Bài 11: Tây Âu thời kì trung đại – Lịch sử 10

Đến thời kì trung đại, chế độ phong kiến ở Châu Âu đã không còn phù hợp mà đặt ra nhu cầu thay thế bởi một hình thái xã hội khác. Trong sự đòi hỏi cấp thiết đó, chế độ tư bản đã ra đời. Để hiểu rõ hơn, chúng ta cùng tìm hiểu bài học ngày hôm nay.

A. Lý thuyết

 1. NHỮNG CUỘC PHÁT KIẾN ĐỊA LÝ

* Nguyên nhân: 

–       Sản xuất phát triển, nhu cầu cần nguyên liệu, thị trường, vàng bạc tăng lên.

–       Con đường bộ  buôn bán qua Tây Á  và Địa Trung Hải   do người Ả rập độc chiếm.

–       Khoa học- kỹ thuật phát triển (Hải đồ, la  bàn, tàu có bánh lái  và hệ thống buồm lớn).

Tàu Caraven

Loại tàu do người Bồ Đào Nha chế tạo năm 1460, có bánh lái, lắp 3 cột buồm lớn. Cánh buồm của tàu hình vuông hoặc tam giác màu trắng. Trên boong tàu có lắp đại bác để chống cướp biển. Đuôi tàu trang bị 1 trục giữ bánh lái, có thể quay quanh bản lề, thay cho bánh lái mái chèo cổ xưa từ thế kỉ XII. Trên tàu có la bàn định hướng, đồng hồ cát bằng thủy tinh để đo thời gian   và ước lượng kinh độ => có khả năng vượt đại dương.

*Những cuộc phát kiến địa lý lớn

–       B. Đi a xơ (1487): vòng qua cực nam Châu Phi đến  mũi Hảo Vọng.

–       Cô lôm bô (1492) đến một số đảo  biển Ca ri bê đã  phát hiện ra Châu Mỹ.

–       Va x- cô  đơ Gama (1497) đến bờ Tây nam Ấn Độ.

–       Ma gien lan (1519-1522) vòng quanh thế giới.

Hải trình của Đi a xơ và Va x- cô  đơ Gama

PERNANDO MAGELLAN (1480 – 1521)

(Nhà thám hiểm người Bồ Đào Nha dẫn đầu chuyến hành trình vòng quanh thế giới đầu tiên bằng đường biển cho Tây Ban Nha. Ông phát hiện ra eo biển Magellan. Ông bị giết chết ở Philippines năm 1521 và chuyến hành trình của được Sebastian del Cano (hoặc Elcano).

Hải trình của PERNANDO MAGELLAN

2. Sự nảy sinh chủ nghĩa tư bản Châu Âu

–       Sau các cuộc phát kiến địa lý, quý tộc và thương nhân Châu Âu  ra sức cướp bóc của cải, tài nguyên các nước Á, Phi, Mỹ La Tinh.

–       Giai cấp tư sản tích lũy  được số vốn đầu tiên  bằng sự cướp bóc thực dân,cướp đất của nông dân, nông dân phải làm thuê  cho giai cấp tư sản.

–       Xuất hiện hình thức kinh doanh tư bản chủ nghĩa: công trường thủ công, các công ty thương mại.

+        Công trường thủ công, trong đó  có sự phân công lao động, chuyên môn hóa theo dây chuyền sản xuất, quan hệ chủ thợ. Chủ kiếm nhiều lợi nhuận, thợ bị bóc lột.quan hệ sản xuất TBCN hình thành.

+         Ở nông thôn đồn điền hay trang trại xuất hiện, công  nhân nông nghiệp làm công ăn lương.

+         Thương nghiệp  xuất hiện công ty thương mại.

–       Xã hội Tây Âu có biến đổi:

+         Giai cấp tư sản  có thế lực kinh tế  song chưa có địa vị kinh tế tương xứng.

+         Người làm thuê trở thàng giai cấp vô sản.

3. Phong trào Văn hóa Phục hưng

Phục hưng tinh hoa của nền  văn hóa cổ Hi Lạp – Rô ma  và sáng tạo nền văn hóa mới của giai cấp tư sản.

Đặc điểm:

–       Phê phán giáo hội phong kiến và giáo hội.Đề cao giá trị con người,đòi quyền tự do cá nhân, coi trọng khoa học-  kỹ thuật.

–       Quê hương phong trào Văn hóa  Hưng  là  l –ta- li- a   và lan nhanh sang các nước Tây Âu:

+         Ra bơ le là nhà văn và Bác sĩ.

+         Đê các tơ  là nhà toán học và triết học.

+         Lê ô na đơ Vanh xi là họa sĩ, kỹ sư.

+         Sếch – xpia là nhà soạn kịch.

Đây là cuộc đấu  tranh công khai  đầu tiên trên lãnh vực  văn hóa tư tưởng của giai cấp tư sản chống giai cấp phong kiến đã suy tàn.

4. Cải cách tôn giáo  và chiến  tranh nông dân

a. Cải cách tôn giáo

* Nguyên nhân

–       Ky tô giáo là chỗ dựa vững  chắc  của chế độ phong kiến Tây Âu, thống trị và chi phối  đời sống tinh thần  của xã hội Châu Âu.

–       Nước Đức là nơi đầu tiên nổ ra phong trào cải cách tôn giáo: Lu thơ (1483-1546) tại Đức ; Can-vanh (1509-1564) tại Thụy Sĩ , sau đó lan nhanh sang Bỉ, Hà Lan, Pháp, Anh.

* Nội dung:  cải cách: bãi bỏ thủ tục và lễ nghi phiền toái, được đông đảo nhân dân đi theo.

* Tác dụng: thúc đẩy và châm ngòi cho các cuộc khởi nghĩa nông dân, tôn giáo bị phân hóa thành Tân giáo và Cựu giáo.

Đây là cuộc đấu  tranh công khai  đầu tiên trên lãnh vực  văn hóa tư tưởng của giai cấp tư sản chống giai cấp phong kiến đã suy tàn.

b. Chiến tranh nông dân Đức

* Nguyên nhân

–       Kinh tế thấp kém, chế độ phong kiến bảo  thủ.

–       Người nông dân bị áp bức bóc lột nặng nề.

–       Mâu thuẫn giữa nông dân và  quí tộc phát  triển đến đỉnh cao.

* Diễn biến:

–       Lãnh tụ kiệt xuất là Tô -mát Muyn-xe: lên án gay gắt sự hủ bại của giáo hội, lên án chế độ bóc lột phong kiến, kêu gọi nông dân nổi dậy chống áp bức, tuyên truyền và xây dựng một xã hội bình đẳng cho mọi người.

–       Bước đầu giành thắng lợi, nhưng cuối cùng  bị đàn áp  nên thất bại.

* Ý nghĩa: thể hiện tinh thần đấu tranh quyết liệt và khí phách anh hùng của quần chúng bị áp bức.

Tô mat Muyn-xe  xuất thân từ 1 gia đình thợ mỏ ở XtonbecThuở nhỏ rất chăm học, 15 tuổi đã lập trong trường ông học 1 hội kín chống Giám mục  Ma đơ bua và nhà thờ La Mã.Sau khi đỗ tiến sĩ, ông trở thành Linh mục.Năm 1521, ông ra nước ngoài, sau đó trở về Đức vận động cách mạng. Ông rất đồng cảm với nhân dân, lên án gay gắt sự hủ bại của Giáo hội, lên án chế độ bóc lột phong kiến.Ông kêu gọi nông dân nổi dậy chống áp bức, tuyên truyền và mở cuộc xây dựng  một xã hội bình đẳng cho mọi người.

B. Bài tập

Câu 1: Hãy cho biết nguyên nhân của các cuộc phát kiến địa lí

Trả lời:

–    Do nhu cầu về hương liệu, vàng bạc, thị trường tăng cao.

–    Con đường giao lưu buôn bán qua Tây Á và Địa Trung Hải bị người A Rập độc chiếm.

–    Khoa học – kĩ thuật có nhiểu tiến bộ :

+ Các nhà hàng hải đã có những hiếu biết, quan niệm đúng đắn vé hình dạng Trái Đất, về đại dương, sử dụng la bàn…

+ Kỹ thuật đóng tàu có bước tiến quan trọng, đóng được những tàu lớn có thể đi xa và dài ngày trên các đại dương lớn.

Câu 2: Hãy chỉ trên lược đồ những cuộc phát kiến về địa lí.

Trả lời:

–     Năm 1487, B. Đi-a-xơ đã đi đến cực Nam của lục địa châu Phi, đặt tên là mũi Bão Tố, sau đổi thành mũi Hảo Vọng.

–    Năm 1492, C. Cô-lôm-bô đi tự Tay Ban Nha đến được Cu-ba và một số đảo thuộc vùng biển Ăng-ti, là người đầu tiên phát hiện ra châu Mĩ.

–    Năm 1497, Va-xcơ đơ Ga-ma đã đến được Ca-li-cút (Ấn Độ, 5-1498).

–    Từ năm 1519 đến năm 1521, Ph. Ma-gien-lan là người đã thực hiện chuyến đi đầu tiên vòng quanh thế giới bằng đường biển

Câu 3: Những biểu hiện của sự nảy sinh chủ nghĩa tư bản ở châu Âu là gì ?

Trả lời:

Đến đầu thế kỉ XVI, ở Tây Âu bắt đầu xuất hiện hình thức kinh doanh tư bản  chủ nghĩa.

Công trường thủ công thay thế các phường hội. Quy mô cùa các công xưởng thủ công lên tới hơn 100 người. Nhờ áp dụng kĩ thuật mới vào quy trình sản xuất, năng suất lao động tăng, sản phẩm nhiều hơn, giá cả hạ. Chủ  xưởng tiến hành bóc lột những người lao động làm thuê, quan hệ giữa họ là quan hệ của chủ với thợ. Quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa đã được hình thành trong các công trường thủ công.

Nhiều nơi ở nông thôn, sản xuất nhỏ của nông dân dần dần bị xoá bỏ và được thay thế bằng hình thức đồn điền hay trang trại_. Người lao động biến thành công nhân nông nghiệp theo chế độ làm công ăn lương. Chủ ruộng đất trở thành tư sản nông thôn hay quý tộc mới.

Trong ngành thương nghiệp cũng xuất hiện các công ti thương mại thay cho các thương hội trung đại.

Từ những thay đổi nói trên, xã hội Tây Âu đã biến đổi, các giai cấp mới được hình thành. Những chủ xưởng, chủ ngân hàng, chủ đồn điền hợp thành giai cấp tư sản. Những người làm thuê, bị bóc lột trở thành giai cấp vô sản.

Câu 4: Vì sao có sự xuất hiện của phong trào Văn hoá Phục hưng ?

Trả lời:

Những nguyên nhân có thể xem là chính dẫn đến sự xuất hiện của phong trào văn hóa Phục Hưng:
–  Trong thời hậu kỳ trung đại, bộ mặt kinh tế Tây Âu có nhiều thay đổi, quan hệ sản xuất Tư bản chủ nghĩa hình thành cùng với sự tiến bộ của khoa học kĩ thuật.
–  Những quan điểm lỗi thời của xã hội phong kiến, hệ tư tưởng khắt khe của Giáo hội Thiên chúa đã kìm hãm sự phát triển của giai cấp tư sản.
–  Giai cấp tư sản có thế lực về kinh tế, song chưa có địa vị về mặt xã hội tương ứng và muốn xoá bỏ chướng ngại phong kiến.
–  Trong khi đó phong trào cải cách tôn giáo, cuộc đấu tranh của nông dân diễn ra sôi nổi cũng là hậu thuẫn cho giai cấp tư sản chống lại phong kiến.

Câu 5: Hãy trình bày những nét chính của Chiến tranh nông dân Đức.

Trả lời:

*  Chiến tranh nông dân Đức :

–    Nguyên nhân :

+ Giai cấp tư sản đang lên bị chế độ phong kiến bảo thủ cản trở sự phát triển của họ.

+ Nông dân bị áp bức bóc lột nặng nề, tiếp thu được tư tưởng cải cách tôn giáo, tư tưởng của Lu-thơ.

–    Diễn biến :

+ Từ mùa xuân năm 1524, cuộc đấu tranh đã có tính chất quyết liệt, mở đầu cho cuộc chiến tranh nông dân. Lãnh tụ kiệt xuất của phong trào là Tô-mát Muyn-xe.

+ Phong trào nông dân đã giành thắng lợi bước đầu, đi đến đối thủ tiêu chế độ phong kiến. Nhưng cuối cùng cũng bị thất bại.

–     Ý nghĩa :

+ Là một sự kiện lịch sử lớn lao, biểu hiện tinh thần đấu tranh quyết liệt và khí phách anh hùng của nông dân Đức chống lại chế độ phong kiến.

+ Báo hiệu sự khủng hoảng, suy vong của chế độ phong kiến ở Tây Âu.

Những chuyên mục hay của Lịch sử lớp 10:

• Giải bài tập Sách giáo khoa môn Lịch sử lớp 10
• Câu hỏi ôn tập môn Lịch sử lớp 10
• Đáp án môn Lịch sử lớp 10
• Đề thi học sinh giỏi môn Lịch sử lớp 10

Bài học trên đây chúng tôi đã trình bày khái quát về các cuộc phát kiến địa lí ở Châu Âu, và sự xuất hiện của chế độ tư bản chủ nghĩa ở Tây Âu. Chúc các bạn học tập hiệu quả!