Bài 27. Khởi nghĩa Yên Thế và phong trào chống Pháp của đồng bào miền núi cuối thế kỉ XIX – Lịch sử 8

Cuộc đấu tranh chống thực dân Pháp của nhân dân đã nổ ra khá rầm rộ, thu hút được đông đảo quần chúng nhân dân tham gia nhưng cuối cùng đều thất bại. Đến cuối thế kỉ XIX, cuộc khởi nghĩa Yên Thế đã diễn ra, cuộc khởi nghĩa này được đánh giá có quy mô và cách thức tổ chức chặt chẽ hơn các phong trào trước đó.

A. Lí thuyết

1. KHỞI NGHĨA YÊN THẾ ( 1884- 1913) 

-Yên Thế ở Tây Bắc tỉnh Bắc Giang  là vùng đất đồi , cây cối,rậm rạp ,địa hình hiểm trở ,thông sang Tam Đảo, Thái Nguyên, Phúc Yên, Vĩnh Yên

-Thích hợp với lối đánh du kích, dựa vào địa thế hiểm trở và công sự dã chiến, đánh nhanh và rút nhanh lại rất thuận tiện khi bị truy đuổi.

*Nguyên nhân dẫn đến cuộc khởi nghĩa Yên Thế:

+ Pháp cướp đất làm đồn điền , khai mỏ , làm đường giao thông ..

+ Để bảo vệ cuộc sống , nông dân Yên Thế đứng lên đấu tranh .

+ Kết hợp với truyền thống yêu nước vốn có .

* Diễn biến , gồm ba giai đoạn :

Giai đoạn I:

-1884- 1892: do Đề Nắm chỉ huy , nghĩa quân hoạt động riêng rẽ , chưa có sự chỉ huy thống nhất .

-Tháng 4- 1892 do Đề Thám chỉ huy.

+ Giai đoạn II: 1893-1908:

-Do Đề Thám chỉ huy , vừa chiến đấu vừa xây dựng cơ sở .

-Nghĩa quân đã chiến đấu quyết liệt, buộc kẻ thù hai lần phải giảng hòa và nhượng bộ một số điều kiện có lợi cho ta.

-Đặc biệt trong thời kì  giảng hòa  lần thứ hai(12-1897) Đề Thám cho sản xuất ở Phồn Xương , xây dựng quân đội , sẵn sàng chiến đấu .

-Nhiều nhà yêu nước đã tìm đến  như  Phan Bội Châu , Phan Châu Trinh

+ Giai đoạn III: 1909-1913

-Phát hiện  thấy Đề Thám có dính líu đến  vụ đầu độc lính Pháp ở Hà nội .

– Pháp tập trung lực lượng tấn công qui mô lên Yên Thế .

– Lực lượng nghĩa quân hao mòn .

– Ngày 10-2-1913 Đề Thám bị sát hại phong trào tan rã .

2. PHONG TRÀO CHỐNG PHÁP CỦA ĐỒNG BÀO MIỀN NÚI CUỐI THẾ KỶ XIX

Ý nghĩa : là trang sử vẻ vang của dân tộc , chứng minh khả năng hùng hậu của nông dân trong lịch sử chống Pháp xâm lược.

Phong trào bùng nổ sau đồng bằng  nhưng tồn tại bền bỉ và kéo dài :

+ Tại Nam Kỳ : người Thượng , Khơ -me, X- tiêng , cùng người Kinh sát cánh đánh Pháp .

+ Tại miền Trung do Hà văn Mao, Cầm Bá Thước lãnh đạo .

+ Tại Tây Nguyên :  các  tù trưởng kêu gọi   nhân dân rào làng chiến đấu.

+ Vùng Tây Bắc dân tộc Thái , Mường , Mông  tập hợp dưới ngọn cờ của Nguyễn Quang Bích , Nguyễn văn Giáp  chống Pháp .

+Tại Sơn La , Yên Bái  do Đèo Chính Lục , Đặng Phúc Thành  cầm đầu phục kích quân Pháp ở nhiều nơi.

+ Đồng bào Mông ở Hà Giang do  Hà Quốc Thượng lãnh đạo nổi dậy chống Pháp .

+ Tại vùng Đông Bắc   bùng nổ phong trào của người Dao , người Hoa , tiêu biểu là đội quân của Lưu Kỳ .

* Nhận xét :

-Muộn hơn , phát triển mạnh mẽ , diễn ra  bề bỉ  và  lâu dài.

-Diễn ra ở khắp các vùng miền núi

-Có sự tham gia của các dân tộc thiểu số như Thái, Mường, Mông, Dao, Hoa, Khơ-me và các dân tộc Tây Nguyên.
-Hỗ trợ cho các cuộc đấu tranh của đồng bào ở vùng đồng bằng

-Góp phần làm chậm quá trình xâm lược và bình định của Pháp.

* Nguyên nhân thất bại  của  khởi nghĩa Yên Thế  và phong trào chống Pháp của đồng bào  miền núi :

-Bó hẹp trong 1 địa phương , bị cô  lập , so sánh lực  lượng chênh lệch .

-Bị Pháp và phong kiến đàn áp .

-Do chưa có sự lãnh đạo của giai cấp tiên tiến .

* Ý nghĩa lịch sử :

-Chứng tỏ sức mạnh to lớn tiềm tàng của nông dân .

-Làm chậm quá trình xâm lược  và bình định của của Pháp .

-Xứng đáng nối tiếp truyền thống yêu nước của tổ tiên .

B. Bài tập

Câu 1: Khởi nghĩa Yên Thế có những đặc điểm khác so với những cuộc khởi nghĩa cùng thời: Mục tiêu chiến đấu không phải là để khôi phục chế độ phong kiến, bảo vệ ngôi vua như các cuộc khởi nghĩa cùng thời

Trả lời: Khởi nghĩa Yên Thế có những đặc điểm khác so với những cuộc khởi nghĩa cùng thời :
Mục tiêu chiến đấu không phải là để khôi phục chế độ phong kiến, bảo vệ ngôi vua như các cuộc khởi nghĩa cùng thời (khởi nghĩa Yên Thế không thuộc phong trào Cần vương).
– Lãnh đạo cuộc khởi nghĩa không phải là các văn thân, sĩ phu mà là những người xuất thân từ nông dân với những phẩm chất đặc biệt (tiêu biểu là Hoàng Hoa Thám) : căm thù đế quốc, phong kiến, mưu trí, dũng cảm, sáng tạo : trung thành với quyền lợi của những người cùng cảnh ngộ, hết sức thương yêu nghĩa quân.
– Lực lượng tham gia khởi nghĩa đều là những người nông dân cần cù, chất phác, yêu cuộc sống.
– Về địa bàn : khởi nghĩa Yên Thế nổ ra ở vùng trung du Bắc Kì.
– về cách đánh : nghĩa quân Yên Thế có lối đánh linh hoạt, cơ động…
– Về thời gian : cuộc khởi nghĩa tồn tại dai dẳng suốt 30 năm, gây cho địch nhiều tổn thất.
– Khởi nghĩa Yên Thế tiêu biểu cho tinh thần quật khởi của nông dân, có tác dụng làm chậm quá trình xâm lược, bình định vùng trung du và miền núi phía Bắc của thực dân Pháp.

Câu 2: Nguyên nhân bùng nổ cuộc khởi nghĩa Yên Thế

Trả lời:

– Kinh tế nông nghiệp sa sút, đời sống nông dân đồng bằng Bắc Kì vô cùng khó khăn, một bộ phận phải phiêu tán lên Yên Thế, họ sẵn sàng nổi dậy đấu tranh bảo vệ cuộc sống của mình.
– Khi Pháp thi hành chính sách bình định, cuộc sống bị xâm phạm, nhân dân Yên Thế đã đứng dậy đấu tranh.

Câu 3: Nhận xét về phong trào kháng chiến chống Pháp của đồng bào miền núi cuối thế kỉ XIX

Trả lời:

– Phong trào kháng chiến chống thực dân Pháp ở vùng trung du và miền núi nổ ra muộn nhưng lại kéo dài (phong trào diễn ra đồng thời với cuộc xâm lược, bình định của Pháp).
– Phong trào diễn ra rộng khắp như ớ Nam Kì, Trung Kì, Tây Nguyên. Tây Bắc.
– Phong trào đấu tranh của đồng bào miền núi đã trực tiếp góp phần làm chậm quá trình xâm lược và bình định của thực dân Pháp.

Câu 4: Nêu một số cuộc khởi nghĩa chống Pháp của đồng bào miền núi cuối thế kỉ XIX

Trả lời:

– Ở Nam Kì có cuộc đấu tranh của người Thượng, người Khơ me, người Xtiêng.
– Ở miền Trung có cuộc đấu tranh do Hà Văn Mao (người Mường) và Cầm Bá Thước (người Thái) lãnh đạo.
– Ở Tây Nguyên, các tù trưởng như Nơ-tranạ Ciư. Ama Con, Ama Giư-hao… đã kêu gọi nhân dân rào làng chiến đấu suốt từ năm 1889 đến năm 1905.
Ở vùng Tây Bắc, đồng bào các dân tộc Thái, Mường, Mông,… đã tập hợp dưới ngọn cờ của Nguyễn Quang Bích. Nguyễn Vãn Giáp, lập căn cứ kháng Pháp ờ Lai Châu. Sơn La và hoạt động mạnh trên lưu vực sông Đà….
– Ớ vùng Đông Bắc Bắc Kì, bùng nổ phong trào của người Dao, người Hoa. tiêu biểu nhất là đội quân của Lưu Kì.

Những chuyên mục hay của Lịch sử lớp 8:

• Giải bài tập Sách giáo khoa môn Lịch sử lớp 8
• Câu hỏi ôn tập môn Lịch sử lớp 8
• Đề thi – Đáp án môn Lịch sử lớp 8
• Đề thi học sinh giỏi môn Lịch sử lớp 8

Trên đây, chúng tôi đã trình bày khái quát về sự thành lập, phát triển và hoạt động của cuộc khởi nghĩa Yên Thế trong cuộc đấu tranh chống thực dân Pháp. Chúc các bạn học tập hiệu quả!