Bệnh xâm nhiễm và nấm trên hoa lan

Khi nói đến vấn đề chế ngự các bệnh thường gặp ở lan thi, một lần nữa, phòng ngừa vẫn là điền then chốt.

Nấm và vi khuẩn

Mọi cây lan, dù là trồng trong nhà kính, trong vườn lan nhiệt dới, hay trong tự nhiên, đều có thế là đối tượng để nhiều loài nấm trên hoa lan và vi khuẩn khác nhau xâm hại. Đặc biệt, chúng gây nhiều phiền toái cho vườn ươm; một khi tình trạng úng thối đã bắt đầu xuất hiện trong khay ươm cây giống thì nó sẽ nhanh chóng lan sang tất cá những cây khác. Nếu nhừng cây lan được trồng trong chậu bắt đầu thối rữa mà không thấy nguyên nhân rõ rệt, chúng sẽ cứ tiếp tục thối đi cho đến khi không còn cứu chữa được nữa. Một số vi khuẩn và nấm cỏ trong nước hoặc không khí, và chúng truyền sang cây qua những con đường đó. Nếu nhà kính được giữ thật sạch sẽ và không có rác rưởi vấy trên sàn hay trên giá lan thì mầm bệnh từ những thứ khác khó có thể truyền sang cho lan. Ngay cả một đống chất trồng cũ ở gần nhà kính cũng có thể trở thành ổ truyền bệnh. Giữ vệ sinh thật sạch thì tốt hơn là chữa bệnh, và những cây lan khỏe mạnh sẽ tự động kháng lại sự nhiễm khuẩn.

Trước đây, người trồng lan thường để các thùng nước bên dưới các giá lan. Trong quá trình tưới, nước tưới thừa sẽ chảy qua các khe của giá lan, vào lại các thùng đặt bên dưới. Việc liên tục tái sử dụng nước cho các cây lan như vậy có thể dẫn đến nguy cơ là trong nước có mầm bệnh, vốn tích tụ dần trong nhà kính ấm áp. Mỗi lần tưới lan là mỗi lần bạn lại đưa vi khuẩn vào cây, và chẳng bao lâu nó sẽ tích tụ đến mức độ cây không kháng cự nổi nữa. Bể chứa nước mưa bên ngoài nhà kính cũng có ảnh hưởng tương tự, nhất là khi lá cây rụng vào trong bể. Mặc dù nên sử dụng nước mềm hơn là nước cứng, nhưng nếu nước mềm được trữ lâu ngày và được tái sử dụng liên tục, như đã mô tả ở trên, thì sẽ còn có hại hơn cả nước máy.

Tình trạng nhiễm nấm và nhiễm khuẩn này thường bắt đầu trong mùa thu hoặc mùa đông, khi mà mức độ phát trìên của lan chậm lại. Nhiệt độ thấp, cộng với quá nhiều độ ẩm cho cây, trong khi cây đang cần được nghi ngơi hoặc tăng trưởng rất chậm, sẽ nhanh chóng làm cho chồi mới bị nhiễm bệnh. Một khi đã bắt đầu, tình trạng thối rửa cơ bản này sẽ khó mà dừng lại và sẽ lan ra khắp cả cây. Những cây con rất dễ bị nhiễm bệnh; toàn bộ khay ươm cây giống có thế bị úng thối hết chỉ trong vài ngày. Những cây lan lá mềm như phalacnopsis rất dễ bị thối và tình trạng thối này lan rất nhanh ở lá. Nếu những cây lan đang nghi ngơi được giữ khô ráo trong mùa đông, được thông khí tốt và chiếu sáng đầy đủ, thì tình trạng úng thối sẽ không bộc phát. Lan miltoniopsis và phalaenopsis phát triển quanh năm, cần phải được giữ ấm để tránh nhiễm bệnh.

Hoa và nụ cũng có thể bị nhiễm nấm hoặc nhiễm khuẩn trong thời gian này. Những bông hoa trắng và to của lan phalaenopsis sẽ nhanh chóng xuất hiện những đốm bệnh nếu bị để trong nhiệt độ thấp suốt hai ba đêm.

Nụ hoa cymbidium và phalaenopsis rất dễ bị hư nếu ánh sáng yếu. Trong thời kỳ tối nhất của mùa đông, suốt nhiều ngày hoặc nhiều tuần không có chút ánh nắng mặt trời thì nụ hoa sẽ úa vàng và rụng đi. Việc giữ ấm cho lan để nó chịu được tình trạng thiếu ánh sáng sẽ chỉ gây tác dụng ngược, vì nó chịu được sức nóng của mùa hè với ánh sáng tốt nhưng lại không thích ánh sáng yếu cộng với nhiệt độ cao. Một số nhà trồng vườn cố gắng dùng ánh sáng nhân tạo để tăng ánh sáng cho cây, nhưng việc này chỉ thành công trên một số giống lan nào đó, như phalaenopsis và cattleya.

Một khi cây lan có dấu hiệu bị úng thối ở gốc giả hành mới hay chồi mới, thì bạn phải nhanh chóng ngắt bỏ phần bị nhiễm bệnh đi.

Giữ sạch sẽ những phần còn lành mạnh và phun thuốc diệt nấm hoặc thuốc diệt khuẩn hiện có bán trên thị trường. Có thể dùng hoa lưu huỳnh để ngăn bệnh lây lan hoặc tái phát. Cẩn thận, không dùng quá liều thuốc kháng nấm, vì nó có thế khiến cây phát triển chậm lại. Dùng dao bén cắt bỏ những lá lan Phalaenopsis bị nhiễm bệnh, sau đó lau khô lưỡi dao và bôi thuốc diệt nấm lên. Tất cả dụng cụ cắt lan phải được tẩy trùng bằng lửa hoặc bằng thuốc tẩy uế sau mỗi lần cắt.

Đối với những hoa bị đốm, tốt nhất là nên cắt bỏ đi để cây có thể phát triển và ra hoa lại khi đã khỏe mạnh hơn. Phương pháp tốt nhất để ngăn chặn tình trạng nhiễm khuẩn, nhiễm nấm là duy trì nhiệt độ thích hợp; sử dụng một cái quạt nhỏ để hỗ trự lưu thông khí trong những đêm lạnh mùa đông và những ngày âm u kéo dài. Những cây lan trồng bên cửa sổ thì thoải mái hơn với diều kiện khô ráo trong nhà, nhờ đó ít có nguy cơ nhiễm bệnh hơn.

Virus

Những sinh vật cực nhỏ này có thể xâm nhập các tế bào cây và gây ra những tổn hại khôn kể xiết: lá lan bị biến dạng, có nhiều vết hoặc đốm, và chất lượng hoa rất kém. Có nhiều loại virus tấn công lan, và một số loài lan dễ bị nhiễm bệnh hơn các loài khác. Lan phalaenopsis bị nhiễm virus mà không có nguyên nhân rõ rệt, có lẽ là do chúng có lá mềm, trong khi các loài khác, như cymbidium, vốn rất dễ bị virus tấn công, lại có thể sống được nhiều năm mà chẳng có chuyện gì. Các loài khác, như coelogyne, thì chẳng hề bị nhiễm chút nào.

Bạn sẽ thấy virus tấn công lan cymbidium đầu tiên là trên chồi mới. Chồi mới xuất hiện những chấm màu xanh nhạt và lan rộng thành vết khi chồi phát triển. Dần dần, những vết này chết đi, để lại những tế bào chết cho vi khuẩn và nấm xâm nhập, tạo thành những đốm đen trên lá. Bệnh virus này hoàn toàn không chữa được. Biện pháp cấp thiết để ngăn chặn virus lây lan là lập tức vứt bỏ cây lan và chậu lan đó đi. Virus lan từ cây này qua cây kia khá chậm, nhưng chúng phát tán nhanh thường là nhờ các loài côn trùng hút nhựa cây, như rệp nhện đỏ. Những vườn lan cymbidium lâu năm thường bị cả rệp nhện đỏ và virus, và vườn lan như vậy thì chỉ còn cách bỏ đi mà thôi. Một con đường lây lan khác là qua dao hoặc kéo cắt tỉa lá, hoa, và rễ. Vì vậy nhất thiết phải thường xuyên tẩy trùng dụng cụ cắt tỉa.

Những nhà chơi lan nghiệp dư mua cây khỏe mạnh từ vựa có uy tín về thì ít có khả năng bị virus. Lan ra lá nhiều năm sẽ tự động bị hư, bị đen đầu và bị mọt. Khi những lá này rụng xuống, bạn nên vứt chúng ra ngoài nhà kính.

Các chuyên gia nói rằng nếu phơi khô hạt giống của một cây lan nhiễm bệnh trước khi gieo thì nó sẽ không mang mầm bệnh. Có khả năng là virus nằm ngủ trên lá của hầu hết các cây lan, và khi cây không được khỏe do điều kiện thời tiết bất lợi thì chúng sẽ hoạt động.