Chọn cây điều giống năng suất cao

Cây điều được trồng tại nước ta khoảng vài trăm năm nay, nhưng về cây điều giống thì từ đời này tiếp nối đời khác, tự nhà vườn cứ theo kinh nghiệm riêng cũng như ý thích riêng của mình và mạnh ai người ấy tự gây ra để mong cải thiện được giống tốt hơn mà trồng. Các giống mới được nhập từ các nước khác về, như Braxin hay An Độ chẳng hạn, có hay không, và vào thời gian nào, chúng tôi chưa thấy tài liệu nào đề cập đến.

Thời trước, ông bà mình thường dùng hột điều gieo vào bầu hoặc xuống hố trồng để có cây con mà trồng. Và khi chọn cây điều mẹ để lấy hột để giống, người ta thường chọn những cây có những tiêu chuẩn sau đây :

– Màu sắc trái mà mình thích.

– Trái to và cây sai trái (ít người quan tâm đến chất lượng hột).

– Cây cho trái bói sớm (cho đó là giống tốt).

– Cây cao to và ít bị sâu bệnh tấn công.

Càng về sau này, nhất là từ khi mọi người biết được giá tri kinh tế của nhân hột điều (dùng làm bánh kẹo), rồi nhờ vào tài liệu sách vở báo chí chỉ dẫn, thêm vào đó là triển vọng xuất khẩu hột điều càng ngày càng gia tăng, nên việc chọn giống để cải thiện hữu hiệu cho vườn điều tương lai, đối với mọi người có phần cẩn thận và tinh tế hơn.

Khi tìm hiểu các giống điều thì người mình có thói quen dựa vào màu sắc của trái (trái giả) để đặt tên : điều đỏ và điều vàng.

Điều đỏ có hai giống :

– Giống trái nhỏ, tròn, sai trái nhưng ăn chát.

– Giống trái dài, to trái, có nhiều nước, vị ngọt nhưng ra ít trái.

Điều vàng có ba giống :

– Giống trái dài, lớn trái, có nhiều nước, vị ngọt.

– Giống trái vừa nhỏ vừa ngắn, ăn chát nhưng sai trái.

– Giống trái lớn, có màu vàng lợt gọi là điều Nếp, chứa nhiều nước cho vị ngọt, nhưng ít trái.

Xưa, ông bà mình trồng điều chỉ nhằm vào mục đích chính là lợi dụng tàn tá rậm rạp của nó để phủ cho im đất hầu ngăn chặn cỏ dại mọc tràn lan, kế đó là lấy trái ăn cho vui miệng. Vì chưa biết giá trị kinh tế của hột điều quí giá đến mức nào nên họ chỉ chọn những cây nào có trái to, vị ngọt để lấy hột mà trồng.

Ngày nay, những giống điều thoái hóa không được ai trồng, và nếu lỡ trồng cũng đốn bỏ để cải tạo lại vườn điều mới với giống tốt có năng suất cao hơn, có giá trị kinh tế hơn. Và, sau đây là phương pháp chọn giống：

– Tuổi cây mẹ: Tuổi cây mẹ không nên chọn cây non quá hay già quá, chỉ trong độ tuổi từ 8 đến 12 năm mà thôi. Ai cũng biết, điều trồng đến năm thứ ba thì ra trái bói (trái mùa đầu). Vài ba mùa đầu thì trái to và ít do cây phát triển chưa đúng mức. Còn điều già vài ba chục năm tuổi thì trái cũng bớt sai và nhỏ trái nên không ai chọn làm giống. Cây từ 8 đến 12 năm tuổi là ở độ sung sức nhất, đã ra hoa kết trái cũng được năm bảy mùa rồi, Ở vào tuổi này, sản lượng hột của cây mẹ phải đạt được từ 8 kí trở lên thì cây đó mới được chọn làm cây mẹ để gầy ra cây con sau này.

– Chọn cây ra hoa đúng mùa: Điều có nhiều giống và mỗi giống gần như có một đặc tính khác nhau, như việc trổ hoa, đâu phải cây nào cũng cùng ra hoa đúng mùa: có giống trổ rất sớm, và có giống lại trổ rất muộn. Có giống thời gian trổ hoa và kết trái chỉ trong phạm vi bốn năm tuần là xong, nhưng có giống công việc này kéo dài đến vài tháng, Điều trổ hoa sớm quá hay trễ quá đều không tốt, vì có thể không trùng hợp với mùa khô. Nếu trổ hoa sớm mà gặp mùa mưa muộn chưa dứt thì những cơn mưa cuối mùa sẽ ảnh hưởng xấu đến việc thụ phấn. Vậy ta nên chọn cây nào trổ hoa đúng mùa vừa hợp với thời tiết, vừa tiện cho việc thu hoạch để gây cây con làm giống.

– Chọn cây nhiều hoa lưỡng tính : Điều trổ hoa có chùm, nhưng tùy giống tốt xấu mà mỗi chùm có nhiều hay ít hoa. Trong mỗi chùm hoa (từ vài chục đến vài trăm) có cả hoa đực và hoa lưỡng tính, và cũng tùy giống, số hoa lưỡng tính ít hay nhiều. Có giống hoa lưỡng tính chỉ chiếm được năm bảy phần trăm mà thôi, vì vậy trái mới đậu ít. Ta phải chọn những cây vừa ra hoa nhiều, mà trong mỗi chùm phải có từ 15 đến 25 phần trăm hoa lưỡng tính. Nghĩa là trong một chùm có khoảng vài trăm hoa thì phải có khoảng 30 đến 60 hoa lưỡng tính mới đạt yêu cầu. Do hoa lưỡng tính nhiều nên sau này mỗi chùm sẽ đậu được cả chục trái. Điều mà sai trái như vậy gọi là điều chùm.

– Chọn cây trái to, nước ngọt: Trái điều như phần đầu chúng tôi đã đề cập : nhiều người quen miệng gọi là trái, nhưng thực chất nó là “trái giả” do đế hoa nở to ra mà thành. Còn hột điều mới chính là trái điều. Khi hoa thụ tinh xong thì cái hột (trái) hình thành và phát triển trước, sau đó trái giả mới phát triển sau. Khi chín, trái phồng to, da bóng lưỡng mọng nước dễ gợi cảm cơn thèm. Nước trái điều chứa nhiều Vitamine C, có thể chế biến thành nước giải khát, rượu hoặc giấm ăn. Ta nên chọn nhũng cây có trái to, nước ngọt mà trồng. Hy vọng thời gian ngắn gần đây, nước mình sẽ có những máy móc thiết bị dùng vào việc chế biến trái điều thành những thức uống, thức ăn như nhiều nước khác đã và đang thực hiện.

– Chọn cây nhiều nhánh, tán rộng : Có giống điều cây mọc cao nhồng, ra nhánh ít, nhưng cũng có giống có nhiều nhánh lại tỏa tán rộng, và không có nhánh lòa xòa sát mặt đất. Cây có tán rộng và nhiều cành thì sau này sẽ trổ nhiều hoa. Còn những nhánh lòa xòa gần mặt đất thường thì ánh sáng bị che khuất không thể rọi tới, nên khả năng trổ hoa rất ít. Nên chọn những cây có bộ tán rộng, những cành thấp nhất cũng phải cao hơn mặt đất năm sáu tấc để gầy giống.

– Chọn cây có nhiều nhánh trổ hoa : Mục đích của việc trồng điều là để khai thác hột, cây càng sai hoa nhiều trái thì năng suất hột mới nhiều. Thế nhưng không phải giống điều nào cũng đạt yêu cầu như vậy. Có cây mang trên thân nhiều nhánh, nhưng lại ít có nhánh trổ hoa, như vậy năng suất làm sao cao được ? Ta nên theo dõi nhiều mùa liền, hễ thấy cây nào đa số nhánh trổ hoa (tất nhiên phải có nhiều hoa lưỡng tính mới tốt) thì chọn cây ấy để gầy giống.

– Với cây thường rụng trái non : ít có cây điều nào ra mười trái mà đậu đủ cả mười. Có nhiều nguyên nhân khiến cây bị rụng trái non: do sâu bệnh tác hại, do thời tiết, hoặc do di truyền. Nếu do sâu bệnh hay do thời tiết mà trái non bị rụng thì không sao, còn nếu do di truyền thì cây điều mẹ đó dù có nhiều tiêu chuẩn tốt cũng không thể chọn để gây giống.

– Cây trổ trái sớm không thể dùng gây giống : Phần đông người mình hễ thấy giống cây ăn trái nào trổ trái bói sớm đều cho cây đó tốt, và chọn cây đó để gây giống. Cây điều trổ trái sớm là cây mới trồng hai năm đã ra hoa, thay vì thông thường phải đến ba năm. Nhưng cây phát triển sớm như vậy không phải là cây có tiềm lực mạnh đâu, mà đa số bạo phát bạo tàn, năng suất trái sau này thường tệ hại hơn những cây khác, vì vậy không nên chọn những cây này để gây giống.

– Cần chú ý đến trọng lượng nhân hột : Trồng điều gặp cây sai trái thì ai cũng mừng, nhưng đáng mừng nhất là hột của nó vừa to vừa có trọng lượng nhân bên trong đạt tiêu chuẩn nữa mới được. Trọng lượng nhân có to mới là đáng quí, và nên chọn những cây có loại hột như vậy để gây giống. Thực tế cho thấy có giống hột to, có giống hột nhỏ, có nhiều giống hột to bằng nhau, cân nặng cũng như nhau, nhưng nhân bên trong lại lớn nhỏ, nặng nhẹ khác nhau. Trong khi đó, ngoài thị trường được chuộng nhất là nhân hột điều vừa to vừa nặng. Để cải thiện giống, ta nên cố chọn cho được những cây điều có hột đạt chất lượng nhân như vậy mà gây giống.

Tóm lại, muốn tạo cây giống có năng suất cao, nhân đạt tiêu chuẩn thương phẩm quốc tế thì ta chọn những cây mẹ có số tuổi từ bảy tám năm trở lên đến mười một mười hai tuổi mới tốt. Cây để gây giống phải hội đủ những đặc tính ưu việt như sai hoa và hoa lưỡng tính đạt tỷ lệ cao khoảng từ 15 đến 30 phần trăm so với hoa đực. Ngoài ra, cây phải có hoa nở đúng mùa, ít tật bệnh, không rụng trái non nhiều, và trọng lượng nhân hột cao hơn những giống khác.

Trong kỹ thuật trồng cây, cây giống đóng vai trò quyết định cho việc thành bại, vì vậy không nhà vườn nào dám xem thường việc chọn giống để trồng.