Bài 5: Các nước châu Phi và Mĩ Latinh – Lịch sử 12

Sau thắng lợi của các cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc ở Đông Bắc Á, Đông Nam Á, đã cổ vũ mạnh mẽ cho phong trào đấu tranh ở các nước châu Phi và Mĩ La-tinh. Bài học hôm nay chúng ta sẽ tìm hiểu rõ hơn về quá trình đấu tranh và phát triển của hai khu vực này.

A. Lý thuyết

I. CÁC NƯỚC CHÂU PHI

DT: 30,3 tr km2, 800 triệu người(2002), gồm 54 quốc gia lớn nhỏ.

1.Vài nét  về cuộc đấu tranh giành độc lập

a. Sau chiến tranh thế giới thứ hai

_      Phong trào đấu tranh giành độc lập ở châu Phi bùng nổ mạnh trước hết là ở Bắc Phi:

–       Mở đầu là cuộc binh biến của binh lính và sĩ quan yêu nước Ai Cập (1952), lật đổ vương triều Pharuc, chỗ dựa của thực dân Anh, lập ra nước Cộng hòa Ai Cập ( 18/6/1953).

–       Tiếp theo là Libi (1952), An-giê-ri. (1954-1962)

b. Nửa sau thập niên 50

–       Hệ thống thuộc địa của thực dân ở châu Phi tan rã, nhiều quốc gia giành được độc lập như:

–       1956 Tuy-ni-di, Ma-rốc, Xu-đăng,

–       1957 Gana…

–       1958 Ghi nê.

c. Đặc biệt  năm 1960 là “Năm châu Phi”

(17 nước được trao trả độc lập)

d. Năm 1975

_      Thắng lợi của cách mạng Ăng-gô-la và Mô-dăm-bích đã chấm dứt chủ nghĩa thực dân cũ ở châu Phi cùng và hệ thống thuộc địa của Bồ Đào Nha bị tan rã .

e. Từ 1975 đến nay

–       Hoàn thành cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa thực dân cũ, giành độc lập dân tộc với sự ra đời của nước Cộng hòa Dim-ba-bu-ê (1980) và Namibia (03/1990).

–       Tại Nam Phi, trước áp lực đấu tranh của người da màu,  bản Hiến pháp 11-1993, chế độ phân biệt chủng tộc (Apartheid) bị xóa bỏ.

–       Trong cuộc bầu cử đa chủng tộc đầu tiên, ông  Ne- xơn Man- đê -la (Nelson Mandela) trở thành Tổng thống da đen đầu tiên của nước Cộng hòa Nam Phi (1994).

2. Tình hình phát triển kinh tế – xã hội

Sau khi giành được độc lập, các nước châu Phi  xây dựng đất nước,đã thu được một số thành tựu kinh tế – xã hội.

Tuy nhiên, nhiều nước châu Phi vẫn còn trong tình trạng lạc hậu, không ổn định (đói nghèo, xung đột, nội chiến, bệnh tật, mù chữ, bùng nổ dân số, nợ nước ngoài…).

Tổ chức thống nhất Châu Phi (OAU) – 5/1963, sau đổi là Liên minh Châu Phi (AU) triển khai nhiều chương trình phát triển của Châu lục

Con đường phát triển của châu Phi còn phải trải qua nhiều khó khăn, gian khổ.

II. CÁC NƯỚC MỸ LATINH

Lược đồ  khu vực  Mỹ La Tinh sau chiến tranh thế giới thứ hai

Gồm 33 nước. 20,5 triệu km2, 531  triệu dân (2002), giàu nông – lâm sản và khoáng sản.

1. Vài nét về quá trình đấu tranh giành và bảo vệ độc lập dân tộc

–       Đầu thế kỷ XX  đã giành độc lập từ Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha, nhưng sau đó lệ thuộc Mỹ

–       Sau chiến tranh thế giới thứ hai là  “sân sau “, là thuộc địa kiểu mới của Mỹ.

–       Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, phong trào đấu tranh chống chế độ độc tài thân Mỹ bùng nổ và phát triển. Tiêu biểu là thắng lợi của cách mạng Cu Ba:

* Tại Cu ba

+         Tháng 3/1952, Mỹ giúp Ba-ti-xta lập chế độ độc tài quân sự, xóa bỏ Hiến pháp 1940, cấm các đảng phái chính trị hoạt động, bắt giam và tàn sát nhiều người yêu nước…

+         Nhân dân Cu Ba đấu tranh chống chế độ độc tài Ba-ti-xta dưới sự lãnh đạo của Phi-đen Ca-xtơ-rô.

+         Ngày1/1/1959, chế độ độc tài Ba-ti-xta bị lật đổ, nước Cộng hòa Cu Ba thành lập.

+         Sau khi cách mạng thành công, Cu ba tiến hành  cải cách dân chủ.

+         1961 tiến hành Cách mạng xã hội chủ nghĩa và xây dựng chủ nghĩa xã hội.

+         Với sự nỗ lực của nhân dân và sự giúp đỡ của các nước xã hội chủ nhĩa  đạt nhiều thành tựu như xây dựng  công nghiệp với cơ cấu ngành hợp lý, nông nghiệp đa dạng, đạt thành tựu cao  về văn hóa, giáo dục, y tế, thể thao….

Raul Castro (trái) đứng cạnh anh trai là thủ lĩnh du kích quân Fidel Castro (người ngồi) năm 1957

* Các nước khác

–       Tháng 8/1961, Mỹ lập tổ chức Liên minh vì tiến bộ lôi kéo các nước Mỹ La-tinh nhằm ngăn chặn ảnh hưởng của Cu Ba.

–       Từ  thập niên 60 -70, phong trào đấu tranh chống Mỹ và chế độ độc tài thân Mỹ giành độc lập phát triển mạnh  giành nhiều thắng lợi.

Thí dụ:

+         1964 – 1999 Panama đấu tranh và thu hồi chủ quyền kênh đào Panama

+         1962 Ha mai ca, Tri ni đát, Tô ba gô.

+         1966 là Guy a na, Bác ba đốt

+         1983 có 13 nước độc  lập ở Ca ri bê

–       Với nhiều hình thức: bãi công của công nhân, nổi dậy của nông dân, đấu tranh nghị trường, đấu tranh vũ trang…., biến châu lục này thành “lục địa bùng cháy” (tiêu biểu là phong trào đấu tranh vũ trang ở Vê-nê-xu-ê-la, Pê-ru…)

–       Kết quả  chính quyền độc tài ở Mỹ La tinh  bị lật đổ, chính phủ dân tộc dân chủ được thiết lập.

2. Tình hình phát triển kinh tế – xã hội

Sau khi khôi phục độc lập, các nước Mỹ La-tinh đạt được nhiều thành tựu đáng khích lệ, nhiều nước trở thành những nước công nghiệp mới (NIC) như Brazil, Argentina, Mehico.

Tại Cu ba:                           

+         Sau khi cách mạng thành công, Cu ba tiến hành  cải cách dân chủ.

+         1961 tiến hành Cách mạng xã hội chủ nghĩa và xây dựng chủ nghĩa xã hội.

+         Với sự nỗ lực của nhân dân và sự giúp đỡ của các nước xã hội chủ nhĩa  đạt nhiều thành tựu như xây dựng  công nghiệp với cơ cấu ngành hợp lý, nông nghiệp đa dạng, đạt thành tựu cao  về văn hóa, giáo dục, y tế, thể thao….

–       Trong thập niên 80, các nước bị suy thoái nặng nề về kinh tế, lạm phát tăng nhanh, nợ nước ngoài chồng chất, dẫn đến nhiều biến động chính trị (Argentina, Bolivia, Brazil, Chi Lê…)

–       Sang thập niên 90, kinh tế Mỹ La-tinh có nhiều chuyển biến tích cực, tỷ lệ lạm phát giảm mạnh, đầu tư nước ngoài tăng….Tuy  nhiên, Mỹ La-tinh vẫn còn nhiều khó khăn về kinh tế – xã hội (đặc biệt tham nhũng là quốc nạn, phân phối không công bằng, nợ nước ngoài ).

B. Bài tập

Câu 1: Sưu tầm tài liệu, tranh ảnh về một nước ở châu Phi hoặc Mĩ-Latinh (từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai) mà em quan tâm

Trả lời:

– Người da đỏ đã sống ởCu Ba. Đến năm 1492, Cô-lông (1451-1506) đã tới hòn đảo này và tổ chức khai khẩn đất đai cho tây Ban Nha. Trước thế kỷ VIII, khi nô lệ da đen chưa được đưa tới để canh tá các đồn điền mía, sự phát triển diễn ra chậm. Cuộc chiến tranh giành độc lập đầu tiên (1868-1878) đã không thành công. Mỹ can thiệp vào cuộc khởi nghĩa thứ hai (1895-1898) do Hô-xê Mác-ti và Ma-xi-ô lãnh đạo buộc Tây Ban Nha phải từ bỏ hòn đảo này và công nhận nền độc lập của Cu Ba (1902). Tuy nhiên, nền độc lập vẫn chưa được khẳng định sau hai giai đoạn thống trị của Mỹ (1899-1901 và 1906-1909). Năm 1933, Xan Mác-tin làm đảo chính, thành lập chính phủ cấp tiến. Năm 1934, Mỹ và Ba-ti-xta buộc Xan Mác – tin từ chức. Năm 1952 Ba – ti- xta làm đảo chính và xây dựng một Chính phủ độc tài thân Mỹ.

Trong thời kỳ kế tiếp nhau của các Chính phủ tham nhũng, đa số người Cu Ba chịu sự đói nghèo thảm hại. Năm 1959, nền độc tài của Phun-gen-xi-ô Ba-ti-xta đã bị lực lượng cách mạng dân tộc, đứng đầu là lãnh tụ Phi-đen Ca-xtrô của Đảng cộng sản Cu Ba hướng vào cuộc đổ bộ của các phần tử lưu vong Cu ba, do Mỹ ủng hộ, vào vịnh Con Lợn của Cu Ba đã bị thất bại. Năm 1962, quan hệ giữa Cu Ba và Mỹ trở nên căng thẳng khi Liên Xô đặt các tên lửa ở Cu Ba, vì Mỹ cho rằng việc đặt tên lửa này đe doạ nền an ninh của nước Mỹ. Cu Ba ủng hộ phong trào cách mạng giải phóng dân tộc, dân chủ và tiến bộ ở khắp châu Mỹ-la-tinh và thế giới.

Hòn đảo tự do Cu Ba chỉ cách nước Mỹ chưa đầy một năm hải lý, luôn luôn là cái gai trước mặt những nhà cầm quyền Hoa Kỳ và bọn phản động người Cu Ba lưu vong trên đất Mỹ. Vì vậy, ngoài việc thực hiện chính sách bao vây, cấm vận gần bốn chục năm qua, Hoa Kỳ đích thân hoặc khuyến khích bọn phản động người Cu Ba tìm mọi cách phá hoại cuộc sống yên lành của nhân dân Cu Ba, mưu toan ám sát lãnh tụ Phi-đen Ca-xtrô (không dưới ba ngàn lần). Hiện nay, Mỹ vẫn còn chiếm trái phép hòn đảo Goan-tê-na-mô của Cu Ba.

Mặc dù khó khăn, nhưng nhân dân Cu Ba vẫn vững vàng đi theo con đường đã chọn, nêu tấm gương cho ý chí độc lập, tự do, tự lập, tự cường cho các dân tộc trên thế giới.

Hình ảnh về đất nước Cu Ba

Câu 2: Hãy trình bày những thành tựu và khó khăn về kinh tế-xã hội của các nước Mĩ-Latinh từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai

Trả lời:

Những thành tựu và khó khăn về kinh tế- xã hội của các nước Mĩ-Latinh:

Các nước Mĩ-Latinh đã có nhiều cố gắng trong công cuộc xây dựng đất nước, phát triển kinh tế-xã hội. Ở Chile, Tổng thống Xanvado Agiende đã tiến hành các chính sách tiến bộ như cải cách ruông đất, quốc hữu hóa các công ti tư bản nước ngoài, thực hiện các quyền tự do dân chủ. Ở Nicaragoa, sau khi lật đổ chế độ độc tài, Xomaxa. Mặt trận dân chủ giải phóng Xanđinô đã lựa chọn con đường phát triển dân chủ, tiến bộ xã hội.

Trong hơn 40 năm xây dựng chủ nghĩa xã hội, từ một nền công nghiệp độc canh cây mía, công nghiệp đơn giản nhất khai mở, Cuba đã có nền kinh tế cân đối với cơ cấu ngành nghề hợp lý.

Từ thập kỉ 50 đến cuối thập kỉ 70 của thế kỉ XX, tỉ lệ tăng trưởng kinh tế của các nước Mĩ –Latinh là 5,5%. GDP năm 1960 là 69,4 tỉ USD; đến năm 1979, con số này tăng lên 599,3 tỉ USD.

Trong thập kỉ 80, nhiều nước Mĩ-Latinh lâm vào tình trạng suy thoái kinh tế, lạm phát tăng nhanh, chính trị mất ổn định, tốc độ tăng trưởng giảm sút (1986 là 0,3%, 1989 là 0,5%). Nợ nước ngoài lên tới 410 tỉ USD (1989)

Bước sang thập kỉ 90, nền kinh tế Mĩ-Latinh có chuyển biến tích cực hơn như tỉ lệ lạm phát được hạ xuống, đầu tư nước ngoài vào Mĩ-Latinh gia tăng( trên 70 tỉ USD năm 1994), đứng hàng đằng sau Đông Á. Một số nước trở thành nước công nghiệp mới như Braxin, Achentina, Mêhicô. Tuy nhiên tình hình kinh tế của nhiều nước Mĩ-Latinh còn gặp không ít khó khăn.

Câu 3: Hãy nêu khái quát những thắng lợi của cuộc đấu tranh giành và bảo vệ độc lập của nhân dân Mĩ-Latinh từ sau chiến tranh thế giới thứ hai

Trả lời:

Những thắng lợi trong cuộc đấu tranh giành và bảo vệ độc lập của nhân dân Mĩ Latinh:

Từ sau chiến tranh thế giới thứ hai, phong trào đấu tranh chống Mĩ diễn ra mạnh mẽ. Mĩ Latinh trở thành “Lục địa bùng cháy”, với nhiều hình thức đấu tranh phong phú, tiêu biểu là cuộc đấu tranh vũ trang với sự thành công của cách mạng Cuba, trong những năm 60-70 hầu hết các nước Mĩ Latinh đều đã đánh đổ được chính quyền độc tài than Mĩ, khôi phục độc lập chủ quyền, đặc biệt là thắng lợi của Liên minh đoàn kết nhân dân Chile lên nắm chính quyền từ năm 1970 đến năm 1973, đứng đầu là Xanvado Agiende, tiếp đó là thắng lợi của nhân dân Nicaragoa, Grenada, Venexuala…

Câu 4: Hãy nêu những thành quả chính trong công cuộc đấu tranh giành độc lập của nhân dân châu Phi sau Chiến tranh thế giới thứ hai.Những khó khăn mà châu lục này đang phải đối mặt là gì ?

Trả lời:

Chiến tranh thế giới thứ hai chấm dứt cũng là thời điểm bùng nổ cuộc đấu tranh giành độc lập của các nước châu Phi. Mở đầu là cuộc binh biến của sĩ quan và binh lính yêu nước Ai Cập (3-7-1952) lật đổ Vương triều Pharúc, chỗ dựa của thực dân Anh, lập nên nước Cộng hoà Ai Cập (18-6-1953). Cùng năm 1952, nhân dân Libi giành được độc lập. Sau 8 năm đấu tranh vũ trang chông Pháp (1954 – 1962), nhân dân Angiêri đã giành được thắng lợi.

Tuynidi, Marốc và Xuđăng được trao trả độc lập năm 1956, Gana – năm 1957, Ghinê – năm 1958…

Đặc biệt, lịch sử ghi nhận năm 1960 là Năm châu Phi với 17 nước tuyên bố độc lập. Năm 1975, với thắng lợi của nhân dân Môdămbích và Ănggôla trong cuộc đấu tranh chống thực dân Bồ Đào Nha, chủ nghĩa thực dân cũ ở châu Phi cùng hệ thống thuộc địa của nó cơ bản bị tan rã.

Sau đó, nhân dân Nam Rôđêdia xoá bỏ chế độ phân biệt chủng tộc, tuyên bố thành lập nước Cộng hoà Dimbabuê (18-4-1980). Ngày 21-3-1990, Namibia tuyên bố độc lập sau khi thoát khỏi sự thống trị của Nam Phi.

Tháng 2-1990, chế độ phân biệt chủng tộc “Apácthai” bị xoá bỏ. Sau đó, với cuộc bầu cử dân chủ đa chủng tộc đầu tiên ở Nam Phi (4-1994), Nenxơn Manđêla trở thành Tổng thống người da đen đầu tiên của Cộng hoà Nam Phi. Sự kiện này đánh dấu sự chấm dứt chế độ phân biệt chủng tộc dã man, đầy bất công, một biểu hiện của chủ nghĩa thực dân.

Những khó khăn mà các nước châu Phi đang phải đối mặt là : Nhiều nước châu Phi vẫn còn trong tình trạng lạc hậu, không ổn định và đầy khó khăn : xung đột sắc tộc và tôn giáo, đảo chính, nội chiến diễn ra liên miên ; bệnh tật và mù chữ ; sự bùng nổ về dân số ; đói nghèo, nợ nần và phụ thuộc nước ngoài…

Câu 5: Lập bảng thống kê các thắng lợi trong cuộc đấu tranh giành độc lập của nhân dân châu Phi từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai

Trả lời:

Những thành quả chính trong cuộc chiến tranh giành độc lập dân tộc của nhân dân châu Phi:

Chiến tranh thế giới thứ hai chấm dứt cũng là thời điểm bùng nổ cuộc đấu tranh giành độc lập của các nước châu Phi. Mở đầu là cuộc binh biến của sĩ quan và binh lính yêu nước Ai Cập (3-7-1952) lật đổ Vương triều Pharuc, chỗ dựa của thực dân Anh, lập nên nước Cộng hòa Ai Cập (18-6-1953). Cùng năm 1952, nhân dân Libi giành được độc lập. Sau 8 năm đấu tranh vũ trang chống Pháp(1954-1962), nhân dân Angieri đã giành được thắng lợi.

Tuynidi, Maroc và Xudang được trao trả độc lập năm 1956, Gana –năm 1957, Ghine-năm 1958…

Đặc biệt lịch sử ghi nhận năm 1960 là  Năm Châu Phi với 17 nước tuyên bố độc lập. Năm 1975, với thắng lợi của nhân dân Moodambich và Anggola trong cuộc chiến tranh chống thực dân Bồ Đào Nha, chủ nghĩa thực dân cũ ở châu Phi cùng hệ thống thuộc địa của nó cơ bản bị tan rã.

Sau đó nhân dân Nam Roodedia xóa bỏ chế độ phân biệt chủng tộc, tuyên bố thành lập nước Cộng hòa Dimbabue (18-4-1980). Ngày 21-3-1990, Namibia tuyên bố độc lập sau khi thoát khỏi sự thống trị của Nam Phi.

Tháng 2-1990, chế độ phân biệt chủng tộc “Apacthai” bị xóa bỏ. Sau đó cuộc bầu cử dân chủ đa chủng tộc lần đầu tiên ở Nam Phi (4-1994), Nenxon Manđêla trở thành Tổng thống người da đen đầu tiên của Cộng hòa Nam Phi. Sự kiện này đánh dấu sự chấm dứt chế độ phân biệt chủng tộc dã man, đầy bất công, một biểu hiện của chủ nghĩa thực dân.

-Những khó khăn mà các nước châu Phi đang phải đối mặt là : Nhiều nước Châu Phi vẫn còn trong tình trạng lạc hậu, không ổn định và đầy khó khăn: xung đột sắc tộc và tôn giáo, đảo chính, nội chiến diễn ra liên miên; bệnh tật và mù chữ; sự bùng nổ về dân số đói nghèo, nợ nần và phụ thuộc nước ngoài.

Những chuyên mục hay của Lịch sử lớp 12:

• Giải bài tập Sách giáo khoa môn Lịch sử lớp 12
• Câu hỏi ôn tập môn Lịch sử lớp 12
• Đáp án môn Lịch sử lớp 12
• Đề thi học sinh giỏi môn Lịch sử lớp 12

Trên đây chúng tôi đã trình bày về tình hình chính trị và các cuộc đấu tranh tiêu biểu nhằm lật đổ chế độ thực dân, giải phóng dân tộc của các nước Châu Phi và Mĩ- la tinh. Chúc các bạn học tập hiệu quả!