Bài soạn "Hiền tài là nguyên khí quốc gia" số 4 - 6 Bài soạn "Hiền tài là nguyên khí quốc gia" của Thân Nhân Trung lớp 10 hay nhất

I. Tác giả
- Thân Nhân Trung (1418 – 1499), tự Hậu Phủ.
- Quê: Yên Ninh, Yên Dũng, Bắc Giang.
→ Ông là người học giỏi, được vua Lê Thánh Tông tin dùng và ban là Tao Đàn phó nguyên soái.
- Thân Nhân Trung đỗ tiến sĩ năm 1469.

II. Tác phẩm
1. Tìm hiểu chung
a. Hoàn cảnh ra đời
Năm 1439 trở đi, nhà nước phong kiến triều Lê đặt ra lệ xướng danh, yết bảng, ban mũ áo, cấp ngựa, đãi yến và vinh quy bái tổ cho những người đỗ đạt cao.
b. Xuất xứ văn bản
“Hiền tài là nguyên khí quốc gia” được trích trong bài kí đề danh tiến sĩ khoa Nhâm Tuất, niên hiệu Đại Bảo thứ ba.
c. Bố cục:
- Phần 1: Từ đầu… làm đến mức cao nhất: nêu lên giá trị của hiền tài với đất nước.
- Phần 2: Phần còn lại; nêu lên ý nghĩa của việc khắc bia, khắc tên người hiền tài.

2. Tìm hiểu chi tiết
a. Tầm quan trọng của hiền tài đối với quốc gia
- Mệnh đề khẳng định: “Hiền tài là nguyên khí quốc gia”→ người tài cao, học rộng là khí chất ban đầu làm nên sự sống còn và phát triển của đất nước, xã hội. Hiền tài có quan hệ lớn đến sự thịnh suy của đất nước.
- Nhà nước đã từng trọng đãi hiền tài, làm đến mức cao nhất để khích lệ nhân tài, đề cao danh tiếng, phong tước cấp bậc, ghi tên ở bảng vàng, ban yến tiệc.
- Những việc đã làm chưa xứng với vai trò, vị trí của hiền tài, vì vậy cần phải khắc bia tiến sĩ để lưu danh sử sách

b. Ý nghĩa, tác dụng của việc khắc bia ghi tên tiến sĩ
- Khuyến khích nhân tài “khiến cho kẻ sĩ trông vào mà phấn chấn hâm mộ, rèn luyện danh tiết, gắng sức giúp vua”.
- Noi gương hiền tài ngăn ngừa điều ác, “kẻ ác lấy đó làm răn, người thiện theo đó mà gắng”.
- Làm cho đất nước hưng thịnh, bền vững dài lâu “dẫn việc dĩ vãng, chỉ lối tương lai, vừa để rèn giũa danh tiếng cho sĩ phu, vừa để củng cố mệnh mạch cho nhà nước”.

c. Bài học lịch sử rút ra từ việc khắc bia ghi tên tiến sĩ
- Thời nào thì hiền tài cũng “là nguyên khí của quốc gia”, phải biết quý trọng nhân tài.
- Hiền tài có mối quan hệ sống còn đối với thịnh suy của đất nước (đây là triều đại hoàng kim nhất của lịch sử chế độ phong kiến ở Việt Nam vì biết dùng và quý trọng hiền tài).
- Thấm nhuần quan điểm của nhà nước ta: giáo dục là quốc sách, trọng dụng nhân tài. Thấm nhuần quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh: một dân tộc dốt là một dân tộc yếu.

d. Giá trị nội dung
- Khích lệ kẻ sĩ đương thời rèn đức, luyện tài, đồng thời thể hiện tấm lòng của tác giả đối với đất nước.
- Đây cũng chính là bài học quý giá cho thế hệ mai sau.

e. Giá trị nghệ thuật
- Lập luận chặt chẽ.
- Luận điểm, luận cứ rõ ràng, lời lẽ sắc sảo, thấu tình đạt lý.

III. Hướng dẫn soạn bài
Câu 1

- Trước hết, bài kí đề danh tiến sĩ khoa Nhâm Tuất đã khẳng định tầm quan trọng đặc biệt của hiền tài đối với quốc gia: Hiền tài là nguyên khí của quốc gia. Nghĩa là người tài cao học rộng có đạo đức là khí chất ban đầu làm nòng cốt cho sự bảo tồn, sự phát triển toàn diện của đất nước, của xã hội.

- Hiền tài có quan hệ lớn đến sự thịnh suy của đất nước.

- Hiểu được điều đó, nhà nước phong kiến đã từng đãi sĩ chiêu hiền khuyến khích phát triển nhân tài đề cao danh tiếng, phong chức tước cấp bậc, ghi tên ở bảng vàng, ban yến tiệc. Đúng như bài kí đã viết: “...Triều đình mừng được người tài, không có việc gì không làm đến mức cao nhất”.

- Triều đình còn nhận thấy những việc đã làm chưa xứng với vai trò, vị trí của hiền tài vì thế nên cần phải khắc bia tiến sĩ để lưu danh sử sách.

Câu 2

Ý nghĩa, tác dụng của việc khắc bia ghi tên tiến sĩ là nhằm “...khiến cho kể sĩ trông vào mà phấn chấn hâm mộ, rèn luyện danh tiết, gắng sức giúp vua.” nói một cách khác đó là một cách khuyến khích nhân tài.

Việc khắc bia ghi tên tiến sĩ cũng còn nhằm noi gương hiền tài, ngăn ngừa điều ác: “...kẻ ác lấy đó làm răn, người thiện theo đó mà gắng...”

Sau cùng, việc khắc bia ghi tên tiến sĩ cũng nhằm làm cho đất nước hưng thịnh, bền vững lâu dài “...dẫn việc dĩ vãng, chỉ lối tương lai, vừa để rèn giũa danh tiếng cho sĩ phu, vừa để củng cố mệnh mạch cho nhà nước”.

Câu 3

Bài học lịch sử rút ra từ việc khắc bia ghi tên tiến sĩ là:

- Dù ở thời đại nào thì hiền tài cũng là nguyên khí của quốc gia vì thế nhà nước và nhân dân phải biết quý trọng nhân tài, chiêu hiền đãi sĩ.

- Hiền tài có quan hệ lớn đến sự phát triển của đất nước. Nên lưu ý là triều đại Lê Thánh Tông rất mực quý trọng hiền tài biết phát huy nhân tài nên đây cũng là triều đại hưng thịnh nhất trong lịch sử chế độ phong kiến Việt Nam.

- Quán triệt thấm nhuần quan điểm của Nhà nước ta hiện nay: giáo dục là quốc sách, trọng dụng nhân tài. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã quan niệm một dân tộc dốt là một dân tộc yếu, nghĩa là đề cao hiền tài, đề cao giáo dục.

Câu 4

Sơ đồ về kết cấu của bài văn bia ghi tên tiến sĩ:
Vai trò, tầm quan trọng của người hiền tài -> Những chính sách khuyến khích người hiền tài của đất nước (việc làm, việc đang làm) -> Ý nghĩa, tác dụng của việc khắc bia tiến sĩ