Hoa lan paphiopedilum, phragmipedium, và cypripedium

Đây là ba giống lan riêng biệt mà ắt hẳn phải có cùng nguồn gốc, thế nhưng chúng lại là họ hàng xa đến nỗi mặc dù có vẻ ngoài và cách trồng giống nhau củng như thường mọc chung với nhau, chúng vẫn không thể lai giống được với nhau.

Cypripedium và Paphiopedilum là hai giống được trồng rất nhiều, và khi đã trồng giống này thì người ta cũng sẽ trồng cả giống kia. Chúng mọc tốt trong diều kiện giống nhau, mặc dù chúng đến từ những nơi hoàn toàn khác nhau trên thế giới. Cypripedium là giống trung gian thường thấy giữa hai giống kia và mọc ở phương Bắc, tức là ở khắp những vùng phía trên của địa cầu, từ vòng Bắc cực trở xuống, băng qua lục địa châu Mỹ, châu Âu, và châu Á. Chúng là những cây cơ hội, mọc ở những vùng cực lạnh, có mùa tăng trưởng nhanh và ngắn giữa hai kỳ lạnh kéo dài. Paphiopedium mọc ở phía nam Trung Quốc, băng qua Ấn Độ, Thái Lan, bán đảo Malaysia và trên nhiều đảo ở Đông Nam Á. Một số loài đẹp mắt nhất đến từ Bomeo và Sarawak. Phragmipedium xuất xứ từ Nam Mỹ. Một số loài tốt nhất có xuất xứ từ dãy Andes.

Cả ba giống trên đều có cách mọc giống nhau: đều có thân rễ bò, mỗi mùa cho chồi mới và một loạt các lá dày. Phát hoa luôn mọc từ giữa chồi mới nhất và có thể trổ một hoặc nhiều hoa. Hoa của chúng nằm trong số những bông hoa đẹp và độc đáo nhất của vương quốc hoa lan. Cánh môi tiến hóa thành một cái túi nhỏ để dụ và bắt côn trùng, mục đích chỉ là dể thụ phấn chứ không phải để ăn. Chính vì những cái túi có hình chiếc hài đó mà những cây lan này có cái tên phổ biến là lan Hài.

Paphiodelium

Người ta bắt đầu quan tâm đến giống lan này từ khi việc trồng lan mới bắt đầu. Những loài được yêu thích nhất là những loài ưa lạnh đến từ dãy Himalaya, có tên p. insigne, p. spicerianum, p. villosum và p. fairieanum. Những loài này được trồng với số lượng lớn để làm lan cắt cành.

Nơi sống của chúng trong tự nhiên có thể trải dài từ những vách đá vôi hiểm trở cho đến những thân cây cao, ở đó chúng có thể mọc thành những bụi phong lan hay thạch lan khổng lồ. Những loài tuyệt đẹp và ra nhiều hoa đến từ Bomeo phát triển có chậm một chút, nhưng khi chúng nở hoa rồi thì bạn mới thấy đáng công mình chờ đợi, đặc biệt là những loài p. Rothschildianum và p. sanderianum.

Việc lai giống đã tạo ra những bông hoa mới quyến rũ, chỉ thoang thoảng mang dấu vết của những loài gốc. Ngày nay người ta vẫn khám phá thêm được nhiều loài mới, và trong 20 năm qua, hầu như chẳng có năm nào mà người ta chẳng ngạc nhiên với chúng. Nhiều loài có xuất xứ từ Trung Quốc, miền Bắc Việt Nam và Lào. Các nhà lai giống đang bắt đầu nghiên cứu những hình dáng và màu sắc mới thú vị này, và đã gây ngạc nhiên cho thế giới hoa lan.

Phragmipedium

Những cây Phragmipedium đến từ Nam Mỹ có thể là phong lan trên những cành cây hoặc thạch lan trên những vách đã nhô ra ngoài bờ sông. Cao nhất trong số chúng là p. longifolium, với những phát hoa có thể dài đến 1,5m, ra hoa liên tục, nhưng không bao giờ quá ba hoa trên một phát hoa. Khi một bông hoa cũ rụng xuống, một nụ mới sẽ nở ra, và cứ thế, một số phát hoa sẽ tiếp tục ra hoa trong hai năm. Những cây to có thể trổ phát hoa liên tục, và như vậy cây không bao giờ hết mùa hoa.

Ở Anh, vào thời nữ hoàng Victoria, người ta đã thí nghiệm lai giống trên những cây này và đã tạo ra nhiều cây rất thú vị, nhưng vì chủng loại và màu sắc của chúng giới hạn so với giống Paphiopedium, nên hầu hết chúng chỉ có màu xanh lục nhạt và màu nâu, và có một trường hợp đặc biệt là cho hoa màu hồng. Nét thu hút chủ yếu của nó là hai cánh tràng dài, mảnh, giống sợi ruybăng, treo ngang hai bên hoa, nhất là ở loài p. caudatum, loài có cánh tràng dài nhất.

Sau những thí nghiệm lai giống ban đầu họ thực hiện mà không hiểu biết về di truyền, người ta thấy rằng những cây lai tạo đó vô sinh, và từ đó mọi việc lai giống phải dừng lại. Nhưng trong 20 năm qua của thế kỷ 20, niềm đam mê đối với giống lan này lại được nhen nhóm lên vì hai lý do: thứ nhất, người ta tìm được một loài mới mọc tận trên dãy Andes gọi là p. besseae, với những bông hoa màu đỏ rực rỡ, một màu mà người ta hoàn toàn không ngờ lại có trong nhóm lan màu xanh nhạt này; thứ hai là người ta đã hiểu biết hơn về di truyền và có thể áp dụng cho những cây mà trước đây không thể lai giống.

Trồng và chăm sóc

Việc trồng những cây cypripedium là cực kỳ chậm. Vì chúng là những cây ưa lạnh, nên nếu trồng trong nhà kính thì bạn phải dùng nhà kính lạnh và duy trì nhiệt độ ở mức chỉ vừa đủ để không bị sương giá. Khi được trồng, thường là trồng thành luống, chúng sẽ phát triển thành những bụi to. Những cây paphiopedilum và phragmipedium sẽ phát triển tốt trong điều kiện như nhau, với nhiệt độ tối thiểu là khoảng 15°C trong những đêm đông lạnh nhất. Những cây này phải luôn được che khỏi ánh nắng trực tiếp và được giữ trong đổ ấm đều suốt năm. Lan paphiopedilum sẽ phát triển tốt trên vỏ cây hoặc hỗn hợp vỏ cây và than bùn, còn phragmipedium thì dường như lại thích sợi tổng hợp, vì chúng thích độ ẩm cố định.

Paphiopediiunt chamberlainianum

Loài paphiopedilum ưa nóng này thích được giữ ở nhiệt độ tối thiểu là 15°C trong mùa đông. Đây là một nhóm nhỏ các loài lan nở hoa liên tiếp. Đầu tiên phát hoa sẽ nở ra một hoa, nhưng sau đó khi hoa này bắt đầu tàn đi, nụ tiếp theo ở phía trên sẽ bắt đầu nở. Việc này cứ tiếp diễn trong nhiều tháng cho đến khi nụ hoa cuối cùng nở ra, kéo dài đến khoảng tám tháng. Từng hoa riêng lẻ trông rất rực rỡ; cánh môi hình túi có màu hồng lẫn đỏ tươi với hai cánh tràng màu xanh nhạt lẫn nâu nằm hai bên. Cánh đài giữa ở trên có sọc màu tía sậm trên nền trắng và xanh. Loài này không phải lúc nào cũng phổ biến, nhưng rất dễ trồng trong nhà hoặc trong nhà kính ấm áp.

Paphiopedium insigne

Loài lan hài này là một trong những nhóm paphiopedilum ưa lạnh, được trồng rất nhiều trong nhà kính lạnh cùng với các cây như cymbidium và pleione. Kể từ thời nữ hoàng Victoria, nó là loài truyền thống được trồng để làm hoa chậu, nở hoa trong nhiều tuần của mùa đông với những bông hoa màu đồng rất đẹp. Nó thường trổ từng bông một, nhưng ở những cây rất lớn thì có thể nở nhiều hoa, tạo nên nét lộng lẫy. Loài này từng được trồng rất nhiều dể làm hoa cắt cành, như thế cho thấy chúng tươi lâu như thế nào. Một môi trường lạnh, ẩm, và có bóng mát là rất thích hợp với loài này.

Paphiopedilum Helvetia

Rất nhiều loài lai đầu tiên hiện nay vẫn còn được trồng. Chúng đã được lai giống từ hơn 100 năm trước, p. Helvetia là một trong số đó, được lai giữa p. philipinense và p. chamberlainianum. Nó cho nhiều hoa nở cùng một lúc – một đặc điểm của loại p. philipinense. Còn màu hồng nhạt trên những bông hoa vàng của nó là từ loài còn lại. Những cây này sẽ tiếp tục trổ một vài nụ nữa ở đầu phát hoa, nên thời gian ra hoa của chúng dài hơn. Giống như nhiều loài lan khác, những cây này thuộc loại trung và không chiếm nhiều không gian trong khu vực ấm của nhà kính, thích bóng mát từ những cây lan cao hơn quanh chúng.

Paphilpedilum spicerianum

Đây là một loài paphiopedilum ưa lạnh khác nữa, và tất cả các cây trong nhóm này đều có lá màu xanh nhạt. Nhiều loại ưa nóng còn có hoa văn hoặc đốm trên lá. Loài này dễ mọc thành khóm lá gọn gàng, và vì mỗi năm nó mỗi to ra và nảy thêm nhiều chồi mới, nên số lượng hoa cũng sẽ tăng theo. Nổi bật trên những bông hoa này là cánh đài giữa màu trắng với một đường màu tím sậm chạy dọc xuống giữa cánh hoa. Phần còn lại của hoa có màu xanh lục pha nâu, các cánh đài ớ hai bên có rìa lượn sóng và cũng có sọc màu tím. Loài này cũng ra hoa trong mùa thu và mùa đông, phát triển tốt cùng với loài p. Insigne.

Paphilpedilum Lebaudyanum

Đây là giống lai rất xưa, được lai giữa p. haynaldianum và p. philipinense, và cho đến nay vẫn còn được trồng nhiều, tuy không phải lúc nào cũng phổ biến. Nó phát triển thành cây khá lớn và ra nhiều lá dài màu xanh nhạt. Phát hoa đậu nhiều nụ và nở cùng lúc chứ không nở lần lượt.

Paphiopedilum Maudiae

Một vài trong số những loài Paphiopedilum lai nổi bật nhất là những cây có hoa màu trắng-xanh. Cách phối màu đơn và mờ đục rất độc đáo, hợp với cánh đài giữa tuyệt đẹp có sọc xanh trắng, nó luôn là loài được ưa chuộng. Những bông hoa đơn có thể rất to so với các loài lai gần khác, bề ngang đến 10 cm, trên phát hoa cao 30 cm. Những bông hoa này cũng tươi rất lâu và thích hợp làm hoa cắt cành.

Một đặc điểm khác là lá có những đốm màu xanh đậm trên nền nhạt. Như vậv, ngay cả khi không có hoa cây vẫn trông rất hấp dẫn. Tất cả những cây paphiopedilum có lá đốm đều phải liên tục được giữ ấm.

Phragmipedium besseae

Đây là loài mới được phát hiện trong vương quốc hoa lan, mang lại rất nhiều màu sắc mới và triển vọng mới trong việc lai giống cho nhóm lan này. Cây lan này mới được khám phá ở Peru và Ecuador, và với màu hoa đỏ rực rỡ, nó thực sự là kẻ chiến thắng. Những sắc đỏ và cam khác nhau trong những loài lai của nó đang khiến cho cả thế giới chú ý đến nó. Mặc dù nó hơi khó trồng một chút, nhưng các loài lai của nó đang được cải thiện để mau cho giống và dễ trồng ở nơi ấm, ẩm và có bóng mát, bên cạnh các cây paphiopedilum và phalaenopsis. Như với tất cả các cây phragmipedium, nó ra hoa lần lượt, tươi trong nhiều tuần, và một nụ sẽ nở hoa khi hoa trước rụng đi.

Phragmipedium longifolium

Đây là loài địa lan, vì vậy chúng không bị giới hạn bởi kích thước do không phải lo bị rơi xuống khỏi cây. Loài này tất nhiên cần không gian để mọc lên; lá của nó rất dài và dày, mọc thẳng lên cho tới khi sức nặng làm nó trĩu xuống. Phát hoa còn dài hơn, đến 2 m là chuyện không khó. Phát hoa sẽ tiếp tục dài ra, không ngừng trổ nụ về phía ngọn và có khi phân nhánh. Bản thân những bông hoa không tươi lâu, nhưng do cách nở hoa lần lượt nên thời gian ra hoa của những cây trưởng thành có thể kéo dài hơn 18 tháng. Nếu vườn bạn có đủ không gian và độ ấm thì đây là một loài đáng trồng.

Phragmipedium pearcei

Trong khi một số loài Phragmipedium rất to thì loài này lại là loại tiểu. Phát hoa của nó chỉ cao có 10-15 cm, chỉ vừa vượt lên khỏi đám lá màu xanh sậm. Hoa có nền xanh nhạt với những sọc đậm, và hai cánh tràng dài, xoắn, rủ xuống hai bên. Giữa mỗi chồi cây mới là một đoạn thân rễ dài, nên cây mọc bò và nhanh chóng lấp đầy một chậu nhỏ. Cây dễ dàng mọc thành bụi, tạo ra nhiều phát hoa cùng một lúc

Phragmipedium Hanne Popow

Đây là loài Phragmipedium lai khá mới của loài p. schlimii màu hồng, được yêu thích vì nó đem đến nhiều màu sắc khác nhau cho loài này. Màu hồng trải nhẹ trên các cánh tràng và cánh đài rất hợp tông với màu hồng sậm của cánh môi hình túi tròn.

Phragmipedium Longueville

Đây là một thế hệ mới của các loài lai từ p. besseae, thực sự phô diễn được sắc cam hồng tuyệt vời mà loài gốc đưa vào. Cây tất nhiên khỏe hơn p. besseae, vì cây con mang một phần sức mạnh của giống lai. Hoa có hình dáng đẹp và chất lượng. Chúng tươi trong nhiều tuần rồi mới rụng, và nhiều hoa nữa sẽ mọc ra trên cọng hoa này.

Phragmipedium Sorcerer’s Apprentice

Là một loài lai từ p. longifolium, nó cũng rất lớn nhưng không bằng cây gốc. Hoa có màu đồng sáng ở mặt ngoài cánh môi, còn mặt trong thì có màu xanh đốm, và các cánh đài và cánh tràng có mép màu hồng. Giống như cây bố mẹ, loài này có thể trổ thêm nụ ở phía ngọn phát hoa nên nó có thể ra hoa trong nhiều tháng. Một lần nữa, nó cần được giữ trong điều kiện ẩm, ấm, và có bóng mát. Điểm đặc biệt của loài này là hoa không hề có dấu hiệu tàn đi mà chỉ rụng khi đã hết sức, cho dù chúng trông vẫn rất tươi.