Hoa lan Dendrobium

Trong loài lan, có một loại giống rất đa chủng loại và Dendrobium là một ví dụ điển hình. Nó có rất nhiều loài, loài phụ và thứ, đến nỗi mà người ta không thể biết chính xác được là có bao nhiêu loại lan dendrobium. Người ta vẫn không ngừng khám phá thêm được nhiều loài mới ở những vùng xa xôi trên thế giới, nhưng nói cho đúng thì phải có khoảng 1.000 loài dendrobium khác nhau. Chúng có xuất xứ từ tận phía bắc là Trung Quốc và Ấn Độ xa xôi, đi ngang qua Nhật, thẳng xuống xuyên qua bán đảo Malaysia và Philippine, ngoài ra còn được tìm thấy ở Borneo, Nen Guinea, ngang qua Úc và đảo Bắc của New Zealand. Chúng có mặt ở khắp mọi môi trường, từ mực nước biển cho đến những dãy núi cao nhất, từ những vùng khô cằn cho đến những khu rừng nhiệt đới quanh năm ẩm ướt.

Nhóm lan này đa dạng đến nỗi chúng ta không thể khái quát hóa hình dạng và cách trồng của chúng. Tất cả chúng đều sinh ra những giả hành thon và mang nhiều lá, dài từ 2 đến 5 mm. Những giả hành này có khi to bằng cánh tay người, có khi mảnh bằng cây bút chì. Hoa của chúng có nhiều hình dạng kỳ lạ và vô cùng phong phú về màu sắc và kích thước.

Các loài lai

Lan dendrobium có số lượng loài lai nhân tạo rất khổng lồ. Những loài này rất được ưa chuộng, được lai từ hai hay ba nhóm chính. Đầu tiên, việc lai giống mở rộng đã được thực hiện tại Nhật và Havvaii với một loài Ấn Độ là D.nobile. Kết quả lai tạo ra những bông hoa to, tươi rất lâu với nhiều màu sắc cầu vồng. Việc gây giống cho một loài khác nữa, D.phalaenopsis, hay D.bigibbum, được thực hiện tại Thái Lan và Singapore. Loại này cho hoa cắt cành đẹp, được trồng trên diện tích lớn. Hoa của nó được thu hoạch quanh năm và được phân phối đi khắp thế giới. Loại thứ ba thu hút sự quan tâm của các nhà lai giống là nhóm các loài dendrobium Úc, được trồng và lai giống chủ yếu ở Úc để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của các nhà kính và nhà vườn, nơi có khí hậu thích hợp.

Dendrobium trong tự nhiên

Hầu như mọi loài Dendrobium đều là phong lan. Chúng mọc trên cây; ở đây những giả hành dài của chúng sẽ thòng xuống từ chỗ chúng mọc ra. Một số loài nhỏ hơn thì mọc tít trên những nhánh cao, nên được gọi là phong lan nhánh con. Ở nơi cheo leo như thế, cuộc sống của chúng không được đảm bảo lâu dài, vì gió bão sẽ dễ dàng đánh bật chúng di. Khi ấy chúng bị rơi xuống đất và cơ hội sống sót giảm đi rất nhiều. Vì lý do đó, những cây lan nhỏ này nhanh chóng trưỏng thành và cho hạt giống.

Trồng và chăm sóc

Dendrobium vẫn luôn được ưa chuộng; trong nhà kính chúng có thể được trồng trong những chậu khá nhỏ với chất trồng là vỏ cây thô thoáng, hoặc được bó vào bện đớn hoặc một khúc vỏ cây bần rồi treo lơ lửng. Phải tưới thường xuyên trong mùa tăng trưởng để đảm bảo cho giả hành thon, dài nhanh chỏng hoàn thành. Trong mùa thu, nhiều loài rụng lá và không ra lá mới cho đến hết mùa đông, tương ứng với mùa khô trong môi trường tự nhiên. Trong khi nghỉ ngơi ở nhiệt độ thấp là 8 -10 C, những cây lan này sẽ rất thích thú với toàn bộ lượng ánh sáng mà bạn đem đến cho chúng trong những tháng mùa đông âm u. Vào mùa xuân, mỗi mắt chỗ lá rụng sẽ mọc ra chồi hoa. Một số loài cho những bông hoa rất lộng Lẫy. Chúng tuy không tươi lâu nhưng lại rất đáng công chăm sóc cả năm qua.

Chỉ một số ít loài là phát triển quanh năm, còn hầu hết đều trải qua hai mùa, với một mùa tăng trưởng nhanh và ngắn. Trong mùa đó chúng cần nhiều nước, phân bón, và nhiệt độ. Đến cuối mùa tăng trưởng, chúng bắt đầu nghỉ ngơi; một số loài thì rụng lá một phần, một số khác thì không rụng. Dù là loại lan nào thì sự phát triển trong mùa này đều phải ngưng lại, việc tưới tiêu phải thật hạn chế. Tưới nhiều trong mùa tăng trưởng sẽ làm cây có nguy cơ bị rụng hệ rễ đang ngủ hoặc các mắt ở gốc bị tổn thương; điều này sẽ dần dần làm cho sự phát triển của cây bị rối loạn về sau, vì các chồi lẽ ra trổ hoa thì lại hình thành cây non, gọi là ‘keiki’. Nếu bạn định nhân giống cho cây thì đây là cách tốt, nhưng mắt nào đã ra cây con theo cách như vậy thì sẽ không ra hoa. Để ngăn mắt trổ cây con, bạn phải giữ cây được khô trong mùa đông.

Sử dụng và lạm dụng

Ở châu Âu, nhu cầu về lan dendrobium cho hoa cắt cành, hoa chậu, và cho người chơi lan nghiệp dư vẫn luôn luôn tồn tại. Tại miền Viễn Đông và Hoa Kỳ, nhu cầu này rất cao, chủ yếu là để trang trí nội thất. Người ta muốn mua cây đang ra nụ để thưởng thức nó vài tuần lúc nó nở hoa, rồi sau đó quẳng đi. Nghe ra thật quá lãng phí, nhưng dưới góc độ của các vườn lan kinh doanh thì vấn đề chỉ là làm sao đáp ứng được lòng tham không đáy của một thị trường nào đó.

Dendrobium nobile thứ virginale

Loài này mọc trên núi Himalaya và là loài cho hoa trắng muốt trong số những loài cho hoa màu hồng và tía thường gặp. Màu hoa của nó trắng ngần và chẳng có chút vàng nào; đây là điều khá lạ. Nó ra hoa rất nhiều vào mùa xuân, chùm hoa tươi trong nhiều tuần. Cây được giữ càng lạnh trong suốt mùa đông và trong thời gian ra hoa thì hoa càng đẹp và tươi lâu hơn.

Dendrobium infundibulum

Nhiều loài Dendrobium mọc trên dãy núi Himalaya, và loài này chỉ là một trong số đó. Những giả hành dài và khỏe của nó rất đặc biệt, vì chúng phủ một lớp lông rất sậm (gần như màu đen). Những bông hoa trắng, to và cứng cáp của nó rất rực rỡ và tươi suốt nhiều tuần, sau đó chúng nhạt màu đi nhưng vẫn còn trụ trên phát hoa thêm nhiều tuần nữa rồi mới rụng. Giống như nhiều loài Dendrobium khác trên dãy Himalaya, đây là loài ưa lạnh, xuất xứ từ môi trường khí hậu cao nguyên.

Dendrobium Brownie

Dendrobium ưa nóng là một nhóm khác nữa, có các loài xuất xứ từ Viễn Đông. Trong khi hầu hết các loại lan Dendrobium này có màu trắng lẫn hồng thì giờ đây chúng lại có thêm những tông màu mới là xanh, vàng, và nâu. Cách trồng thì hệt như nhau, và chúng sẽ phát triễn mạnh cùng với các loài ưa nóng khác.

Dendrobium Emma White

Các loài lan dendrobium ưa nóng trổ một chùm hoa lòe loẹt trên đầu của giả hành trưởng thành nhất, và thậm chí chúng còn có thể ra hoa lần nữa trên chồi đó vào năm sau. Màu sắc của chúng rất đa dạng, nhưng một trong số các loài được ưa chuộng nhất là D.Emma White có màu trắng ngần, thanh thoát, mạnh khỏe, tươi được nhiều tuần trên phát hoa cao, thẳng đứng.

Dendrobium Pink Beauty

Việc lai giống đã được thực hiện mở rộng trên loài D.nobile và các thứ của nó cũng như các loài có họ hàng, nhằm tạo ra hàng loạt những loài có hoa lớn và rực rỡ hơn, lý tưởng cho nhà kính lạnh. Những loài lai này hiện mang rất nhiều sắc hồng và tím, trắng và vàng, với những hoa văn và đường viền nổi bật. Bí quyết để trồng thành công những loài này là cho chúng một mùa nghỉ đông khô, lạnh, và có ánh sáng để thúc chúng ra hoa trong mùa xuân.

Dendrobium Thai Fancy

Một số loài lai ưa nóng, bao gồm loài này, đã được lai giống để có kích thước lớn hơn. Khi ra hoa, nó mới cao có 30 cm; những loài cao hơn có thể gấp đôi kích thước này. Loài lan này cần nhiều ánh sáng và độ ấm để thúc đẩy ra hoa, vì vậy nó rất lý tưởng để làm bên bậu cửa sổ nhiều nắng ấm. Nó chỉ cần được che một chút khi nắng gắt nhất, cẩn thận, đừng để những loài Dendrobium này bị quá ướt; thỉnh thoảng mới tưới cho chúng một lần, và phải để chất trồng khô rồi mới tưới tiếp.

Miltoniopsis roezlii

Không phải tất cả các loài Miltoniopsis đều có hoa to; thực tế, hầu hết các hoa của chúng đều nhỏ hơn nhiều so với hoa của các loài lai mà chúng ta từng thấy. Loài này thuộc loại tiểu và thường chỉ cho mỗi lần một hoa. Song hoa của nó rất đẹp; những cánh đài và cánh tràng cứng màu trắng, với cánh môi rộng, hình tròn có hoa văn màu vàng ở giữa và hai đốm “mắt” đỏ thẫm ở hai bên. M.roezlii đã tạo nên các loài lai màu của giống lan này, và những loài lai màu trắng, to hơn thường có những hoa văn tương tự. Vì kích thước nhỏ nên nó khó trồng được tốt, nhưng nó cũng đáng để bạn tìm và trồng thử. Giống như tất cả các loài Miltoniopsis, loài lan bé nhỏ này không thích quá ướt, quá lạnh, và ánh nắng gắt.

Miltoniopsis vexillaria

Loài đặc biệt này là loài điển hình của lan bướm và có hoa lớn nhất trong các loài có xuất xứ từ Colombia. Màu hồng của nó rất đa dạng và có thể thay đổi từ trắng, sang hồng nhạt, rồi đến hồng sẫm. Màu đậm nhất của nó được dùng để tạo ra các giống lai hiện đại có màu hạt dẻ sậm rất được ưa chuộng.

M.vexillaria vẫn là loài lan trồng phổ biến, mặc dù hiện nay người ta thường gặp các loài Miltoniopsis lai hơn. Cọng hoa của nó có thể mang những bông hoa to rực rỡ và lâu tàn. Trong khi những loài khác đang dồn năng lượng để phát triển thì những bông hoa mùa hè này không những làm cho căn nhà bạn thêm xinh xắn mà còn phảng phất hương thơm.

Miltoniopsis Beall’s Strawberry Joy

Ở đây, màu hồng nhẹ được tôn lên bởi hoa văn màu hạt dẻ đậm rất đẹp ở giữa (xem tr.77). Màu hạt dẻ đậm ấy trở nên nổi bật nhờ đường viền trắng xung quanh. Loài này và các loài lai gần khác có màu tương tự rất được ưa chuộng. Chúng chịu được điều kiện trong nhà, thích bóng mát và độ ấm trong nhà. Tuy nhiên chúng cần độ ẩm cao, vì vậy hãy thường xuyên phun sương lên lá, đồng thời trồng chúng chung với các loài lan và cây trong nhà khác để giúp chúng phát triến tốt và ra hoa hiệu quả hơn.

Miltoniopsis Eureka

Những bông hoa to của loài lai màu trắng này là điển hình của màu nhạt và sắc tinh tế, thanh nhã, có trong nhiều loài lan bướm này. Màu trắng của hoa tương phản với màu tối của hoa văn ở giữa làm cho nó nổi bật hẳn lên. Màu vàng ngay chính giữa là dấu hiệu để báo cho các loài côn trùng biết rằng đó là nơi mà chúng sẽ được thưởng thức mật ngọt nếu chịu ghé ngang. Ngoài ra nó còn nổi bật nhờ hương thơm dịu ngọt – đặc điểm chung của các loài lan Miltoniopsis. Mùi hương này càng thêm ngào ngạt trong những ngày hè đầy nắng khi nó nở hoa.

Miltoniopsis Jersey

Sắc đỏ thẫm của loài hoa huyền thoại này khác xa so với những loài màu hồng, và quá trình lai giống chọn lọc trong nhiều năm đã tạo ra những bông hoa với sắc đỏ nhung thẫm lộng lẫy. Đường viền nhạt ở rìa cánh hoa và giữa cánh môi làm cho bông hoa thêm rực rỡ. Loài hoa này chủ yếu nở vào mùa hè, đảm bảo sẽ cho bạn một buổi trình diễn rất tuyệt vời, vì lúc ấy những loài lan khác lại đang dồn sức cho sự phát triển.