Nhà Lý đẩy mạnh công cuộc xây dựng đất nước

1. Sự thành lập nhà Lý
Câu hỏi: Nhà Lý ra đời trong hoàn cảnh nào?
 
Sau khi Lê Hoàn mất (năm 1005), Lê Long Đĩnh lên ngôi vua. Long Đĩnh là một ông vua tàn bạo khiến cho trong triều, ngoài nội ai ai cũng căm giận. Năm 1009, Lê Long Đĩnh qua đời. Các quan lại trong triều tôn tướng Lý Công Uẩn lên làm vua, nhà Lý được thành lập.
 
Câu hỏi: Hãy kể vài nét về Lý Công Uẩn.

- Lý Công Uẩn người châu Cổ Pháp (Từ Sơn - Bắc Ninh), sinh năm Giáp Tuất (974), mẹ chết khi ông còn nhỏ tuổi, Hiền sư Lý Khánh Văn nhận làm con nuôi, Lý Công Uẩn thông minh và có chí khí khác ngưởi ngay từ nhỏ.
- Nhờ sự nuôi dạy của Lý Khánh Văn và Lý Vạn Hạnh, Lý Công Uẩn đã trở thành người xuất chúng. Khi Lê Ngoạ Triều mất, triều thần tôn Lý Công Uẩn lên làm vua vào năm 1010.
- Năm 1010, Lý Công Uẩn cho dời đô về Đại La. Một buổi sáng đẹp trời, thuyền vừa cập bến, nhà vua thấy rồng vàng bay lên, do đó đặt tên là kinh đô Thăng Long (tức là Hà Nội ngày nay).
 
Câu hỏi: Tại sao nhà Lý lại dời đô về Thăng Long?
 
Tình hình đất nước thế kỉ XI đã vững mạnh, nền kinh tế phát triển. Kinh đô Hoa Lư (Ninh Bình) xa và hẻo lánh, trong khi đó Đại La (Thăng Long) có nhiều ưu điểm hơn: vị trí, địa thế thuận lợi, là trung tâm của đất nước, “xem khắp đất Việt đó là nơi thắng địa, thực là chỗ tụ hội quan yếu của bốn phương. Đúng là nơi thượng đô kinh sư mãi muôn đời” (Chiếu dời đô - Đại Việt sử kí toàn thư).
 
Câu hỏi: Kinh thành Thăng Long dưới thời Lý phát triển như thế nào?
 
Kinh thành Thăng Long dưới thời Lý đã dần trở thành đô thị phồn thịnh. Thăng Long vừa là kinh đô của nước Đại Việt cường thịnh, vừa là một thành thị có quy mô lớn trong khu vực và trên thế giới lúc bấy giờ.
 
Câu hỏi: Tại sao nhà Lý lại giao các chức vụ quan trọng cho những người thân cận nắm giữ?
 
- Lúc đó nền giáo dục chưa phát triển để có điều kiện tuyển lựa nhân tài.
- Nhà Lý mới thành lập cần tập trung quyền lực để xây dựng và cùng cố chính quyền của mình.
Vì thế, nhà Lý giao những chức vụ quan trọng cho những người thân cận.
 
Câu hỏi: Em hãy vẽ sơ đồ bộ máy chính quyền ở trung ương và địa phương nhà Lý.
  
Câu hỏi: Nhà Lý đã tổ chức chính quyền trung ương và địa phương ra sao?
 
- Về mặt hành chính: cả nước chia thành 24 lộ, phủ. Dưới lộ, phủ là huyện, dưới huyện là hương, xã.
- Đứng đầu nhà nước là vua. Ban dầu, vua trực tiếp giữ quyền hành sắp xếp và sắp đặt quan lại, ban hành đạo luật xét xử, chỉ huy quân đội, tiếp sứ thần nước ngoài, về sau vua giao bớt cho các đại thần, chỉ giữ quyền quyết định chung. Vua ở ngôi theo chế độ cha truyền con nối.
 
Câu hỏi: Thời nhà Lý, khi một hoàng tử được chọn nối ngôi, vua bắt người đó phải ra ngoài thành tìm hiểu cuộc sống nông dân. Trước điện Long Trì vua sai treo chuông lớn, cho phép dân ai có oan ức gì đánh chuông xin vua xét xử. Vì sao nhà Lý làm như vậy?
 
- Chính quyền mà nhà Lý xây dựng là chính quyền quân chủ, nhưng khoảng cách giữa chính quyền và nông dân, giữa vua với dân chưa phải xa lắm.
- Nhà Lý quan tâm đến đởi sống nhân dân và luôn coi dân là gốc rễ lâu bền của chính quyền.
 
Câu hỏi: Về tổ chức hành chính thời Lý có gì khác so với thời Đinh - Tiền Lê?
 
Về tổ chức hành chính: nhà Lý chia đất nước thành 24 lộ, phủ (trong khi thời Đinh - Tiền Lê chia nước thành 12 đạo, 10 lộ, dưới lộ có phủ và châu) đặt các chức tri phủ, tri châu, dưới lộ phủ là huyện, hương và xã.
 
2. Luật pháp và quân đội
Câu hỏi: Em hãy giải thích vì sao muốn giữ được an ninh xã hội thì phải có luật pháp?
 
Muốn giữ được an ninh xã hội thì cần có luật pháp bởi vì, nếu không có luật pháp thì xã hội không thể ổn định và không có sự công bằng. Luật pháp là cán cân công bằng xử phạt những kẻ có tội và bảo vệ những người không có tội. Xã hội càng phát triển thì luật pháp đòi hỏi càng hoàn chỉnh.
 
Câu hỏi: Em hãy nêu sự cần thiết và tác dụng của bộ Hình thư thời Lý.
 
Trước kia, việc kiện tụng, xử phạt đều do quan lại đảm trách xử lí, nhiều khi xử quá khắc nghiệt, có ngưởi còn bị xử oan ức. Vì thế, vua nhà Lý thấy cần có quy định luật trong khi xét xử để đảm bảo sự công bằng cho mọi người.
Bộ Hình thư ra đời khi nước ta lúc đó chưa có luật là cần thiết và có tác dụng lớn. Với những điều quy định chặt chẽ như việc bảo vệ nhà vua, bảo vệ của công và tài sản của nhân dân, bảo vệ sản xuất nông nghiệp, xử phạt nghiêm khắc những kẻ phạm tội. Bộ Hình thư đã góp phần làm ổn định trật tự xã hội, nâng cao uy tín của nhà Lý.
 
Câu hỏi: Bộ Hình thư thời Lý quy định khá chặt chẽ những việc gì?
 
Bộ Hình thư thời Lý quy định khá chặt chẽ việc bảo vệ nhà vua và tài sản của nhân dân, nghiêm cấm việc mổ trâu bò, bảo vệ sản xuất nông nghiệp. Những người phạm tội bị xử phạt rất nghiêm khắc.
 
Câu hỏi: Cách tổ chức quân đội của nhà Lý có gì khác biệt so với các triều đại trước?
 
Cách tổ chức quân đội của nhà Lý được chia thành hai bộ phận: cấm quân và quân địa phương.
- Cấm quân: là quân đội được chọn lựa kĩ càng về lí lịch và sức khoé, có nhiệm vụ bảo vệ nhà vua và kinh thành.
- Quân địa phương gọi là lộ quân, sương quân có nhiệm vụ canh phòng các lộ, phủ, áp dụng chính sách “ngụ binh ư nông”.
 
Câu hỏi: Thế nào gọi là chính sách “ngụ binh ư nông”?
 
- Chính sách “ngụ binh ư nông” (gửi binh ở nhà nông) là hằng năm, chia quân sĩ thành phiên thay nhau đi luyện tập và đăng kí tên vào sổ nhưng vẫn ở nhà sản xuất, khi có chiến tranh và cần triều đình sẽ điều động.
- Chính sách này có ưu điểm: lực lượng tham gia quân đội là những trai tráng ở các làng (từ 18 tuổi) lại vừa là lực lượng lao động sản xuất chính, với cơ sở này có tác dụng vừa đảm bảo có lực lượng sản xuất nông nghiệp, vừa có lực lượng quân đội dự trữ. Họ vừa có nhiệm vụ sản xuất khi thời bình vừa đánh giặc khi có chiến tranh.
 
Câu hỏi: Quân đội thời Lý được tổ chức như thế nào? Em có nhận xét gì về tổ chức quân đội của nhà Lý?
 
- Tổ chức thành hai bộ phận: cấm quân và quân địa phương.
- Quân đội thời Lý bao gồm các binh chủng, thuỷ binh, kị binh và tượng binh, kỉ luật rất nghiêm minh, được rèn luyện chu đáo.
- Vũ khí có giáo mác, dao kiếm, cung nỏ, máy bắn đá,...
-> Quân dội nhà Lý được tổ chức khá chu đáo, quy củ và hùng mạnh.
 
Câu hỏi: Vì sao nhà Lý chủ trương gả công chúa và ban chức tước cho các tù trưởng miền núi?
 
Vùng biên giới phía Bắc và Tây Bắc nước ta là nơi cư trú của các dân tộc ít người. Trong quá trình dựng nước và giữ nước, các dân tộc ít ngưởi đã sát cánh với người Kinh để xây dựng và bảo vệ đất nước chống phong kiến phương Bắc, vì thế những việc làm của Lý Công Uẩn là để củng cố khối đoàn kết các dân tộc, vì đây là cội nguồn sức mạnh trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Việc làm đó góp phần củng cố nền thống nhất quốc gia.
 
Câu hỏi: Chính sách đối ngoại của nhà Lý đối với nhà Tống và Cham-pa như thế nào?
 
Tiếp tục truyền thống của thời Đinh - Tiền Lê, nhà Lý tiếp tục giao bang với nhà Tống và các nước láng giềng. Nhưng, nhà Lý thực hiện một nguyên tắc không thể nhân nhượng đó là độc lập chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ. Nếu nguyên tắc này bị vi phạm nhà Lý cử người kiên quyết đòi lại, thậm chí đem quân đánh trả.
 
Câu hỏi: Nhà Lý đã làm gì để cung cố quốc gia thống nhất?
 
- Tổ chức bộ máy nhà nước từ Trung ương đến địa phương.
- Ban hành bộ Hình thư.
- Xây dựng quân đội vững mạnh gồm hai bộ phận: cấm quân và quân địa phương.
- Thi hành chính sách “ngụ binh ư nông”.
- Thực hiện chính sách đoàn kết với các dân tộc thiểu số.