Đặc điểm thực vật học của cây Bơ

Cây Bơ rất thân thuộc với chúng ta bởi vì giá trị dinh dưỡng của quả Bơ rất nhiều, cùng tìm hiểu một số đặc điểm thực vật học của cây Bơ qua bài viết.

Thân và cành cây bơ

Bơ là cây thân gỗ, có thể cao từ 10 – 15 m.

Thân cây Bơ là chiều cao từ cổ rễ đến điểm phân cành đầu tiên.

Có 2 loại thân: thân phát triển từ hạt và thân phát triển từ chồi ghép.

Thân phát triển từ hạt: Theo hướng thẳng đứng và khi thân phát triển trung bình được từ 1m đến 1.5m sẽ tự phân cành, chiều cao điểm phân cành có thể cao hay thấp hơn tùy thuộc vào sinh trưởng ban đầu của cây và mức độ bóng che.

Thân phát triển từ cành ghép: là phần phát triển từ mầm của chồi ghép được nối liền với phần thân phát triển từ gốc ghép.

* Cành Bơ: Cây bơ có 2 loại cành là cành quả và cành vượt.

– Cành quả: thường năm ngang, cho hoa tập trung ở đoạn cuối của cành.

– Cành vượt: phát triển rất mạnh trên cây, thường mọc thẳng đứng, trên cành vượt không ra hoa nhưng có thể cho ra các cành con mọc theo hướng năm ngang và có khả năng ra hoa, kết quả.

Trong sản xuất, người ta thường phải cắt tỉa cành vượt để để tập trung dinh dưỡng cho các cành quả trên cây.

Trong trường hợp cây bị sâu bệnh trên cành hoặc gãy đổ người ta nuôi cành vượt để khắc phục hiện tượng khuyết tán trên cây.

Lá cây bơ

Lá Bơ có nhiều hình dạng khác nhau : hình mũi mác, elip, hình bầu dục, hình trứng…, có chiều dài 10- 30 cm, có mùi hôi đặc trưng.

Lá Bơ lúc còn non thường có lông mịn, màu hơi đỏ hoặc màu đồng.

Lá Bơ trưởng thành có màu xanh đậm, mặt lá láng.

Hoa cây Bơ

Cây Bơ ra rất nhiều hoa. Cây trưởng thành có trên 1 triệu hoa nhưng chỉ khoảng 1% là đậu thành quả.

Ở Việt Nam hoa ra tập trung nhất là vào đầu mùa khô nhưng thay đổi thất thường về thời tiết có thể làm cho Bơ ra hoa sớm hơn hoặc muộn hơn. Có một số giống ra hoa quanh năm gọi là Bơ tứ thì, có giống ra hoa trái vụ.

Hoa Bơ có màu xanh nhạt, hoặc xanh vàng, thường phát sinh thành chùm ở đoạn cuối cành quả.

Khi hoa nở, hoa có đường kính 12-14mm. Hoa có 12 nhị, nhưng chỉ có 9 nhị hoạt động, mỗi nhị mang 4 túi phấn. Hoa chỉ có một nhụy và một lá noãn chứa một tiểu noãn sau phát triển thành hạt. Đa số các bộ phận của hoa Bơ đều có lông mịn.

Hoa Bơ là hoa lưỡng tính, trên một hoa có đầy đủ bộ phận đực (nhị) và bộ phận cái (nhuỵ).  Điều đặc biệt là trong một ngày hoa của cây Bơ giữ chức năng đực vào một phần của ngày (sáng hay chiều) và chức năng cái vào phần còn lại của cùng ngày đó (nếu sáng đực thì chiều cái và ngược lại).

Cơ chế nở hoa như sau:

Mỗi hoa nở 2 lần. Lần nở hoa thứ nhất nhuỵ chín trước, sau đó hoa cụp lại. Lần nở hoa thứ hai nhị chín. Do đó, mà thời gian chín giữa nhị và nhuỵ khó trùng nhau, nếu nhị chín buổi sáng thì nhuỵ lại chhín buổi chiều.

Tùy và thời gian nở hoa trong ngày với vai trò là hoa đực hay hoa cái mà người ta chia cây Bơ làm 2 nhóm: A và B.

– Nhóm A: hoa nở lần 1 vào buổi sáng; nhụy chín nhưng nhị chưa tung phấn; tiếp theo đó là thời kỳ hoa cụp lại; hoa nở lần 2 vào buổi trưa ngày hôm sau; nhị chín tung phấn nhưng nhụy không còn khả năng thụ phấn nữa. Khoảng cách thời gian giữa 2 lần nở hoa của một hoa kéo dài trên 24 giờ.

– Nhóm B: có đặc điểm nở hoa ngược lại: hoa nở một lần vào buổi chiều; nhụy chín sẵn sàng đón phấn; tiếp theo đó là thời gian hoa cụp lại khoảng dưới 24 giờ; hoa nở lần 2 vào buổi sáng hôm sau; nhị chín và tung phấn.

Như thế hai nhóm A và B có đặc tính bổ sung sự thụ phấn cho nhau để cây đậu quả tốt. Vì vậy, bà con nên chú ý trồng cả hai nhóm giống trong vườn để chúng thụ phấn chéo cho nhau thì vườn Bơ có năng xuất cao hơn. Hiện nay những nước trồng Bơ có quy mô công nghiệp đều áp dụng kỹ thuật này.

Vì nhiều lý do, bao giờ cũng có sự lệch pha, nhuỵ chín muộn hơn 1 chút và nhị chín sớm đi 1 chút, nên dù trong vườn trồng chỉ những cây nhóm A hay chỉ những cây nhóm B, thậm chí chỉ trồng 1 cây vẫn có thể cho quả nhưng năng suất thấp.

 Quả và hạt cây Bơ

 Quả Bơ

Quả Bơ có trọng lượng và hình dáng khác nhau tùy giống: tròn, trứng, quả lê, thuỗn… Các kiểu hình quả Bơ

Trọng lượng quả Bơ thay đổi từ 100-500g, có giống quả rất to nặng đến 1,5 kg. Trên thương trường những giống quá bé hoặc quá lớn đều ít được ưa chuộng.

Quả có ba phần rõ rệt: vỏ, thịt và hạt.

Bề dày và cấu tạo của vỏ thay đổi tùy giống. Quả của những giống Bơ thuộc chủng Mexico thường có vỏ mỏng và láng, chủng Guatemala và Antilles thường có vỏ dày hơn.

Có giống Bơ vỏ quả sần sùi, có giống vỏ láng và đôi khi có sớ gỗ.

Màu sắc của vỏ quả biến động từ màu xanh sáng, màu xanh nhạt, xanh vàng, hoặc tím đến tím sẫm khi quả chín.

Thịt quả thường có màu vàng kem, vàng bơ, hoặc màu vàng sáng, có giống cho thịt quả có màu vàng xanh ở sát phần vỏ quả. Thịt quả có hàm lượng dầu béo rất cao so với các loại quả khác.

Hạt Bơ

Hạt Bơ có hình bầu dục, tròn hoặc hình nón, dài 5-6,4 cm, cứng và nặng có màu hồng. Hạt được bọc trong hai lớp vỏ lụa màu nâu.

Trong hạt có 2 tử diệp (nội nhũ) hình bán cầu. Giữa hai tử diệp có phôi hạt nằm về phía cuống quả, và khi hạt nẩy mầm, cây mầm sẽ mọc thẳng từ dưới lên theo trục thẳng đứng của hạt. Mặt ngoài tử diệp trơn láng hoặc sần sùi tùy theo giống. Hình dạng hạt cũng có nhiều kiểu khác nhau.

Tỷ lệ giữa vỏ, thịt và hạt của quả cũng tùy thuộc nhiều vào giống; chẳng hạn như ở giống Lula, hạt chiếm đến 25% trọng lượng quả.