Bài 13. Nước Đại Việt ở thế kỉ XIII – Lịch sử 7

Nguyên nhân sụp đổ của triều đại nhà Lí, sự thành lập của triều đại nhà Trần cùng những cải cách về bộ máy chính quyền như thế nào? Chúng ta cùng nhau tìm hiểu bài học ngày hôm nay.

A. Lý thuyết

I. Nhà Trần thành lập 1226- 1400

Bản đồ mô tả các thế hệ vua và quý tộc nhà Trần

I. Nhà Trần Thành lập: 1226 – 1400 

1. Nhà Lý sụp đổ:

– Vua ăn chơi , quan tranh quyền .

– Không chăm lo sản xuất,mất mùa ,thiên tai.

– Đời sống cực khổ , thế  lực phong chống lại triều đình  nhà Lý .

Năm 1225 Trần Thủ Độ buộc Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho chồng là Trần Cảnh. Nhà Trần được thành lập

2. Nhà Trần củng cố chế độ phong kiến tập quyền- Bộ máy nhà nước 

    – Năm 1226 nhà Trần thành lập.

-Theo chế độ quân chủ  trung ương tập quyền gồm ba cấp :triều đình; các đơn vị hành chánh trung gian ; các cấp hành chánh cơ sở .

– Đứng đầu nhà nước là vua, vua nhường ngôi sớm cho con và lên làm Thái thượng hoàng, cùng trông nom việc .

-Các chức đại thần văn võ giao cho người trong họ nắm giữ, hệ thống quan lại bên dưới vẫn như  thời Lý (gồm  ban văn giữ việc dân, võ nắm việc quân… nhưng tổ chức có quy củ và đầy đủ hơn).-

-Việc cử quan lại dựa vào thi cử

– Các quý tộc Trần được phong vương hầu, ban cấp thái ấp, quan lại được cấp bổng lộc

– Đặt thêm quan : Quốc sử viện; Thái Y Viện; Tông Nhân Phủ ; Hà Đê Sứ ; Khuyến Nông Sứ ; Đồn Điền Sứ ….

-Cả nước chia làm 12 lộ (Tiền Lê là 10 lộ; Lýlà 24 lộ phủ}. Đứng đầu có các chức chánh phó An Phủ Sứ. Dưới là phủ ,châu , huyện, do các chức tri phủ , tri châu ,tri huyện,  trông coi.

– Dưới cùng là  xã   có chức xã quan  đứng đầu .

-Việc đặt thêm các chức quan trông coi việc làng xã và sản xuất … chứng tỏ  bộ máy quan lại phát triển và tiến bộ.

So sánh với thời Lý:

-Giống :  theo mô hình tổ chức bộ máy nhà nước thời Lý .

-Khác : thời Trần thêm một số cơ quan mới như : Quốc sử viện; Thái Y Viện; Tông Nhân Phủ ; Hà Đê Sứ ; Khuyến Nông Sứ ; Đồn Điền Sứ..

Sơ đồ bộ máy nhà nước thời Trần

3. Pháp luật thời Trần

     Bộ Quốc triều thông chế , sau sửa chữa và bổ sung thành Quốc triều Hình Luật

(giống như bộ Hình Thư năm 1042 thời Lý; quy định chặt chẽ  bảo vệ nhà vua, cung điện, xem trọng bảo vệ của công và tài  sản nhân dân, nghiêm cấm mổ trộm trâu bò, ngững người phạm tội bị xử phạt rất nghiêm khắc).

    – Bộ Quốc triều Hình Luật được bổ sung thêm:xác nhận và bảo vệ tư hữu  tài sản .  qui định mua bán ruộng đất ; không hạn chế nuôi nô tỳ ,

-Đặt cơ quan Thẩm hình  viện để xử kiện .

-Vua Trần  để chuông lớn ở cung điện cho dân đến khi cần, sự cách biệt giữa vua quan và dân chúng chứa thực  sự sâu sắc.

• Quan hệ với nhà Tống , nhà Nguyên  luôn luôn giữ vững địa vị độc lập, đoàn kết tốt đẹp với dân tộc ít ngưới.

II. Nhà Trần xây dựng quân đội và phát triển kinh tế

1. Nhà Trần xây dựng quân đội  và củng cố quốc phòng 

* Quân đội:

 +Cấm quân (quân túc vệ): chuyên bảo vệ kinh thành và nhà vua được tuyển chọn từ thanh  niên khỏe mạnh  ở quê hương nhà Trần- Tức Mạc- Nam Định.

 +Quân các lộ ở đồng bằng (Quân địa phương )gọi là chính binh , ở miền núi gọi là phiên binh, ở làng xã có hương binh .

-Thay phiên luyện tập quân sự và sản xuất ,  đó là chính sách :”ngụ binh ư nông”và theo chủ trương : “ Quân cốt tinh nhuệ chứ không cần  nhiều”

     –Thưòng xuyên được học binh pháp và luyện tập võ nghệ (Binh Thư Yếu Lược của Trần Quốc Tuấn là bước tiến mới về quân sự).

     –Ngoài ra  còn có quân của các vương hầu quý tộc, khi có  chiến tranh .

– Cử các tướng giỏi phòng thủ biên giới phía Bắc.

Cách tổ chức quân đội như vậy đã làm tăng rất nhiều sức kháng chiến của nhân dân ta.

Hình chiến binh thời Trần  trên gốm

Hình chiến binh thời Trần 

Mô tả:

Chiến binh :mình trần , đóng khố, đầu chít khăn, tóc cắt ngắn, có thân hình vạm vỡ , tay khiên, tay giáo,ở tư thế khỏe , chuẩn bị lao vào cuộc đọ sức .

2. Phục hồi và  phát triển  kinh tế

a. Nông nghiệp:

– Đắp đê phòng lụt dưới sự chỉ dẫn của các quan Hà đê sứ, nạo vét kênh ngòi , đảm bảo giao thông và tưới tiêu cho đồng ruộng.

– Đẩy mạnh khẩn hoang, khuyến khích các vương hầu, công chúa, quý tộc mộ người đi khẩn hoang, để tăng diện tích gieo trồng .

    * Sản lượng lương thực tăng, nông nghiệp nhanh chóng phục hồi và phát triển.

b.Thủ công nghiệp và thương nghiệp có nhiều tiến bộ:

    – Xưởng thủ công nhà nước– cục Bách tác-  sản xuất đồ gốm, dệt, chế tạo vũ khí ..

    -Thủ công nghiệp trong nhân dân như làm gốm có tráng men, đúc đồng. làm giấy……

– Ở các làng xã ,chợ búa mọc lên ngày càng nhiều;Thăng Long có 61 phố phường .

– Tiền tệ và hệ thống đo lường được thống nhất.

-Cửa biển Vân Đồn, Hội Thống , Hội Triều  là nơi buôn bán tấp nập với thương nhân nước ngoài

Nhận xét:

* Nông nghiệp phát triển, thủ công nghiệp thương nghiệp, và buôn bán với người nước ngoài phát triển ,nền  kinh tề Đại Việt đang từng bước tiến lên

* Kinh thành Thăng Long:

-Là trung tâm kinh tế: 61 phố phường buôn bán, xưởng thủ công nhà nước, các ngành nghề thủ công trong nhân dân….

-Trung tâm chính trị: có kinh thành, cơ quan nhà nước

-Là trung tâm văn hóa: điêu khắc có tháp Báo Thiên, chùa Một Cột….các Rồng, các lễ hội có thể thao, ca hát….

Bình rượu gốm thời Trần

B. Bài tập

Câu 1: Nhà Trần được thành lập trong hoàn cảnh nào ?

Trả lời:

– Từ cuối thế kỉ xn, nhà Lý suy yếu, chính quyền không chăm lo đời sống nhân dân, quan lại ăn chơi sa doạ. Kinh tế khủng hoảng, mất mùa, nông dân li tán. Một số thế lực phong kiến địa phương nổi dậy, nhà Lý buộc phải dựa vào thế lực họ Trần để chống lại các lực lượng nổi loạn.
– Tháng 12 năm Ất Dậu (đầu năm 1226), Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho chồng là Trần Cảnh. Nhà Trần được thành lập.

Câu 2: Em hãy vẽ sơ đồ bộ máy nhà nước thời Trần

Trả lời:

Câu 3: Em hãy mô tả bộ máy quan lại thời Trần

Gợi ý:

Bộ máy quan lại thời Trần :
Các em dựa vào sơ đồ tổ chức bộ máy nhà nước thời Trần để hoàn thành bài tập. Cần làm rõ, bộ máy nhà nước thời Trần cũng giống như thời Lý, được phân làm ba cấp, quyền hành tập trung trong tay vua (chế độ phong kiến tập quyền). Điểm khác là, tổ chức bộ máy nhà nước thời Trần chặt chẽ, quy củ, hoàn chỉnh hem thời Lý. Các vua Trần thường nhường ngôi sớm cho con và xưng là Thái thượng hoàng, cùng với vua (con) giúp nước, đặt thêm một số cơ quan và chức quan để giúp vua trị nước.

Câu 4: Các đơn vị hành chính từ cấp lộ đến cấp xã ở thời Trần có gì thay đổi so với thời Lý ?

Trả lời:

Các đơn vị hành chính từ cấp lộ đến cấp xã ở thời Trần có thay đổi so với thời Lý :
– Dưới thời Lý, cả nước chia thành 24 lộ, phủ, giao cho con, cháu nhà vua hoặc các đại thần cai quản.
– Dưới thời Trần, cả nước chia thành 12 lộ. Đứng đầu lộ có các chức quan chánh, phó an phủ sứ. Từ châu đến huyện, xã đều có người đứng đầu (tri phù, tri châu, tri huyện, xã quan).
Như vậy, tổ chức bộ máy nhà nước cấp địa phương dưới thời Trần quy củ, chặt chẽ hơn thời Lý.

Câu 5: Em hãy trình bày những nét chính vé pháp luật thời Trần

Gợi ý:

Trình bày những nét chính về pháp luật thời Trần.
Nên so sánh, tìm ra điểm giống và khác nhau của luật pháp thời Trần (bộ Hình luật) và thời Lý (bộ Hình thư), để thấy được sự củng cố và hoàn thiện hơn của luật pháp thời Trần (có những điểm quy định cụ thể hơn, đặt thêm cơ quan Thẩm hình viện để lo việc xét xử, kiện cáo).

Những chuyên mục hay của Lịch sử lớp 7:

• Giải bài tập Sách giáo khoa môn Lịch sử lớp 7
• Câu hỏi ôn tập môn Lịch sử lớp 7
• Đáp án môn Lịch sử lớp 7
• Đề thi học sinh giỏi môn Lịch sử lớp 7

Chúng tôi đã hệ thống lại kiến thức một cách chi tiết nhất về sự thành lập của vương triều nhà Trần, cùng với sự cải cách về bộ máy hành chính nhà nước. Chúng tôi hi vọng các em lĩnh hội được những tri thức của bài học. Chúc các em học tập hiệu quả!