Đặc tính thực vật của xương rồng

Trồng cây kiểng Xương rồng không đẹp mã bằng nhiều giống cây kiểng (kiểng lá) khác, vì ta chỉ thấy có một đoạn thân cây mập mạp, trông … trơ trụi và giản dị, tưởng chừng như đời sống của nó không có gì đáng để cho mọi người quan tâm chú ý đến. Thật ra, Xương rồng vẫn hội đủ những đặc tính thực vật đáng cho ta tìm hiểu cặn kẽ.

1/ Thân Cây

Xương rồng có thân mập, căng bóng mọng nước, vì bên trong chứa rất nhiều nước gọi là mủ. Có giống chứa chất mủ màu trắng đục như sữa (có hại cho mắt) như giống Xương rồng opuntia dillenii mà người mình thường dùng trồng làm hàng rào. Loại Xương rồng này còn có tên là Xương rồng lưỡi rồng. Có giống chứa chất nước trong như giống Xương rồng Bareli Cactus, người lạc đường trong sa mạc tạm dùng giải khát được, và thịt nó cũng “hiền” có thể luộc hoặc ăn sống như các loại rau bình thường.

Thân cây Xương rồng rất đa dạng: hình trụ (thường gọi là mộc trụ hoặc độc trụ)? hình cầu và dẹp. Đa số giống là hình trụ và hình cầu, số ít giống hình dẹp, như cây Lưỡi Long (gốc dẹp, thân dẹp và cành tựa như những chiếc lá dày) hoặc loại Xương rồng “Tai thỏ”…Thân cây Xương rồng tùy giống mà có loại cao loại thấp, loại to, loại nhỏ. Thân có khía hoặc có múi. Có giống ít khía như giống ta dùng làm hàng rào (chỉ có ba khía), nhưng cũng có giống đến 25 khía như giống Ferocactus wedzenii. Có giống khía rất cạn, nhưng cũng có giống khía sâu. Giống không khía thì có múi. Múi là những nốt sần lớn từa tựa như vỏ trái thơm (Dứa) mà đa số các giống Xương rồng hình cầu đều có dạng này. Ferocactus wedzenii

Lông

Đa số giống Xương rồng có thân trơn láng, nhưng cũng có một số giống thân có lớp lông mịn phủ đầy, như Cephalocerus. Có giống trên ngọn được phủ chụp lớp lông dài trắng xóa gọi là “Bạch đầu Ông”, giống Borzicactus…

Gai

Nói đến Xương rồng là phải nói đến … gai. Đa số Xương rồng đều có gai nhọn, và là gai chùm, cái nào cùng nhọn hoắt, trông bề ngoài tưởng là “hiền lành” nhưng khi để đâm vào da thịt thì nhức nhối vô cùng. Nhiều giống Xương rồng có nhiều gai cứng mọc tua tủa, nhưng cũng có giống gai nhỏ và mềm dịu. Được biết, mới đây một chuyên viên bậc thầy ngành hoa kiểng ở California là Ông Luther Burbank đã lai tạo ra được giống Xương rồng mới không gai. Loại Xương rồng này vừa làm cây kiểng, vừa làm thực phẩm cho gia súc rất tốt. Gai Xương rồng thường màu đen, nhưng cũng có giống gai màu vàng. Gai Xương rồng là biến thể của lá kèm mà thành, đây là đặc tính của đa số giống cây mọc ở vùng sa mạc quanh năm nóng cháy. Và nhờ vào tiết diện gai quá nhỏ đó nên Xương rồng không bị thoát nước nhanh như các giống cây kiểng có nhiều lá khác. Tiêu biểu về dạng gai, xin đơn cử vài giống làm ví dụ:

-Xương rồng Euphorbia có nhiều gai, vừa dài vừa to, lại nhọn và cứng (giống này vốn màu xanh, nhưng ngày nay đã lai tạo ra được giống mới có màu đỏ sẫm rất lạ và đẹp).

– Xương rồng Echinocactus Grusonn thân có nhiều gai chằng chịt cơ hồ bao kín mít khắp thân cây.

– Xương rồng Cephalocereus có lông rất cứng nhưng ít và nhỏ, lông giấu mình trong những nùi lông tơ trắng rất êm dịu …

2/ Lá xương rồng

Khi nói đến Xương rồng ai cũng nghĩ đến thân nó trơ trụi, không lá. Thế nhưng thực tế cũng có một số ít giống Xương rồng có lá. Có giống lá nhỏ có giống lá to, nhưng đa số lá đều có cuống ngắn và bản dày vì bên trong mọng nước:

– Xương rồng Aeonium Helichrysum xuất xứ ở vùng Bắc Phì có nhiều lớp lá xếp khít nhau thành vòng tròn đồng tâm, trông như những cánh hoa Hồng đang xòe nở. Xương rồng Aconium Holochrysum

– Giống Aeonium Haworthn thì có lá to và dày hơn.

– Xương rồng Pleiospilos xuất xứ ở vùng Nam Phi có lá hình mắt cáo vừa dài vừa rộng bản.

– Một số giống Xương rồng khác, trong dó có giống Euphorbia có lá nhỏ xuất hiện ở phần ngọn, và từ cạnh mép của cành …

3/ Rễ Xương rồng

Do cây Xương rồng (đa số) chỉ có thân đơn độc, trơ trụi, nhưng trong thân lúc nào cũng chứa nhiều nước (mủ), lại không bị thoát nước nhanh như những giống cây có lá khác, nên nó không cần có bộ rễ hoàn chỉnh để hút được nhiều nước nuối cây. Xương rồng không có rễ cái (rễ trụ) mà chỉ có chùm rễ con lưa thưa. Chùm rễ con này có nhiệm vụ giữ cho thân cây mọc đứng thăng bằng, không bị ngã đổ, và hút chất bổ dưỡng trong đất để nuôi cây. Mặc dầu có bộ rễ yếu, nhưng cây Xương rồng lại có sức sống khỏe, dẻo dai. Dù có bị nhổ lên trồng lại cây vẫn sống mạnh, khó chết. Dù mất sức trong trường hợp này, nếu có trong mấy ngày đầu cũng không rõ nét. Do bộ rễ yếu nên khi trồng Xương rồng làm hàng rào ta nên dùng cây chống để phòng ngã đổ, nhất là mùa mưa bão …

4/ Hoa xương rồng

Xương rồng trổ hoa quanh năn, điều này đã thu hút mạnh sự đam mê của người trồng nó. Số lượng hoa mỗi lần trổ có thể từ một đến năm bảy hoa, thậm chí nhiều đến chín mười hoa, trông xum xuê rất đẹp mắt.

Tùy từng giống mà hoa đậu trên cây ít hay nhiều ngày: có giống chỉ nở một ngày rồi tàn, nhưng cùng có giống hoa khoe sắc trên cây đến vài ba ngày mới héo. Màu sắc của hoa Xương rồng cũng rất da dạng, gồm có màu trắng, đỏ son, tím lợt, vàng chanh, vàng cam. Đó là chưa nói đến nhiều sắc hoa có chấm điểm trông thật hấp dẫn.

Hoa đã nhiều màu mà sắc hoa lại tươi tắn của hàng ngàn chủng loại Xương rồng khác nhau này đã tạo nên sức cuốn hút, giúp người thưởng ngoạn thỏa mãn được sự hiếu kỳ của họ. Chính vì vậy, khi đã bắt tay vào nghề trồng Xương rồng, dù là nghiệp dư, ít có nghệ nhân nào chịu trồng với số lượng giống ít cả. Ai cũng thích sưu tầm thêm càng nhiều giống càng hay, mà những giống mới thì gần như năn nào cùng được “trình làng” thêm cả.

Xin đơn cử một số giống Xương rồng với sắc hoa dặc trưng của nó:

-Hoa màu trắng với nhiều chấm đỏ tía điểm xuyết rất lạ mắt, có giống Turbicarpus, xuất xứ tại Mexico. giống Turbicarpus

– Hoa màu đỏ tía, màu trắng, màu vàng, có giống Trichodiadema, xuất xứ tại các vùng Nam Phi và Ethiopa.

– Hoa màu vàng và đỏ sậm có các giống Thelocactus (xuất xứ tại Mexico), và giống Xương rồng ở vùng Texas là Homalocephala.

– Hoa màu trắng có nhiều giống, như giống Sctiechinopsis, xuất xứ tại Argentina. Ở vùng Mexico và Trung Mỹ có giống Selenicereus, và tại Peru có giống Sereus Peruvianus.

– Hoa màu đỏ hoặc đỏ tối có giống Schlumbergers, xuất xứ tại Brazil và vùng phụ cận.

– Hoa màu vàng cam có giống Pleiospilos Canus, xuất xứ tại Nam Phi.

– Hoa màu vàng pha với một chút đỏ tía có giống Notocactus, xuất xứ tại Argentina và Paraguay.

– Cánh hoa màu vàng tái một cách thầm kín có giống Neobesseys, xuất xứ tại Texas. giống Neobesseys

– Hoa màu đỏ phớt vàng, có giống Mamillopsis, xuất xứ tại Mexico.

– Hoa màu vàng chói sáng, đỏ và tía có giống Lobivia, xuất xứ tại Peru và Bolivia,

– Hoa màu vàng kem có giống Lapidaria, xuất xứ tại Nam Phi.

– Hoa màu tím đỏ có giống Echinocereus Viridiílorus, xuất xứ tại Mexico.

– Hoa màu vàng và nâu đỏ có giống Huernia, xuất xứ tại vùng Nam Phi và Arabia.

– Hoa màu đỏ Scarlet có giống Chamaecereưs, xuất xứ tại Argentina.

– Hoa màu Hồng ngọc có giống Echinocactus, xuất xứ từ vùng Texas đến Mexico …

Về vị trí hoa trổ ra trên cây tùy giống mà có sự khác nhau. Thông thường thì hoa mọc ra từ kẽ múi, nếu thân có dạng múi. Ngược lại, nếu thân dạng khía thì hoa mọc ra ở cạnh gai (gai mọc ở mép khía), Ngay chồi con cũng vậy, thân dạng múi chồi con nảy ra từ kẽ múi ; còn thân dạng khía thì chồi con nảy ra ở cạnh gai.

Cũng có giống Xương rồng hoa mọc thành từng cụm ở nách lá, như các giống Euphorbia Millii, Euphorbia ligularia … Có giống hoa mọc trên sẹo của lá như Xương rồng Euphorbia Antiquorum …

5/ Trái xương rồng

Xương rồng có trái hình cầu bên trong không chia thành ngăn hoặc múi, và chứa nhiều hột. Từ lúc Xương rồng trổ hoa cho đến ngày trái chín, tùy giống, ngắn là một tháng, dài là ba tháng. Với những giống quí hiếm, nhà vườn thường dùng hột làm giống. Với giống mới, đa số nhà vườn thường có thói quen nhập hột giống hoặc nhập cây con về trồng để “khai thác” nhanh hơn. Trái xương rồng

6/ Hột xương rồng

Trái Xương rồng chứa rất nhiều hột. Cây còn nhỏ thường cho trái nhỏ, những cây trưởng thành ra trái to hơn. Trong trái nhỏ chứa chừng vài chục hột, còn trái lớn chứa đến 500 hột trở lên. Kích thước hột rất nhỏ, như hột é, nhỏ hơn hột mè (vừng). Tùy giống, khi chín trái già tự động tách vỏ ra để hột bên trong bắn hết ra ngoài. Nhưng cũng có giống khi chín, trái cứ đeo dính trên cây, nếu không được hái thì chờ đến lúc vỏ trái bị mục hột mới phân tán ra ngoài. Hột vừa chín có thể đem gieo ngay, và tỷ lệ nảy mầm rất cao.