Soạn bài câu phủ định

SOẠN BÀI CÂU PHỦ ĐỊNH A. YÊU CẦU - Hiểu rõ đặc điểm hình thức của câu phủ định : Câu phủ định có từ ngữ phủ định như: không, chẳng, chả, chưa, không phái (là), chẳng phải (là), đâu có phải (là), đâu (có) ... - Nắm vững chức năng của câu phủ định : chức năng thông báo, xác nhận không có sự vật, sự việc, tính chất, quan hệ nào đó (câu phủ định miêu tả); phản bác một ý kiến, một nhận định (câu phủ định bác bỏ). - Biết sử dụng câu phủ định phù hợp với tình huống giao tiếp. B. ...

SOẠN BÀI CÂU PHỦ ĐỊNH

A. YÊU CẦU

- Hiểu rõ đặc điểm hình thức của câu phủ định : Câu phủ định có từ ngữ phủ định như: không, chẳng, chả, chưa, không phái (là), chẳng phải (là), đâu có phải (là), đâu (có) ...

- Nắm vững chức năng của câu phủ định : chức năng thông báo, xác nhận không có sự vật, sự việc, tính chất, quan hệ nào đó (câu phủ định miêu tả); phản bác một ý kiến, một nhận định (câu phủ định bác bỏ).

- Biết sử dụng câu phủ định phù hợp với tình huống giao tiếp.

B. GỢI Ỷ TRẢ LỜI CÂU HỎI, BÀI TẬP PHẦN BÀI HỌC

I. Đặc điểm hình thức và chức năng

1. Xét những câu sau và trả lời câu hỏi.

a) Nam đi Huế.

b) Nam không đi Huế.

c) Nam chưa đi Huế.

d) Nam chẳng đi Huế.

Câu hỏi :

- Các câu (b), (c), (d) có đặc điểm hình thức gì khác với câu (a) ?

- Những câu này có gì khác với câu (a) vẻ chức năng ?

Gợi ý

- Các câu (b), (c), (d) khác với câu (a) là có các từ phủ định không, chưa, chẳng.

- Chức năng của câu (a) dùng để khẳng định việc “Nam đi Huế”, các câu (b), (c), (d) dùng để phủ định việc này.

2. Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.

Thầy sờ vòi bảo :

- Tưởng con voi nó như thế nào, hóa ra nó sun sun như con đỉa.

Thầy sờ ngà bảo:

- Không phải, nó chần chần như cái đòn càn.

Thầy sờ tai bảo:

- Đâu có ! Nó bè bè như cái quạt thóc.

(Thầy bói xem voi)

Câu hỏi :

- Trong đoạn trích trên, những câu nào có từ ngữ phủ định ?

- Mấy ông thầy bói xem voi dùng những từ ngữ phủ định để làm gì ? (Đê phản bác một ý kiến, nhận định của người đối thoại hay để thông báo xác nhận không có sự vật, sự việc, tính chất, quan hệ nào đó ?)

Gợi ý

Các câu có từ ngữ phủ định :

- Không phải, nó chần chần như cái đòn càn.

- Đâu có !

Hai câu phủ định nhưng khóng có phần biểu thị nội dung bị phủ định. Nội dung phủ định của câu "Không phải, nó chần chần như cái đòn càn" là “sun sun như con đỉa" (trong câu nói của thầy sờ vòi), nội dung phủ định của câu "Đâu có !" là "chần chần như cái đòn càn" (trong câu nói của thẩy sờ ngà).

Cả hai câu đều phủ định ý kiến, nhận định của người khác. Đây là những câu phủ định bác bỏ.

PHAN LUYỆN TẬP

Bùi tập 1. Trong các câu sau đây, câu nào là củu phủ định bác bỏ ? Vì sao ?

a) Tất cả quan chức nhà nước vào buổi sáng ngày khai trường đều chia nhau đến dự lễ khai giáng ở khắp các trường học lớn nhỏ. Bằng hành động đó, họ muôn cam kết rằng, không có ưu tiên nào lớn hơn ưu tiên giáo dục thế hệ trẻ cho tương lai.

(Theo Lí Lan, Cổng trường mở ra)

b) Tôi an ủi lão :

- Cụ cứ tưởng thế dấy chứ nó chá hiểu gì dâu ! Vả lại ai nuôi chó mà chả bán hay giết thịt ! Ta giết nó chính là hóa kiếp cho nó đấy, hóa kiếp để cho nỏ làm kiếp khác.

(Nam Cao, Lão Hạc)

a) Không, chúng con không đói nữa dâu. Hai dứa ăn hết ngần kia củ khoai thì no mòng bụng ra rối còn đói gì nữa.

(Ngô Tất Tố, Tắt đền)

Gợi ý

Những câu phủ định bác bỏ là :

- Cụ cứ tưởng thế đấy chứ nó chả hiểu gì đâu !

- Không, chúng con không đói nữa đâu.

Những câu này phản bác một ý kiến, nhận định trước đó. Câu "Cụ cứ tưởng thế đấy chứ nó chả hiểu gì dâu !" là câu ông giáo dùng “phản bác” lại lời của lão Hạc trước đó "Cái giống nó cũng khôn ! Nó cứ làm in như nó trách tôi...". Câu "Không, chúng con không đói nữa đâu." là câu nói của cái Tí muốn “phản bác” điều mà nó cho là mẹ nó đang nghĩ : mấy đứa con đang đói.

(Chú ý : Câu “Hai đứa ăn hết ngần kia củ khoai thì no mòng bụng ra rồi còn đói gì nữa." có ý bác bỏ nhưng không phải là câu phủ định vì không có từ phủ định.)

Bài tập 2. Đọc các đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.

a) Câu chuyện cỏ lẽ chỉ là một câu chuyện hoang đường, song không phải là không có ý nghĩa.

(Hoài Thanh, Ý nghĩa văn chương)

b) Tháng tám, hồng ngọc đỏ, hồng hạc vàng, không ai không từng ăn trong Tết Trung thu, ân nó như ăn cả mùa thu vào lòng vào dạ.

(Bâng Sơn, Quả thơm)

c) Từng qua thời thơ ấu ở Hà Nội, ai chẳng có một lần nghểu cổ nhìn lên tán lá cao vút mà ngắm nghía một cách ước ao chùm sâu non xanh hay thích thú chia nhau nhấm nháp món sấu dầm bán trước cổng trường.

(Tạ Việt Anh, Cây sấu Hà Nội)

Câu hỏi :

- Những câu trên có ý nghĩa phủ định không ? Vì sao ?

- Đặt những câu không có từ ngữ phủ định mà có ý nghĩa tương đương với những câu trên. So sánh những câu mới đặt với những củu trên đây và cho biết có phải ý nghĩa của chúng hoàn toàn giống nhau không.

Gợi ý

Những câu trên đều là câu phủ định vì có từ phủ định : không, chẳng nhưng ý nghĩa của các câu trên là khảng định. Bởi vì các câu có đặc điểm có từ phủ định kết hợp với một từ phủ định (câu a “không phải là không”, câu b “không ai không” hoặc kết hợp với một từ nghi vấn (câu c “ai chẳng”).

Những câu không có từ phủ định mà ý nghĩa tương đương :

a) Câu chuyện có lẽ chỉ là một câu chuyện hoang đường, song lại cỏ ý nghĩa.

b) Tháng tám, hồng ngọc dỏ, hồng hạc vàng, ai từng ân trong Tết Trung thu, ăn nó như ăn cả mùa thu vào lòng vào dạ.

c) Từng qua tuổi thơ ấu ở Hà Nội, ai cũng có một lần nghen cổ nhìn lên tán lá cao vút mà ngắm nghía một cách ước ao chùm sấu non xanh hay thích thú chia nhau nhấm nháp món sấu dầm bán trước cổng trường.

Bùi tập 3. Xét câu văn sau và trả lời câu hỏi.

Choắt không dậy được nữa, nằm thoi thóp.

(Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)

Nếu Tô Hoài thay từ phủ định không bằng chưa thì nhà văn phải viết lại câu này như thế nào ? Nghĩa của câu có thay đổi không ? Câu nào phù hợp với câu chuyện hơn, vì sao ?

Gợi ý

Nếu Tô Hoài thay từ phủ định không bằng chưa thì nhà văn phải viết lại câu này như sau : Choắt chưa dậy được, nằm thoi thóp (bỏ từ nữa). Nghĩa của câu này đũ khác so với câu ban đầu. Choắt “chưa dậy được” thì đến một lúc nào đó có thể sẽ dậy được. Nhưng “Choắt không dậy được nữa” thì có nghĩa là Choắt mãi sẽ không dậy được.

Trong câu chuyện, Dế Choắt cuối cùng chết. Như vậy, câu “Choắt không dậy được nữa, nằm thoi thóp.” Phù hợp với nội dung câu chuyện hơn.

Bài tập 4. Các câu sau đây có phải là câu phủ định không? Những câu này dùng để làm gì? Đặt những câu có ý nghĩa tương đương.

a) Đẹp gì mà đẹp !

b) Làm gì có chuyện đó !

c) Bài thơ này mà hay à ?

d) Cụ tưởng tôi sung sướng hơn chăng ? (Nam Cao, Lão Hạc)

Gợi ý

Các câu trên không phái là câu phủ định, vì không có từ phủ định. Nhưng các câu này lại biểu thị ý nghĩa phủ định. Những câu này dùng để phủ định bác bỏ ý kiến, nhận định trước đó.

Có thể đặt những câu có ý nghĩa tương đương :

a) Không đẹp !

b) Chẳng có chuyện đó !

c) Bài thơ này không hay.

d) Tôi chẳng sung sướng hơn cụ đâu.

Đó là những câu phủ định.

Bài tập 5. Đọc đoạn trích sau (chứ ý các từ in đậm) và cho biết : Có thể thay quên bằng không, chưa bằng chẳng được không ? Vì sao ?

Ta thưởng tới bữa quên ăn, nửa đêm vỗ gối; ruột đau như cắt, nước mắt dầm đìa; chỉ căm tức chưa xá thịt lột da, nuốt gan uống máu quân thù. Dẫu cho trăm thân này phơi ngoài nội cỏ, nghìn xác này gói trong da ngựa, ta cũng vui lòng.

(Trần Quốc Tuấn, Hịch tướng sĩ)

Gợi ý

- Không thể thay quên bằng không được vì quên có nghĩa là “không nghi đến, không để tâm đến”. Trần Quốc Tuấn lo nghĩ việc nước, căm thù giặc, tìm cách trả thù mà không đê tâm đến việc ãn uống; còn không là từ phủ định, có thể tác giả vẫn nhớ dến việc “ăn” nhưng không ăn. Như vậy, thay không thì ý nghĩa của câu sẽ thay đổi.

- Không thê thay chưa bằng chằng được vì chưa có nghĩa là sẽ có lúc “xả thịt lột da, nuốt gan uống máu quân thù”, còn chẳng thì khống bao giờ làm được việc này. Nếu thay chẳng thì ý nghĩa của câu cũng sẽ thay đổi.

Bài tập 6. Hãy viết một đoạn đối thoại ngắn, trong đó có dùng câu phủ định miêu tả và câu phủ định bác bỏ.

Gợi ý

Lưu ý : Những câu phủ định dùng để thông báo, xác nhận không có sự vật, sự việc, tính chất, quan hệ nào đó là câu phủ định miêu tả.

Ví dụ : Cả lớp không ai hiểu bạn nói gì.