Đặc điểm sinh lý của heo nái nuôi con

Chăn nuôi heo nái nuôi con có một ý nghĩa hết sức quan trọng, đó là là khâu cuối cùng tạo sản phẩm trong chăn nuôi heo nái sinh sản. Giai đoạn này quyết định chất lượng heo con giống và hiệu quả kinh tê trong nghề chăn nuôi heo nái. Vì vậy, trong chăn nuôi heo nái nuôi con cần đạt được các yêu cầu đó là (1) Heo nái nuôi con tiết nhiều sữa với chất lượng tốt; (2) Cả heo mẹ và con khỏe, heo con sinh trưởng nhanh, có số con và trọng lượng cai sữa cao; (3) Tỷ lệ đồng đều của đàn heo con cao; (4) Heo mẹ ít bị hao mòn trong giai đoạn nuôi con và sớm động dục lại sau cai sữa đàn con.

Cấu tạo tuyến sữa

Tuyến sữa của heo gồm 2 phần: Phần phân tiết và phần dẫn sữa.

Phần phân tiết: Gồm vô số các tuyến bào tạo thành từng chùm như các chùm nho các tế bào phân tiểt nằm mặt trong của các tuyến bào, tổng hợp sữa và phân tiết vào xoang tuyến bào.

Phần dẫn sữa: Gồm hệ thống ống dẫn sữa nhỏ xuất phát từ các xoang tuyến bào. Các ống dẫn sữa nhỏ được tập trung lại thành ống dẫn trung bình rồi thành ống dẫn sữa lớn, để cuối cùng đổ vào bể sữa. Bể sữa được thông ra ngoài bởi ống tiết sữa (ống thông sữa).

Quá trình hình thành sữa

Sự hình thành sữa là một quá trình tổng hợp phức tạp xảy ra trong các tế bào tuyến, chọn lọc dinh dưỡng từ huyết tương để tổng hợp nên những thành phần đặc trưng của sữa. Thành phần của sữa và huyết tương rất khác nhau, hàm lượng đường sữa gấp 90 – 95 làn, mỡ sữa gấp 40 lần. Ngược lại một số chất tại ít hơn trong huyết tương như protit thấp hơn protit huyết tương 2 lần, vitamin 6 tần, v.v…, y globulin, enzym, hormon, khoáng được lọc từ máu vào, các thành phần cazein, lacto, mỡ sữa phải trải qua quá trình tổng hợp ở tế bào tuyến.

+ Cazein sữa: Được tổng hợp ở ti thể của tế bào tuyến từ các axít amin của huyết tương. Sự tổng hợp cazein giống như sự tổng hợp protein của mô bào. Các axít amin từ máu chuyển qua sẽ được hoạt hoá và gan với ARN vận chuyển để đi tới Riboxom của tế bào tuyến tiến hành tổng hợp cazein và một số protein đặc thù khác của sữa như Lactoglobulin…

+ Lactoz sữa được hình thành từ 2 đường đơn (monosacarid): Glucoz và Galactoz.

+ Lacto albumin và lactoglobulin là những protein được tạo thành từ lactoz và albumin, globulin của máu.

+ y globulin sữa: từ máu chuyển thẳng vào.

+ Mỡ sữa: Được tổng hợp từ các axít béo mạch ngắn: 4 -12 C (30%). Các axít béo kết hợp với glyxerin để tạo ra mỡ trung tính. Một phần mỡ sữa được sử dụng từ các mỡ trung tính có trong huyết tương.

+ Điều hoà quá trình sản sinh sữa ở heo: Quá trình hình thành sữa được điều hòa bởi cơ chế thần kinh thể Dịch. Trong thời kỳ tiết sữa, dưới tác động kích thích bú của heo con, xung động thần kinh truyền về tuỷ sống, rồi lên hành tủy và vùng dưới đồi. Thông qua vùng dưới đồi, tiết ra các yếu tố giải phóng, thùy trước tuyến yên tiết ra các kích tố FSH, LH, ACTH…

+ FSH kích thích lớp tế bào hạt tiết oestrogen, kích thích phát triển ống dẫn sữa.

+ LH kích thích thể vàng tiết progesteron, làm phát triển các tố chức túi tuyến.

+ Prolactin kích thích sự phát triển của mô tuyến và tạo sữa, dưỡng thể vàng.

+ STH kích thích SX sữa thông qua việc tăng cường trao đối đường và protein.

+ TH kích thích tuyến giáp tiết thyroxin làm tăng lượng sữa và mỡ sửa.

+ ACTH kích thích vỏ thượng thận tiết costicoit thúc đẩy trao đổi chất, duy trì khả năng tiết sữa.

Lượng sữa có liên quan chặt chẽ với sự phát triển của tuyến vú trong thời kỳ chửa và nuôi con. Giai đoạn chửa, sự phát triển cùa tuyến vú chịu tác động của các hormon sinh dục, tuyến yên, tuyến trên thận. Sau khi đẻ phụ thuộc vào số heo con. Lượng sữa thay đổi tùy theo mức độ dinh dưỡng, giống, số con nuôi trong ổ, v.v… Trong 1 chu kỳ tiết sữa, lượng sữa tăng dần và đạt đỉnh cao ở tuần thứ 3, sau đó giảm dần. Heo nái tiết khoảng 300 lít/chu kỳ. Heo con bú được khoảng 30kg/con (500 – 600g/con/ngày), mỗi lần bú là 20 – 25g/con. Lượng sữa khác nhau ở các vú, vì mỗi tuyến vú là 1 đơn vị độc lập và hoàn chỉnh. Các vú phía trước lượng sữa tiết ra nhiều hơn. Lượng sữa heo con hú dược trong 1 chu kỳ tiết sữa: vú trước 36 – 45kg, vú sau 27 – 28kg. Vì vậy, việc cố định đầu vú cho heo con là rất quan trọng.

Quá trình thải sữa

Đối với heo bầu vú không có bể sữa. Sữa được sản xuất ra từ các tuyến bào và được tích luỹ trong các xoang tuyến bào. Việc tiết sữa của chúng được thực hiện theo cơ chế thần kinh, thể dịch và theo ba pha.

Khi heo con mút bú, đầu tiên heo con ngậm và thúc vào vú mẹ, luồng xung động hưng phấn thần kinh theo dây thần kinh hướng tâm truyền về vỏ não, rồi tới vùng dưới đồi, tiết các yếu tố giải phóng, các yếu tố giải phóng tác động lên thùy sau tuyến yên, kích thích tiết kích to oxytoxin, oxytoxin đi tới tuyến vú và làm co bóp tế bào biểu mô, cơ tuyến bào và cơ tuyến vú. Nhờ vậy, sữa được thải ra từ các xoang tuyến bào, qua ống dẫn sữa nhỏ, rồi ống dẫn sữa lớn và chảy ra ngoài theo ống tiết sữa, từ đó heo con mới bú được. Do vậy khi heo con bú sữa, chúng được thực hiện theo 3 pha nhu sau: Pha ngậm và thúc vú (80 – 100s), pha nằm im (20s) và pha mút vú (20s).

Thành phần của sữa và quá trình biến đổi theo thời gian tiết sữa

Sữa gồm: nước, 81,7%; protein, 5,8%; mỡ 6,2%; lactose, 5,4%; khoáng, 0,9%; vitamin A và vitamin D; nguyên tố vi lượng Fe có hàm lượng thấp; Ca và p có tỷ lệ thích hợp (0,21/0,15= 1,4).

+ Mỡ sữa: Hạt mỡ có kích thước nhỏ 0,5 – l microm. Chủ yếu mạch C dài: Cg: 2%; c₁₄: 2%, C₁₆ 28,5%; C₁₈ là 6%. Lipid sữa heo giống lipid trong cơ thể. Nên khi lipid trong cơ thể heo được dùng để tạo mỡ sữa, tuyến vú không cần phải cải biến lipid nhiều.

Protein sữa: Chủ yếu là cazein chiếm 57 – 58%, albumin 7 – 8%, globulin 10%, proteozopepton 17 – 18% và các N phi protit 7 – 8%, các chất khoáng: Ca, p, Fe, Cu… các loại VTM: A, B, c, D, E, K… Một số enzym tiêu hoá như amilaza, lactaza, dehyđrogenaza, oxidaza… Giá trị BV của protein sữa heo cao vi nó chứa đủ các axit amin thiết yếu và rất cân đối. Do vậy có thể nói sữa heo là thức ăn lý tưởng của heo con.