Kỹ thuật nuôi dưỡng và chăm sóc heo đực giống

Muốn nâng cao số lượng và chất lượng tinh dịch, ngoài nuôi dưỡng tốt, cần phải có chế độ chăm sóc heo đực giống hợp lý.

Nhu cầu dinh dưỡng của heo đực giống

Muốn cho heo đực giống sản xuất nhiều tinh dịch với phẩm chất tốt thì điều quan trọng nhất là phải cung cấp cho heo đực giống đầy đủ dinh duỡng (protein, khoáng và vitamin)

Nhu cầu về protein

Protein đóng vai trò rất quan trọng trong dinh dưỡng của heo đực giống vì khi thiếu protein hoặc protein có chất lượng kém (thiếu protein động vật, hoặc protein các axit amin không thay thế) sẽ làm cho phẩm chất tinh dịch kém, ảnh hưởng xấu tới đời con, giảm sức khỏe đực giống, sớm bị loại thải…).

Nhu cầu protein bao gồm protein duy trì + protein trong sản xuất (sinh trưởng (nếu heo đực < 2 năm tuổi) và sản xuất tinh dịch).

Protein duy trì phụ thuộc vào trọng lượng sống. Trọng lượng heo càng cao thì nhu cầu protein duy trì càng lớn. Theo Harris (1981) khi chúng ta tính toán theo trọng lượng sống của heo, lượng protein cần cung cấp cho chúng như sau:

Protein cho sản xuất: Protein cho sản xuất gồm protein cho tăng trọng (nếu con vật chưa trưởng thành), ta biết rằng trong cơ thể heo chứa khoảng 15-17% protein, do đó căn cứ vào lượng tinh dịch tiết ra để xác định lượng Protein cần cung cấp. Từ lượng protein cho duy trì, protein cho tăng trọng và protein cho sản xuất tinh dịch ta sẽ tính được lượng protein cần thiết hàng ngày của heo. Căn cứ vào giá trị sinh vật học của protein ta sẽ xác định được lượng protein tiêu hóa và căn cứ vào tỳ lệ tiêu hóa của protein ta sẽ xác định được lượng protein thô cần có trong thức ăn.

Nhu cầu protein cho heo theo trọng lượng sống

Heo đực có trọng lượng 20 kg thì nhu cầu duy trì là 1,12g/kg trọng lượng cơ thể

Heo đực có trọng lượng 40 kg thì nhu cầu duy trì là 1,0g/kg trọng lượng cơ thể

Heo đực có trọng lượng 50 kg thì nhu cầu duy trì là 0,9g/kg trọng lượng cơ thể

Heo đực có trọng lượng 80 kg thì nhu cầu duy trì là 0,7g/kg trọng lượng cơ thể

Heo đực có trọng lượng 120 kg thì nhu cầu duy trì là 0,5g/kg trọng lượng cơ thể

Theo Carr, Bourman (1982) đề nghị công thức tính protein duy trì bằng 0,15g N/kg w’⁷⁵.

Ví dụ: 1 heo đực giống có trọng lượng 80kg, tăng trọng hàng ngày 300g, khả năng sản xuất tinh dịch 100ml/ngày. Giá trị sinh vật học của protein là 65%, tỷ lệ tiêu hóa là 80%. Ta chỉ xác định lượng protein thô theo cách tính từ protein cho duy trì và protein cho sản xuất, từ đó tính protein nhu cầu, protein tiêu hóa và protein thô cho heo đực giống. Lượng protein thô cho heo

Giải: Protein duy trì = 80 x 0,7 = 56g

Protein tăng trọng = 300 x 0,22 = 66g

Protein cho sản xuất tinh dịch = 100 x 0,05 = 5

Tổng là 117 g

Protein tiêu hóa = (117 : 65) x 100 = 180g

Protein thô = ( 180 : 80) x 100 = 225g.

Như vậy, nhu cầu protein đối với đực giống rất cao cho quá trình sản xuất tinh trùng, cho sinh trưởng và cho các hoạt động sinh dục thứ cấp. Trong chăn nuôi heo đực giống, nước ta qui định heo đực giống cho ăn khẩu phần ăn từ 120 – 140g protein tiêu hóa/kg thức ăn. Tuy nhiên, trong trường hợp heo đực giống còn trẻ cần có chế độ ăn cao hơn, đực giống đã già có chế độ ăn thấp hơn. Ngoài protein trong khẩu phần hàng ngày, heo đực giống cần phải được bổ sung protein thông qua thức ăn bồi dưỡng sau khi lấy tinh (từ 2 – 3 quả trứng/lần lấy tinh).

Việc cung cấp protein cho heo đực giống cần có sự phối hợp protein có nguồn gốc từ động vật và thực vật, tối thiểu protein có nguồn gốc từ động vật chiếm 50% như bột cá, bột máu, bột thịt, bột đầu tôm… Tuy nhiên, hiệu quả sử dụng protein lại phụ thuộc vào nhiều yếu to: giống, tuổi, trọng lượng, chất lượng protein, sức khỏe của heo đực giống.

Nhu cầu năng lượng

Heo đực giống có nhu cầu năng lượng lớn, theo đặc điểm sinh lý của heo đực giống, heo luôn luôn tiêu hao năng lượng cho các hoạt động sản xuất tinh, hoạt động sinh dục thứ cấp, vận động và kể cả khi có các tác động từ bên ngoài như nhìn thấy heo nái… đều tiêu hao năng lượng. Trong nuôi dưỡng heo đực giống, người chăn nuôi phải tính toán lượng năng lượng đủ cho cả duy trì và sản xuất. Cái khó là chúng ta không xác định được lượng năng lượng tiêu hao ngoài sản xuất tinh và tăng trọng (nếu có), và duy trì.

Theo tính toán của một số nhà dinh dưỡng, heo đực giống cần có nhu cầu năng lượng như sau:

Nhu cầu năng lượng (ME) = ME_m + MEp

ME_m(MJ/ngày) = 0,458 X w’⁷⁵ (Esley, 1956)

hoặc có thể tính = ,719 w^0,fí3 (Fowler,1985).

MEp = (1/kp) p + (l/kf) F;

Trong đó: kpVà kf là các hệ số chuyển đổi năng lượng của protein và mỡ; p and F là protein và mỡ tích lũy từ năng lượng

Ngoài ra, heo đực giống cần lượng ME cho sản xuất tinh dịch. Trong khi sản xuất tinh dịch, năng lượng NE chỉ sử dụng khoảng 45% cho sản xuất tinh (Wiseman, 1985). Tuy nhiên, chúng ta chưa tính cụ thể khi sản xuất 100 ml tinh dịch heo đực giống cần bao nhiêu MJ ME. Vậy nhưng, người chăn nuôi có thể cho heo ăn theo các mức năng lượng cụ thể có giới hạn đáp ứng đủ cho heo đực có năng lượng duy trì, phát triển và sản xuất tinh.

Hệ số choán thích hợp trong khẩu phần của heo đực giống nên khống chế trong khoảng 0,8 – 1,0. Nếu ta cho heo đực giống ăn khẩu phần có hệ số choán cao (tức khối lượng thức ăn lớn mà giá trị dinh dưỡng thấp, điều này sẽ làm cho heo đực giống to bụng dần, xệ bụng, ngoại hình xấu, sức sản xuất tinh dịch giảm sút. Vì vậy phải hết sức chú ý đến chất lượng thức ăn tốt của heo đực giống.

Nhu cầu về vitamin

VTM rất cần thiết cho heo đực giống, đặc biệt là các loại VTM A, D, E. Nếu thiếu VTM A thì tinh hoàn teo lại, ống dẫn tinh bị thoái hóa, tinh nguyên bào trong quá trình phân hóa bị teo lại do đó nó làm trở ngại cho việc sản xuất tinh dịch hoặc có lúc tinh hoàn bị sưng to, không sản xuất được tinh trùng. Nếu khẩu phần thiếu VTM D sẽ làm ảnh hưởng đến hấp thu Ca, p của cơ thể, ảnh hưởng gián tiếp đến phẩm chất tinh dịch. Trong thức ăn xanh, thức ăn cũ quá (bí đỏ, cà rốt…) đều giàu caroten, nếu trong khẩu phần hàng ngày mà phối hợp hai loại thức ăn xanh và củ quả với tỷ lệ thích hợp thì heo sẽ có các hiện tượng thiếu VTM.

Vitamin D trong thức ăn thực vật có hàm lượng rất ít và chỉ có dạng tiền VTM (Esgosterol) trong thức ăn xanh. Nếu đem phơi rau xanh ta có thể thu được VTM D₂. Nếu cho heo đực vận động, tắm nắng mỗi ngày từ 1 – 2 lần vào lúc có ánh nắng thích hợp, heo có thế tổng hợp được vitamin D₂, D₃, bởi vì trên da heo có 7-dehydrocolesterol và dưới tác dụng của tia tử ngoại nó sẽ trở thành vitamin D3. Qua nghiên cứu của Ebranh (1952) cho thấy cứ trên 1000 cm² da heo cho vận động 1 ngày nó sẽ tổng hợp được 315 – 560 UI VTM D₃. Vì vậy cho heo đực giống tắm nắng đầy đủ sẽ chống được bệnh thiếu vitamin D, còi xương của heo.

Ngoài 2 loại VTM trên thì VTM E còn gọi là VTM sinh sản (tocopherol) được Evanh nghiên cứu 1936. Nếu thiếu VTM E sẽ xảy ra những rối loạn trong đường sinh dục, đặc biệt là đối với heo đực giống: Bộ phận sinh dục bị hư hỏng, tinh trùng bị thoái hóa, quá trình sinh sản tinh trùng bị ngừng trệ, chai xơ đường sinh dục… VTM E có thể bổ sung cho heo đực giống bằng cách cho ăn các loại hạt nảy mẩm như giá khô, giá đỗ… Nếu như trong khẩu phần có một lượng thức ăn hạt nảy mầm thích hợp thì có tác dụng chống được bệnh thiếu VTM E, nâng cao phẩm chất tinh dịch của heo đực giống (thường tỷ lệ hạt nảy mầm vào khoảng 7-8 %).

Nhu cầu vitamin cho heo như sau:

Tiêu chuẩn Việt Nam.

VTM A: 5000 Ul/kg VCK khẩu phần

VTM D: 300

VTM B1: 2,0 mg/kg

VTM B2: 3,5

VTM PP: 25

VTM B3: 20

VTMB12: 15 gama/kg

Nhu cầu về chất khoáng

Đối với heo đực giống, các chất khoáng quan trọng là Ca, p vì Ca và p ảnh hưởng lớn đến phẩm chất tinh dịch. Nếu trong khẩu phần thiếu Ca và p thì tuyến sinh dục phát triển không bình thường, tinh trùng phát dục không hoàn toàn, hoạt lực yếu. Vì vậy trong thời kỳ phối giống cũng như chuẩn bị phối giống cần cung cấp 14 – 18g Ca, 8 – lOg p và 20 – 25g NaCl/100kg/trọng lượng sống/ngày đêm.

Có thể bổ sung thức ăn khoáng cho heo như sau: Hàm lượng khoáng/1 tấn thức ăn tinh hỗn hợp:

Mg: 300 – 800g Zn: 40 – 100g Cu: 3 – 10g Co Iod: vài gam

Ca: 4 – 10kg  P: 4 – 8kg K: 2,5kg NaCl: 0,5 – 3,0kg Fe: khoảng 60g Mn: 5 – 40g

Trong các loại thức ăn xanh có nhiều Ca, trong thức ăn tinh có nhiều p. Có thể dùng bột xương, bột vỏ sò, premix khoáng để bổ sung thức ăn khoáng.

Ta có thể dùng tiêu chuẩn ăn cho heo đực nuôi ở nước ta như sau (tiêu chuẩn Viện chăn nuôi):

Bảng tiêu chuẩn ăn cho heo đực nội:

Tỷ lệ muối ăn từ 0,5 – 1,0% so với VCK khẩu phần.

Bảng tiêu chuẩn ăn của heo đực ngoại:

Tỷ lệ muối ăn 0,5 – 1% so với VCK khẩu phần.

Kỹ thuật nuôi dưỡng chăm sóc

Kỹ thuật cho ăn

Khi cho heo đực giống ăn cần đảm bảo đúng giờ quy định, thức ăn phải được chế biến tốt, hạt nhỏ, không pha quá loãng. Đồng thời một bữa không nên cho ăn quá no, chỉ nên cho ăn 8 – 9/10 độ no là vừa (nhất là đối với heo đực làm việc).

Phải cho heo đực uống nước đầy đủ sau khi ăn. Nếu số lượng đực giống không nhiều thì ta nên nhốt riêng từng con, cho ăn riêng, như vậy mới phù hợp với sức khỏe cho từng con. Tùy theo mức độ làm việc nặng (nhẹ) mà tăng cường mức độ bồi dưỡng để đảm bảo chất lượng tinh dịch.

Kỹ thuật chăm sóc

Muốn nâng cao số lượng và chất lượng tinh dịch, ngoài nuôi dưỡng tốt, cần phải có chế độ chăm sóc heo đực giống hợp lý. Cụ thể:

Chuồng trại phải thật khô ráo, sạch sẽ, ấm áp mùa Đông, thoáng mát mùa Hè. Mặt khác chuồng heo đực giống phải xây dựng ở một khu riêng biệt, xa chuồng heo nái, bố trí trước hướng gió so với chuồng heo nái sinh sản. Chuồng có thể làm 1 dãy hoặc 2 dãy, nhưng tốt nhất nên làm chuồng 1 dãy kiểu DK45 để có thể dễ điều chỉnh hướng gió, tiểu khí hậu. Diện tích ô chuồng phải theo đúng chỉ tiêu quy định nhà nước hiện nay là 4 – 6m² nhà ở và 6 – 9m² sân chơi.

Vận động rất quan trọng đối với heo đực giống vì nó làm cho phẩm chất tinh dịch tốt, tăng tính hăng, tăng quá trình trao đổi chất, bụng gọn, chân khỏe, tránh quá béo… Cần có chế độ vận động thích hợp tùy theo điều kiện khí hậu, mức độ ăn uống mà có sự thay đổi, trong mùa sử dụng giao phối nên cho heo vận động vừa phải. Trước mùa chuẩn bị giao phối nặng nên tăng cường vận động. Nhìn chung yêu cầu ngày vận động 2 lẩn vào sáng sớm và chiều tối (ở mùa hè), còn mùa đông thì có thể ngược lại. Đàm bảo 1 lần vận động 1 – 2 giờ với 3-5 km đường dài (có thể chăn thả, dắt bộ, làm đường cho vận động…).

Vệ sinh tắm chải thường xuyên cho đực giống để đảm bảo cho heo đực luôn sạch sẽ, vỉ nó ảnh hưởng lớn tới quá trình bài tiết, trao đổi chất tăng cường hoạt động về tính dục, tính thèm ăn, ngoài ra còn tránh được một số bệnh ngoài da, đồng thời qua đó ta dễ làm quen với heo hon, tạo điều kiện thuận lợi trong việc huấn luyện, sử dụng chúng (đặc biệt là TTNT). Thời tiết mát ảnh hưởng lớn tới phẩm chất tinh dịch, qua nghiên cứu thấy từ tháng 1 đến tháng 4 nhiệt độ thích hợp (25°C) do vậy lượng tinh dịch cao, phẩm chất tinh dịch tốt, tỷ lệ thụ thai cao. Trong mùa hè, nhất là những ngày nóng nực cần phải tắm cho heo 1 – 2 lần trong ngày.

Theo dõi trọng lượng của heo để có thể nắm vững một cách có hệ thống sự thay đổi trọng lượng và sức khỏe của heo, từ đấy ta có thể điều chỉnh chế độ nuôi dưỡng chăm sóc cho hợp lý. Nói chung đối với heo đực giống đã trưởng thành trọng lượng qua các tháng không thay đổi nhiều, heo đực còn non yêu cầu trọng lượng tăng dần ở các tháng, song heo đực cơ thể phải rắn chắc, khỏe mạnh không được quá béo, quá gầy. Nếu được như vậy kỹ thuật nuôi dưỡng mới hợp lý.