Bạn đến chơi nhà

I – KIẾN THỨC CƠ BẢN CẦN NẮM VỮNG

1. Nguyễn Khuyến quê ở thôn Vị Hạ (làng Và), xã Yên Đổ, huyện Bình Lục, tỈnh Hà Nam, thi đỗ đầu cả ba kì thi Hương, thi Hội, thi Đình nên có tên gọi Tam nguyên Yên Đổ. Nguyễn Khuyến làm quan khoảng 10 năm, sau đó cáo quan về ở ẩn.

2. Nguyễn Khuyến là nhà thơ lớn của dân tộc. Thơ của ông gồm cả chữ Nôm và chữ Hán, sáng tác chủ yếu vào giai đoạn sau ngày rời bỏ quan trường.

3. Bài thơ Bạn đến chơi nhà thể hiện tình cảm chân thành quý mến bạn của tác giả: muốn có vật chất đầy đủ nhất để tiếp bạn cùng với tình cảm của mình. Tình huống khó xử khi bạn đến chơi là điều kiện để bộc lộ tình cảm quý mến đó.

II – HƯỚNG DẪN ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN

1. Bài thơ Bạn đến chơi nhà thuộc thể thơ Đường luật thất ngôn bát cú. Căn cứ vào số câu (8 câu), số tiếng của mỗi câu (7 tiếng), vào sự gieo vần (vần chân, câu thứ 1, 2,4, 6, 8), vào tính chất đối (câu 3 với 4, câu 5 với 6).

2. Bài thơ lập ý bằng cách dựng lên tình huống không có gì để tiếp bạn, nhưng vẫn thể hiện được tình bạn đậm đà thắm thiết. Đúng như vậy:

a) Theo nội dung của câu thứ nhất, rất lâu rồi người bạn mới đến chơi. Nguyễn Khuyến phải tiếp đãi bạn thật chu đáo, tử tế.

b) Nhưng sáu câu thơ tiếp theo cho thấy hoàn cảnh khá đặc biệt. Muốn ra chợ để mua đủ thực phẩm thì chợ xa, lại không có người để sai bảo (trẻ thời đi vắng). Muốn bắt cá trong ao thì ao vừa sâu, nước vừa lớn (đầy). Muốn bắt gà thì vườn rộng, rào lại thưa. Không có thực phẩm thịt cá, muốn dùng rau đậu của vườn nhà thì lại toàn những thứ chưa thể ăn được. Cho đến miếng trầu, vật dễ kiếm và phổ biến nhất, lại cũng không có sẵn.

Tạo ra một tình huống đặc biệt như thế là để tạo ra sự đùa vui: Có sẵn mọi thứ nhưng hoá ra lại không có thứ gì. Vật chất muốn đầy đủ nhất nhưng lại cứ giảm đi, đến chỗ không còn một chút gì hết. Vì vậy tiếp bạn chỉ còn có mỗi cái tình. Tạo ra tình huống như vậy, nhà thơ vừa đùa vui, vừa nói lên sự mong ước tiếp đãi chu đáo cả vật chất lẫn tinh thần, lại vừa nhấn mạnh được cái tình. Chỉ một sự chân tình có thể đủ bù đắp những thiếu hụt vật chất.

c) Câu thơ thứ 8 và cụm từ ta với ta nói lên không cần phải vật chất đầy đủ như ý, mà chỉ cốt cái tình cũng đủ làm cho tình bạn thắm thiết. Quý nhau là quý ở cái tình ăn ở, đôi xử với nhau. Chỉ những người bạn tâm đầu ý hợp, thông cảm, gặp nhau đã đủ vui. Có đủ vật chất tương xứng với tình cảm là tốt nhất, nhưng nếu không thì cũng chẳng vì thế mà kém vui.

d) Trong bài Bạn đến chơi nhả, sau câu chào hỏi, tác giả đã nghĩ ngay đến việc lo vật chất để tiếp bạn cho tương xứng với tình cảm của hai người. Điều đó chứng tỏ nhà thơ rất quan tâm đến bạn và muốn tiếp bạn chu đáo nhất, đồng thời cũng thể hiện sự coi trọng và quý mến bạn của nhà thơ.

III – HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP

1. a) Ngôn ngữ trong bài Bạn đến chơi nhà là ngôn ngữ mộc mạc đời thường, thuần Việt. Ngôn ngữ trong bài Sau phút chia li là chữ Hán được dịch ra tiếng Việt, mang hơi văn cổ, trang trọng.

b) Cụm từ ta với ta trong bài thơ của Nguyễn Khuyến chỉ nhà thơ và bạn của mình. Trong khi đó cũng cụm từ ấy trong bài Qua Đèo Ngang của Bà Huyện Thanh Quan chỉ một mình bà với tình riêng của bà mà thôi.

Mai Thu