Soạn bài tìm hiểu yếu tố biểu cảm trong văn nghị luận

SOẠN BÀI TÌM HIỂU YẾU TỐ BIỂU CẢM TRONG VĂN NGHỊ LUẬN A. YÊU CẦU - Thấy được biểu cảm là một yếu tố không thể thiếu trong những bài văn nghị luận hay, có sức lay động người đọc (người nghe). - Nắm được những yêu cầu cần thiết của việc đưa yếu tố biểu cảm vào bài văn nghị luận để khi viết bài văn nghị luận cần phải diễn tả được cảm xúc của mình bằng những từ ngữ, những câu văn có sức truyển cảm; diễn tả cảm xúc ấy một cách chân thực và không được phá vỡ mạch lạc nghị luận của bài ...

SOẠN BÀI TÌM HIỂU YẾU TỐ BIỂU CẢM TRONG VĂN NGHỊ LUẬN

A. YÊU CẦU

- Thấy được biểu cảm là một yếu tố không thể thiếu trong những bài văn nghị luận hay, có sức lay động người đọc (người nghe).

- Nắm được những yêu cầu cần thiết của việc đưa yếu tố biểu cảm vào bài văn nghị luận để khi viết bài văn nghị luận cần phải diễn tả được cảm xúc của mình bằng những từ ngữ, những câu văn có sức truyển cảm; diễn tả cảm xúc ấy một cách chân thực và không được phá vỡ mạch lạc nghị luận của bài văn.

B. GỢI Ỷ TRÀ LỜI CÁU HỎI, BÀI TẬP

Yếu tố biểu cảm trong văn nghị luận

1. Đọc văn bản sau và trả lời câu hỏi.

LỜI KÊU GỌI TOÀN QUỐC KHÁNG CHIÊN

Gợi ý

a) Những từ ngữ biểu lộ tình cảm mãnh liệt của tác giả và những câu cảm thán trong văn bản trên :

- Không! Chúng ta thà hi sinh tất cả, chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ.

- Hỡi đồng bào toàn quốc !

- Hỡi anh em hình sĩ, tự vệ, dân quân Ị

- Hỡi đồng bào !

- Chúng ta phải đứng lên !

Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh giống với Hịch tướng sĩ của Trần Quốc Tuấn ở chỗ : đều là có những từ ngữ và câu văn có giá trị biểu cảm.

b) Tuy nhiên, Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến và Hịch tướng sĩ vẫn được coi là những văn bản nghị luận chứ không phải văn bản biểu cảm. Bởi vì những tác phẩm này viết ra nhằm mục đích nghị luận chứ không pnải biểu cảm (nêu quan điểm, ý kiến bàn luận phải trái, đúng, sai, nên suy nghĩ, sông và hành động như thế nào). Trong hai văn bản này, các yếu tố biểu cảm không thể đóng vai trò chủ đạo mà chỉ có tính chất phụ trợ cho vấn đề nghị luận được đưa ra.

c) Những câu ở cột (2) hay hơn ở cột (1) vì có yếu tố biểu cảm, những yếu tố này có khả năng gây được hứng thú, cảm xúc đẹp, mạnh mẽ cho người đọc, người nghe. Vì vậy, yếu tố biểu cảm rất cần thiết trong vãn nghị luận.

Bài tập 2. Thông qua việc tìm hiểu các văn bản Hịch tướng sĩ và Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến, em hãy cho biết: Làm thế nào để phát huy hết tác dụng của yếu tố biểu cảm trong văn nghị luận ?

a) Người làm văn chỉ cần suy nghĩ về luận điểm và lập luận hay còn phải thật sự xúc động trước từng điều mình đang nói ?

b) Chỉ có rung cảm không thôi đã đủ chưa? Phải chăng chỉ cần có lòng yêu nước và căm thù giặc nồng cháy là có thể dễ dàng tìm ra những cách nói như: “Không ! Chúng ta thà hi sinh tất cả..." hay “uốn lưỡi cú diều...” ? Để viết được những cáu như thế, người viết cần phải có phẩm chất gì khác nữa ?

c) Có bạn cho rằng: Càng dùng nhiều từ ngữ biểu cảm, càng đặt nhiều câu cảm thán thì giá trị biểu cảm của văn nghị luận càng tăng.

Ý kiến ấy có đúng không? Vì sao?

Gợi ý

Để phát huy hết tác dụng của yếu tố biểu cảm trong văn nghị luận, người viết không nên để các yếu tố biểu cảm làm ảnh hưởng đến mạch nghị luận, làm gãy đứt mạch nghị luận.

a) Ngoài lí trí, suy nghĩ để đưa ra các luận điểm, luận cứ, người làm văn nghị luận cần phải có tình cảm chân thành trước vấn đề nghị luận. Bài văn nghị luận sẽ không có tác dụng biểu cảm nếu người viết không thực sự xúc cảm.

b) Để viết được những câu như: “Không ! Chúng ta thà hi sinh tất cả...” hay uốn lưỡi cú diều...", người viết không chỉ có lòng yêu nước nồng cháy và lòng căm thù giặc sâu sắc mà còn phải biết chuyển tình cảm ấy thông qua phương tiện ngôn ngữ đến người đọc một cách hiệu quả nhất.

c) Có bạn cho rằng: Càng dùng nhiều từ ngữ biểu cảm, càng dặt nhiều câu cảm thán thì giá trị biểu cảm của văn nghị luận càng tăng.

Ý kiến ấy chi đúng một phần. Bởi vì, để có được hiệu quả tác động của những từ ngữ biểu cảm, những câu cảm thán, người viết phải được người đọc, người nghe tin rằng tình cảm được người viết thể hiện qua phương tiện ngôn ngữ phải là tình cảm chân thành. Như vậy, cảm xúc và diễn tả cảm xúc chân thực là rất quan trọng khi viết văn nghị luận.

PHẦN LUYỆN TẬP

Bài tập 1. Hãy chỉ ra các yếu tỏ biểu cảm trong phần I — Chiến tranh và “người bản xứ” (ở văn bản Thuế máu) và cho biết tác giả đã sử dụng những biện pháp gì để biểu cảm. Tác dụng biểu cảm đó là gì ?

Gợi ý

Trong phần I — Chiến tranh và “người bản xứ” (ở văn bản Thuế máu) tác giả đã sử dụng các biện pháp nghệ thuật sau đây để biểu cảm :

- Dùng biện pháp “nhại” lại các từ ngữ mà bọn thực dủn từng sử dụng: những tên da den bẩn thỉu, những tên “An-nam-mít" bẩn thỉu, những người “hạn hiền", những đứa “con yêu", “chiến sĩ bảo vệ công lí và tự do"... Những lời nhại lại này có tác dụng phơi bày sự dối trá, bịp bợm của bọn thực dân và tạo được hiệu quả mỉa mai.

- Dùng hình ảnh mỉa mai bằng giọng điệu tuyên truyẻn của bọn thực dân : nhiều người bản xứ, sau khi dược mời chứng kiến cảnh kì diệu của trò hiểu diễn khoa học về phóng ngư lôi, đã được xuống tận đáy hiển để bảo vệ tổ quốc của các loài thủy quái. Một số khác đã bỏ xác tại những miền hoang vu, thơ mộng... Những ngôn từ mĩ miều không che đậy được thực tế phũ phàng.

Như vậy, yếu tố biểu cảm trong phần I này đã tạo được hiệu quả về tiếng cười châm biếm, sâu cay.

Bài tập 2. Đọc đoạn nghị luận sau đây và cho biết: Những cảm xúc gì đã được biểu hiện qua đoạn văn? Tác giả đã làm thế nào để những đoạn văn đó không chỉ có sức thuyết phục lí trí mà còn gợi cảm? (SGK, t.2, tr. 97-98)

Gợi ý

Trong đọan văn, tác giả không chỉ phân tích tác hại của việc “học tủ”, “học vẹt” mà còn bộc bạch một nỗi buồn, sự đau lòng của một nhà giáo chân chính trước sự “xuống cấp” trong lối học vãn, làm văn của học sinh.

Bài tập 3. Viết một đoạn văn nghị luận để trình bày luận điểm “Chúng ta không nên học vẹt và học tủ” sao cho đoạn văn ấy vừa có lí lẽ chặt chẽ, lại vừa có sức truyền cảm.

Gợi ý

Em tự làm. Chú ý : ý chủ đạo của đoạn văn là “không nên học vẹt và học tủ", yếu tố biểu cảm chỉ là phụ trợ.