khác thay thế. Trường hợp hê, nghé bị ỉa chảy thì cần xác định ngay nguyên nhân. Đôi khi nguyên nhân lại chính là do sữa đầu không tốt. Thông thường bê, nghé ăn phải sữa đầu nguội lạnh thì dễ bị rối loạn tiêu hoá và bị ỉa chảy. Cũng có thể bê, nghé bị ỉa chảy là do quá háu ăn, sữa đầu ít được thấm đầy đủ nước bọt và khi tới dạ múi khế thì bị vón cục, rất khó tiêu hoá. Việc bổ sung vào khẩu phần trâu bò cạn sữa thức ăn hoà thảo – bộ đậu ủ tươi, bột cỏ và cỏ khô giàu caroten có tác dụng ngăn ngừa bệnh cho bê, nghé non.

Có thể cho bê, nghé uống kháng sinh để ngăn ngừa các bệnh đường tiêu hoá. Mặt khác, trong thời kỳ trâu bò mẹ có chửa, cần cung cấp cho chúng các loại thức ăn giàu vitamin nhằm nâng cao sức chống chịu của bê, nghé.

+ Nuôi dưỡng bê, nghé bú sữa:

Sau khi nuôi tại nhà hộ sinh 7 – 10 ngày, bê, nghé được chuyển sang nuôi theo chế độ bú sữa. Đối với trường hợp chăn nuôi bò lấy sữa thì những bê đực thương phẩm không được nuôi tiếp nữa mà giết thịt hoặc bán lại cho những người nuôi vỗ béo bằng sữa thay thế.

Thời gian nuôi bê, nghé giai đoạn bú sữa có thể kéo dài từ 3 đến 6 tháng. Lượng sữa nguyên sử dụng trong giai đoạn này có thể từ 300 đến 500kg đối với bê, nghé cái và từ 400 đến 600kg đối với bê, nghé đực. Nói chung, những bê, nghé đực và cái được chọn làm giống phải được ăn sữa nhiều hơn từ 50 – 60%. Trong một ngày đêm chỉ cần cho bê, nghé ăn sữa hai lần (sáng và chiều) sau mỗi lần vắt sữa. Sữa của tất cả trâu bò mẹ có thể dùng cho tất cả bê, nghé con cần ăn sữa.

Sữa vắt xong nên cho bê, nghé ăn ngay để bảo đảm độ nhiệt cần thiết và không cần phải hấp cách thuỷ. Nên cho bê, nghé ăn sữa trong xô. Xô cho bê, nghé ăn sữa phải được rửa sạch và tráng nước sôi sau mỗi lần cho ăn. Cần tập cho bê, nghé ăn được sớm các loại thức ăn bổ sung, nhất là thức ăn thô xanh. Việc nuôi dưỡng bê, nghé có kết quả tuỳ thuộc vào việc huấn luyện cho chúng sớm tiếp nhận thức ăn thực vật. Bê, nghé càng sớm ăn được cỏ khô, cỏ xanh, cỏ ủ tươi, thức ăn tinh thì càng có điều kiện phát triển tốt vào thời kỳ sau cai sữa. Bởi vì, việc sớm ăn thức ăn thực vật có tác dụng thúc đẩy sự phát triển hệ thống tiêu hoá, đảm bảo tốt khả năng tiêu hoá các chất dinh dưỡng. Chính vì vậy từ ngày thứ 15 sau khi đẻ có thể tập cho bê, nghé ăn thức ăn tinh, từ ngày thứ 20, tập cho chúng ăn cỏ khô và ngày thứ 30 tập cho ăn cỏ non, cỏ ủ tươi.

Nguyên tắc tập cho ăn thức ăn bổ sung là cho ăn từ ít đến nhiều. Thức ăn cho bê, nghé phải sạch sẽ, phẩm chất tốt. Cần đảm bảo thường xuyên có nước uống sạch sẽ, đầy đủ. Tốt nhất là bố trí máng thức ăn tinh, máng cỏ khô và máng nước ngoài sân chơi để bê, nghé có thể tự do liếm láp ngay từ những ngày đầu.

Hiện nay, trong kỹ thuật nuôi dưỡng nghé cũng như nuôi bê sữa dưới 6 tháng tuổi, người ta có xu hướng giảm lượng sữa tươi, thời gian ăn sữa rút ngắn xuống 3 – 4 tháng, đồng thời tập cho bê, nghé ăn các loại thức ăn thô xanh, củ quả và thức ăn tinh. Việc giảm tiêu chuẩn sữa nguyên đến mức tối thiểu dẫn đến chậm tăng khối lượng cơ thể vào thời kỳ đầu của bê, nghé, nhưng về sau có sự bù trừ để tới lúc bê, nghé đạt 12 – 18 tháng tuổi lại phát triển bình thường.

Trong điều kiện nuôi trâu bò trong các gia đình để lấy thịt hoặc sử dụng sức kéo, có thể để bê, nghé trực tiếp bú mẹ nhưng cũng cần chú ý cho bê, nghé tập ăn hoặc chăn thả tự do trên bãi chăn. Việc chăn thả trên bãi chăn ngoài vấn đề giúp bê, nghé có thể tự liếm láp, sớm tập ăn còn tăng khả năng vận động, giúp cho quá trình trao đổi chất tăng và cơ thể chúng thêm rắn chắc, khoẻ mạnh.

Nuôi dưỡng bê, nghé sau cai sữa

Trong thời kỳ này bê, nghé có thể sử dụng được thức ăn thô xanh nên tốt nhất là chăn thả trên bãi chăn, đồng cỏ. Tuỳ theo tính chất và loại hình đồng cỏ, cũng như năng suất đồng cỏ mà bố trí chăn thả luân phiên nhằm khai thác hiệu quả đồng cỏ trong khi vẫn bảo đảm cung cấp đầy đủ khối lượng thức ăn thô xanh rẻ tiền cho bê, nghé. Mùa đông thay thế một phần thức ăn tươi xanh bằng cỏ khô hoặc thức ăn ủ tươi. Cần bổ sung thức ăn tinh nếu khẩu phần thức ăn thô xanh không cân đối các nhu cầu dinh dưỡng. Lượng thức ăn tinh bổ sung có thể lên tới 10 – 20% trong tổng số nhu cầu dinh dưỡng một ngày đêm.

Trong điều kiện chăm sóc và nuôi dưỡng tốt bê, nghé 20 – 24 tháng tuổi có thể đạt 65 – 70% khối lượng cơ thể gia súc trưởng thành. Trâu bò cái có thể cho phối giống vào lúc đạt khối lượng 300kg, còn trâu bò đực, có thể đưa vào truyền giống lúc đạt khối lượng 400 – 450kg. Như vậy, trâu cái có thể đẻ lứa đầu lúc 34 – 36 tháng tuổi. Bò cái có thể đẻ lứa đầu lúc 28 – 30 tháng tuổi hoặc thậm chí sớm hơn. Nhưng trong điều kiện nuôi dưỡng kém thì phải trên 3 hoặc 4 năm tuổi mới đẻ lứa đầu. Vì vậy, khi nuôi dưỡng chỉ bằng chăn thả và nếu thấy trâu bò cái tơ kém phát triển thì phải bổ sung thêm thức ăn thô xanh, cỏ khô tại chuồng. Cũng có thể phải bổ sung thêm 1,5 – 2kg thức ăn tinh, tuỳ theo năng suất và chất lượng cỏ trên bãi chăn.