Bài 25. Phong trào Tây Sơn – Lịch sử 7

Chiến công đại phá hai mươi chín vạn quân Thanh của Quang Trung Nguyễn Huệ đã lừng lẫy trong những trang sử của nước nhà. Trong bài học ngày hôm nay, chúng tôi sẽ mang đến cái nhìn tổng quan hơn về khởi nghĩa Tây Sơn và chiến thắng trước hai mươi vạn quân Thanh

A. Lí thuyết

I . Khởi nghĩa nông dân Tây Sơn 

1. Xã hội Đàng Trong nửa sau thế kỷ XVIII

-Từ  giữa thế kỷ XVIII  chính quyền họ Nguyễn  ở  Đàng Trong suy yếu dần, quan lại tăng kết  thanh bè cánh bóc lột nhân dân, đua nhau ăn chơi xa xỉ.

-Nông dân nộp nhiều thứ thuế, bị tước đoạt ruộng đất , bất bình oán giận dâng cao.

-Cuộc khởi nghĩa chàng Lía  ở Truông Mây (Bình Định),lấy của nhà giàu chia cho dân nghèo.

 Lược đồ căn cứ địa của nghĩa quân  Tây Sơn

2. Khởi nghĩa Tây Sơn bùng nổ

-Mùa xuân 1771, ba  anh em Nguyễn Nhạc lập căn cứ ở Tây Sơn thượng đạo (An Khê – Gia Lai)

– Đồng bào dân tộc thiểu số ủng hộ tích cực.

-Khi lực lượng mạnh, nghĩa quân mở rộng địa bàn xuống Tây Sơn hạ đạo lập căn cứ ở Kiên Mỹ ( Bình Định)

-Nghĩa quân lấy của nhà giàu chia cho dân nghèo, xoá nợ và bỏ nhiều thứ thuế cho dân.

II. TÂY SƠN LẬT ĐỔ CHÍNH QUYỀN HỌ NGUYỄN VÀ ĐÁNH TAN QUÂN XÂM LƯỢC XIÊM

1. Tây Sơn lật đổ chính quyền họ Nguyễn

-Tháng 9-1773 Tây Sơn chiếm phủ Quy Nhơn .

– 1774 Tây Sơn kiểm soát từ Quảng Nam đến Bình Thuận và ở vào thế bất lợi , phía bắc có quân Trịnh  và phía nam có quân Nguyễn .

– Nên Nguyễn Nhạc phải tạm hòa hoãn  với Họ Trịnh để dồn sức đánh Nguyễn .

– Năm 1777 Chúa Nguyễn Phúc Thuần bị bắt ,Nguyễn Phúc Ánh (13t) trốn sang Xiêm cầu viện .

-Chính quyền họ Nguyễn ở Đàng Trong bị lật đổ .

Lược đồ Tây Sơn khởi nghĩa chống các thế lực phong kiến và chống quân xâm lược nước ngoài

Lược đồ kháng chiến chống quân Xiêm năm 1785

2. Nguyễn Huệ với  chiến thắng Rạch Gầm -Xoài Mút (1784- 1785 )

-Nguyễn Ánh cầu viện quân Xiêm.

-Giữa 1784, hai vạn quân thủy đổ bộ lên Rạch Giá , ba vạn quân bộ  xuyên Chân Lạp vào Cần Thơ  và chiếm hết miền Tây Gia Định , địch đốt phá , giết người , cướp của .

-Tháng 1- 1785 Nguyễn Huệ tiến vào Gia Định bố trí trận địa trên sông Tiền từ Rạch Gầm đến Xòai Mút, đại bản doanh đóng ở Mỹ Tho .

-Nguyễn Huệ dùng mưu nhử quân địch .

-Thủy quân Tây Sơn từ Rạch Gầm – Xòai Mút, cù lao Thới Sơn đổ ra đánh địch, quân địch bị tiêu diệt gần . Nguyễn Ánh trốn sang Xiêm .

* Ý nghĩa :

   + Đây là chiến thắng thủy chiến  lừng lẫy, đập tan âm mưu xâm lược của quân Xiêm.

+Trừng trị hành động bán nước của Nguyễn Ánh.

+Chứng tỏ tài quân sự của Nguyễn Huệ.

+ Làm phong phú thêm kho tàng khoa học quân sự của tổ tiên.

+ Đưa phong trào Tây Sơn chuyển sang giai đoạn mới.

* Nguyên  nhân thắng lợi :  được nhân dân ủng hộ ,sự lãnh đạo tài tình của Nguyễn Huệ.

Lược đồ chiến thắng Rạch Gầm – Xoài Mút

II. TÂY SƠN LẬT ĐỔ CHÍNH QUYỀN HỌ TRỊNH

1. Hạ thành Phú Xuân. Tiến ra Bắc Hà diệt họ Trịnh 

-Giữa 1786 Nguyễn Huệ được Nguyễn Hữu Chỉnh giúp sức đánh Phú Xuân.

-Tháng 6/1786 hạ thành Phú Xuân và giải phóng đất Đàng Trong.

-Nguyễn Huệ tiến quân ra Bắc lấy danh nghĩa “ Phù Lê diệt Trịnh”

-Giữa 1786 Nguyễn Huệ tiến ra Thăng Long lật đổ họ Trịnh, giao quyền cho vua Lê rồi vào Nam.

2. Nguyễn Hữu Chỉnh mưu phản. Nguyễn Huệ thu phục Bắc Hà

-Tình hình Bắc Hà rối loạn vua Lê mời Nguyễn Hữu Chỉnh ra giúp, sau đó Chỉnh lộng hành ra mặt chống lại Tây Sơn.

-Năm 1788 Nguyễn Huệ ra Bắc Hà lần 2 diệt Nhậm, được các sĩ phu giúp đỡ, nhanh chóng thu phục Bắc Hà

-1786 – 1788 Nguyễn Huệ lật đổ vua Lê chúa Trịnh giải phóng đất đai, đặt cơ sở cho sự thống nhất đất nước.

Lược đồ Quang Trung đại phá Quân Thanh

II . TÂY SƠN ĐÁNH TAN QUÂN THANH

1. Quân Thanh xâm lược nước ta

Thế cùng lực kiệt Lê Chiêu Thống sang cầu cứu nhà Thanh, nhân cơ hội đó vua Thanh phái Tôn Sĩ Nghị đem 29 vạn quân xâm lược nước ta(1788).

Tôn Sĩ Nghị  chia thành 4 đạo quân sang xâm lược nước ta :

            +Đạo quân thứ nhất do Tôn Sĩ Nghị và Hứa Thế Hanh  theo đường Lạng Sơn tiến vào Thăng Long.
+ Đạo quân thứ hai do Sầm Nghi Đống theo đường Cao Bằng vào Thăng Long.
+ Đạo quân thứ ba  theo đường Tuyên Quang tiến vào Sơn Tây do Ô Đại Kính chỉ huy.
+ Đạo quân thứ tư  theo đường Quảng Ninh vào Hải Dương.

-Trước thế giặc mạnh, quân Tây Sơn rút khỏi Thăng Long  về phía nam lập phòng tuyến Tam Điệp- Biện Sơn để ngăn chặn địch ( rút quân để bảo tòan lực lượng và làm kiêu lòng địch ), sai người  về Phú Xuân cấp báo cho Nguyễn Huệ.

– Quân Thanh vào Thăng Long ra sức giết người ,cướp của . Nhân dân ta căm thù cực độ

 Lược đồ :Từ Tam Điệp quân Tây Sơn chia làm 5 đạo tiến ra Bắc

2. Quang Trung đại phá Quân Thanh 1789 ( từ 25-12- 1788 à 30-1- 1789  ( từ 30 Tết Mậu Thânà mùng 5 Tết  Kỷ Dậu )

* Vua Quang Trung chuẩn bị  đại phá quân Thanh 

– 1788 Nguyễn Huệ lên ngôi hòang đế , lấy hiệu là Quang Trung , rồi tiến quân ra Bắc  ,mộ thêm quân ở  Nghệ An .

– Tới  Thanh Hóa tuyển thêm quân , làm Lễ Thệ Sư và đọc bài Hiểu dụ tướng sĩ .

– Đến Tam Điệp(Ninh Bình), cho binh sĩ ăn tết trước  rồi đánh  quân Thanh trong tết Kỷ Dậu, với tinh thần quyết đánh tan quân giặc .

 Phối cảnh Nguyễn Huệ lên ngôi hoàngđế tại núi Bân

* Chiến thắng Ngọc Hồi – Đống Đa :

Từ Tam Điệp quân Tây Sơn chia làm 5 đạo tiến ra Bắc:

+Đạo chủ lực do Quang Trung trực tiếp chỉ huy thẳng hướng Thăng Long .

+Đạo thứ hai và ba đánh vào Tây NamThăng Long và yểm trợ cho đạo chủ lực .

+ Đạo thứ tư ra phía Hải Dương và thứ năm tiến lên Lạng Giang chặn đường rút lui của địch .

-Đêm 30 tết ta vượt sông Gián  Khẩu, đồn  ngụy  bị tiêu diệt.

-Đêm mồng 3 tết ta vây đồn Hạ Hồi, địch  hạ khí giới .

-Mờ sáng mồng 5 tết ta vây đồn Ngọc Hồi.

-Cũng mồng 5 tết quân ta tấn công chiếm đồn Đống Đa, Sầm Nghi Đống tự tử.

-Trưa mồng 5 tết Quang Trung và Đô đốc Long tiến vào Thăng Long. Tôn sĩ Nghị và bè lũ rút chạy, bị quân ta chặn đánh tại Phượng Nhãn. Đất nước hòan tòan giải phóng.

 Lược đồ diễn biến trận đánh Ngọc Hồi – Đống Đa (Tết Kỷ Dậu -1789)

* Thần tốc :từ 25-12- 1788 à 30-1- 1789(từ 30 Tết Mậu Thânà mùng 5Tết Kỷ Dậu ).Phú Xuân-Nghệ An-Thanh Hóa-Tam Điệp

* Bất ngờ : đánh vào  dịp Tết Kỷ Dậu (mùng 7Tết sẽ khao quân)

* Đồng loạt : 5 hướng tiến công cùng một lúc , địch không kịp điều quân  tiếp viện.

3. Nguyên  nhân thắng lợi

-Tinh thần chiến đấu dũng cảm của nghĩa quân

-Được sự ủng hộ của nhân dân;

-Tài chỉ huy của Quang Trung và bộ chỉ huy nghĩa quân, với chiến thuật  tài tình , nắm vững thời cơ  phản công quyết liệt , hành quân thần tốc , tiến quân mãnh liệt , chiến đấu cơ động

*Ý nghĩa lịch sử của trận Ngọc Hồi – Đống Đa :  giải phóng đất nước , giữ vững độc lập tổ quốc , đập tan sự xâm lược của quân Thanh.

*Công lao của Tây Sơn là lật đổ chính quyền phong kiến Lê, Trịnh, Nguyễn; thống nhất đất nước , đánh tan quân xâm lược Xiêm ,Thanh .

* Ý nghĩa của phong trào Tây Sơn:

Thống nhất đất nước .

Đập tan  sự xâm lược của quân Xiêm ,Thanh.

Giữ vững độc lập tổ quốc.

B. Bài tập

Câu 1: Tại sao Nguyễn Huệ chọn khúc sông Tiền (đoạn từ Rạch Gầm đến Xoài Mút) làm trận địa quyết chiến?

Trả lời:

Nguyễn Huệ chọn khúc sông Tiền (đoạn từ Rạch Gầm đến Xoài Mút) làm trận địa quyết chiến : Quan sát lược đồ H.58 (SGK) để thấy được vị trí hiểm yếu của khúc sông này : Có nhiều cồn, cù lao, có nhiều cây cối kín đáo để dấu quân phục kích dành thế chủ động, bất ngờ tấn công tiêu diệt quân giặc.

Câu 2: Tại sao nhân dân hăng hái tham gia khởi nghĩa Tây Sơn ngay từ đầu?

Trả lời:

Nhân dân hăng hái tham gia khởi nghĩa Tây Sơn ngay từ đầu : Dựa vào các biểu hiện về sự mục nát của chính quyền Đàng Trong, đời sống cùng cực của nông dân và các tầng lớp lao động nghèo khổ, mâu thuẫn xã hội ở Đàng Trong, chủ trương “lấy của người giàu chia cho người nghèo” hợp lòng dân… để trả lời cho câu hỏi trên.

Câu 3: Chiến thắng Rạch Gầm – Xoài Mút có ý nghĩa quan trọng như thế nào ?

Trả lời:

Ý nghĩa : chiến thắng Rạch Gầm — Xoài Mút là một trong những trận thuỷ chiến lớn và lừng lẫy nhất trong lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc ta. Chiến thắng chống quân xâm lược Xiêm đã đưa phong trào Tây Sơn phát triển lên một trình độ mới. Từ đây, phong trào Tây Sơn trở thành phong trào quật khởi của cả dân tộc.

Câu 4: Dựa vào lược đồ, em hãy trình bày diễn biến trận Rạch Gầm – Xoài Mút

Trả lời:

Tháng 1 – 1785, Nguyễn Huệ được lệnh tiến quân vào Gia Định. Nguyễn Huệ đóng đại bản doanh ở Mĩ Tho, chọn khúc sông Tiền từ Rạch Gầm đến Xoài Mút (Châu Thành – Tiền Giang) làm trận địa quyết chiến.
Bố trí xong trận địa, mờ sáng ngày 19 – 1 – 1785, Nguyễn Huệ dùng mưu nhử quân địch vào trận địa mai phục. Thuỷ binh ta từ Rạch Gầm, Xoài Mút và cù lao Thới Sơn đồng loạt xông thẳng vào đội hình địch đang xuôi theo dòng nước.

Bị tấn công bất ngờ và mãnh liệt, chiến thuyền quân Xiêm tan tác hoặc bị đốt cháy. Binh lính Xiêm bị tiêu diệt gần hết, chỉ còn vài nghìn tên Sống sót theo đường bộ chạy về nước. Nguyễn Anh thoát chết, sang Xiêm lưu vong.

Câu 5: Yếu tố nào giúp quân Tây Sơn lật đổ được các chính quyền Nguyễn, Trịnh, Lê?

Trả lời:

Yếu tố giúp quân Tây Sơn lật đổ được các chính quyền đó. Cần dựa vào những biểu hiện về sự hăng hái hưởng ứng, ủng hộ nhiệt tình của các tầng lớp nhân dân trong suốt tiến trình khởi nghĩa Tây Sơn và sự chỉ huy tài giỏi của Nguyễn Huệ để trả lời câu hỏi này.

Những chuyên mục hay của Lịch sử lớp 7:

• Giải bài tập Sách giáo khoa môn Lịch sử lớp 7
• Câu hỏi ôn tập môn Lịch sử lớp 7
• Đáp án môn Lịch sử lớp 7
• Đề thi học sinh giỏi môn Lịch sử lớp 7

Bài viết trên đã cung cấp những nội dung cơ bản về quá trình thành lập, hoạt động cũng như những chiến công lừng lẫy của nghĩa quân Tây Sơn do Nguyễn Huệ lãnh đạo. Chúc các bạn học tập hiệu quả!