Bài 15. Sự phát triển kinh tế và văn hoá thời Trần – Lịch sử 7

Xã hội Việt Nam dưới sự trì vì của vương triều nhà Trần có sự phát triển mạnh mẽ trên nhiều lĩnh vực của đời sống. Đây cũng là giai đoạn hưng thịnh bậc nhất của triều nhà Trần. Sự phát triển này được chúng tôi khái quát trong bài học ngày hôm nay: Sự phát triển kinh tế và văn hóa thời Trần.

A. Lý thuyết

I. Sự phát triển kinh tế

1. Tình hình   kinh tế sau chiến tranh:

*Nông nghiệp :

-Thực hiện nhiều chính sách khuyến khích  nên nông nghiệp được phục hồi và phát triển .

-Ruộng khai hoang mở rộng gồm  ruộng công và ruộng tư,điền trang , thái ấp của quý tộc ,vương hầu , ruộng của địa chủ ngày càng nhiều.

-Ruộng đất công làng xã  chiếm ưu thế về diện tích, chia cho nông dân cày cấy và nộp thuế , là nguồn thu nhập chính của nhà nước.

-Cho đắp đê quai vạc từ đầu nguồn tới bờ biển.

 Cảnh đắp đê dưới thời Trần

* Thủ công nghiệp phát triển :

-Mở rộng xưởng thủ công nhà nước, trình độ kỹ thuật được nâng cao,  như dệt tơ lụa ,đóng được thuyền lớn đi trên biển, chế tạo được súng.

-Hàng thủ công trong nhân dân tăng như làm gốm , rèn sắt , đúc đồng , làm giấy …….

-Thợ thủ công cùng nghề họp thành làng nghề  ở nông thôn như làng gốm -Bát Tràng ,tại Thăng Long thành phường nghề .Trình độ kỹ thuật và mặt hàng sản xuất được thống nhất và nâng cao về chất lượng.

*Buôn bán tấp nập,  các chợ ra đời , buôn hàng chuyến bằng thuyền .

-Trung tâm buôn bán là Thăng Long. Nam Xang

-Vân Đồn là nơi buôn bán với thương nhân nước ngoài.

* Nhận xét: kinh tế phát triển và phục hồi .

Thạp gốm hoa nâu lớn trang trí văn hoa sen, thời Trần, cao 65cm

2. Tình hình xã hội thời Trần sau chiến tranh 

_ Xã hội ngày càng phân hoá:

 * Tầng lớp thống trị:Vua , vương hầu , quý tộc giữ chức vụ chủ chốt .Quan lại, địa chủ có nhiều ruộng tư ngày càng phát triển.

 * Tầng lớp bị trị:

-Nông dân cày ruộng công, đông đảo nhất, mất mùa bán ruộng trở thành tá điền.

-Thợ thủ công, thương nhân ngày càng đông .

-Thấp nhất là nô tì và  nông nô.Nhà nước không ngăn cấm việc mua bán nô tì.

*So sánh  các tầng lớp  xã hội  dưới thời Trần có gì khác so với thời Lý :dưới thời Trần , xã hội phân hóa sâu sắc hơn , địa chủ ngày càng đông , nông nô và nô tì ngày càng nhiều.

*Nhận xét : Nhà nước mang tính đẳng cấp, đó là  nhà nước quân chủ , quý tộc .

Nhà nho Chu văn An

II. Sự phát triển  văn hóa  

1.  Đời sống văn hóa

-Tín ngưỡng cổ truyền :thờ cúng tổ tiên , các anh hùng dân tộc .

-Đạo Phật phát triển , chùa chiền mọc lên khắp nơi.

-Nho học mở rộng, nhà nho Chu văn An, Trương Hán Siêu.

-Nhân dân ưa thích ca hát, nhảy múa, chèo tuồng, múa rối, đua thuyền, đấu vật, cuộc sống giản dị,

-Nhà cửa tuy nóc rất cao nhưng hiên thấp, áo quần đơn giản, nhân dân thường cạo trọc đầu, đi chân đất, có tinh thần thượng võ, yêu nước, quý trọng người già, trọng nghĩa khí .

2. Văn học

-Phát triển mạnh , mang đậm tính yêu nước, niềm  tự hào dân tộc do giáo dục thi cử  thịnh hành và phát  triển, đào tạo nhiều người giỏi , ý thức tự cường sau kháng chiến.

-Văn học chữ Hán như Hịch Tướng Sĩ của Trần Hưng Đạo; Phú Sông Bạch Đằng của Trương Hán Siêu.

-Chữ Nôm có Nguyễn Thuyên, Nguyễn Sĩ Cố làm giàu cho tiếng Việt.

Bức vẽ cảnh thi Đình tại Việt Nam

3. Giáo dục  và khoa học- kỹ thuật

*Giáo dục phát triển hơn thời Lý :

-Quốc tử Giám mở rộng, đào tạo con em quý tộc, quan lại.

-Lộ ,phủ , kinh thành có trường công.

-Các kì thi quốc gia được tổ chức đều để chọn  nhân tài. ( Nhân tài như Mạc Đĩnh Chi- được phong làm trạng nguyên 2 lần; Nguyễn Trung Ngạn, Chu Văn An…)

*  Sử học :Quốc sử  viện do Lê Văn Hưu đứng đầu ;1272 Đại Việt Sử Ký của Lê Văn Hưu, bộ sử đầu tiên

* Quân sự :Binh Thư Yếu Lược của Trần Hưng Đạo

* Thiên văn có Đăng Lộ,Trần Nguyên Đán .

* Y học với Tuệ Tĩnh nghiên cứu thuốc nam.

* Chế tạo súng thần cơ và thuyền chiến có Hồ Nguyên Trừng

Thuyền Cổ Lâu là loại thuyền chiến lớn, đóng đinh sắt, có hai tầng và hàng chục tay chèo, hai người chèo một mái và được xem là đã tạo ra một tốc độ lớn khi có thủy chiến

Hải Thượng Lãn Ông

4. Nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc

-Kiến trúc có Cung Thái  Thượng Hoàng, tháp Phổ Minh, tháp Bình Sơn, Thành Tây Đô (Thành Nhà Hồ).

-Điêu khắc tượng hổ, sư tử , trâu. tượng rồng

-Rồng thời Trần:trau chuốt, tinh tế hơn thời Lý và thêm cặp sừng trông có vẻ uy nghiêm; rồng thời Lý mình trơn, toàn thân uốn khúc uyển chuyển như một ngọn lửa.

-Rồng thời Trần uy nghiêm hơn, chứng tỏ rằng thời Trần tính chất quyền uy của giai cấp thống trị, đứng đầu là vua phát triển cao hơn.

Tóm lại nhân dân thời Trần đã phát triển mạnh hơn thời Lý do có sự quan tâm của nhà nước; kinh tế phát triển; xã hội ổn định . lòng tự cường dân tộc sau chiến tranh .

                       Các kỳ thi dưới thời Trần là :thi Hương, thi Hội, thi Đình.

                       Kỳ thi để định thứ tự Tam khôi là thi Đình.

                      Tam khôi  là: Trạng nguyên, Bảng nhãn, Thám hoa.

  Đầu rồng đất nung thời Trần

 Tháp chùa Phổ Minh- Nam Định

Tháp Bình Sơn, di sản kiến trúc thời Trần bằng gốm cao nhất còn lại đến ngày nay

B. Bài tập

Câu 1: Em có nhận xét gì về tình hình kinh tế nông nghiệp của Đại Việt sau chiến tranh

Trả lời:

-Nông nghiệp : Công cuộc khai khẩn đất hoang, thành lập làng xã được mở rộng, đê điều được củng cố. Các vương hầu, quý tộc chiêu tập dân nghèo đi khai hoang lập điền trang. Nhà Trần ban thái ấp cho quý tộc… và thực hiện các biện pháp khuyến nông : đắp đê, khai hoang, lập làng, bảo vệ trâu bò… có tác dụng tích cực làm cho kinh tế nông nghiệp thời Trần phát triển.

Câu 2: Tình hình thủ công nghiệp thời Trần như thế nào ?

Trả lời:

– Thủ công nghiệp
+ Thủ công nghiệp do nhà nước quản lí trực tiếp rất phát triển và mở rộng nhiều ngành, nghề : làm đồ gốm tráng men, dệt vải, chế tạo vũ khí, đóng thuyền đi biển…
+ Thủ công nghiệp trong nhân dân rất phổ biến và phát triển, nổi bật là nghề làm đồ gốm, rèn sắt, đúc đồng, làm giấy và khắc bản in, nghề mộc và xây dựng, khai khoáng… Một số thợ thủ công cùng nghề tụ họp lại thành lập làng nghề, phường nghề. Các thạp gốm hoa nâu (H.35) và gạch đất nung chạm khắc nổi (H.36, SGK) là những sản phẩm thủ công tiêu biểu thời Trần.

Câu 3: Xã hội thời Trần có những tầng lớp nào ?

Trả lời:

Sau chiến tranh, xã hội ngày càng phân hoá gồm nhiều tầng lớp :
– Vương hầu, quý tộc ngày càng có nhiều ruộng đất (điền trang, thái ấp). Đây là tầng lớp có nhiều đặc quyền, đặc lợi, nắm giữ các chức vụ chủ yếu trong bộ máy chính quyền ờ triều đình và các địa phương.
– Tầng lớp địa chủ là những người giàu có trong xã hội, có nhiều ruộng đất tư cho nông dân cày thuê để thu tô, nhưng không thuộc tầng lớp quý tộc.
– Nông dân cày ruộng công của nhà nước ở các làng xã, một số cày ruộng thuê của địa chủ nộp rồi tô cho chủ, là tầng lớp bị trị, bị bóc lột, chiếm số lượng đông nhất trong xã hội.
– Tầng lớp thợ thủ công, thương nhân chiếm một tỉ lệ nhỏ trong cư dân, nhưng ngày càng đông hơn do thủ công nghiệp và thương nghiệp ngày càng phát triển hơn.
– Tầng lớp thấp kém nhất xã hội là nông nô, nô tì. Họ bị lệ thuộc vào chủ và bị quý tộc bóc lột nặng nề hơn nông dân tá điền.

Câu 4: Em hãy trình bày vài nét về tình hình xã hội thời Trần

Gợi ý:

Để trả lời câu hỏi tình hình xã hội thời Trần sau chiến tranh, cần lập bảng hệ thống về các tầng lớp xã hội khác nhau và vị trí, thân phận của từng tầng lớp như vương hầu, quý tộc, địa chủ, nông dân, thợ thủ công, thương nhân, nông nó, nó tì. Từ đó nêu nhận xét về xã hội thời Trần sau chiến tranh phân hoá sâu sắc hơn trước chiến tranh.

Câu 5: Em có nhận xét gì về tình hình văn hoá, giáo dục, khoa học, nghệ thuật thời Trần ?

Gợi ý:

Nhận xét về tình hình văn hoá, giáo dục, khoa học, nghệ thuật thời Trần :
Cần lập bảng thống kê tình hình từng lĩnh vực, chú ý đến những thành tựu nổi bật; so sánh, đối chiếu với thời Lý để nêu lên nhận xét về sự phát triển mạnh mẽ các lĩnh vực văn hoá, giáo dục, khoa học, nghệ thuật thời Trần phát triển hơn thời Lý.

Những chuyên mục hay của Lịch sử lớp 7:

• Giải bài tập Sách giáo khoa môn Lịch sử lớp 7
• Câu hỏi ôn tập môn Lịch sử lớp 7
• Đáp án môn Lịch sử lớp 7
• Đề thi học sinh giỏi môn Lịch sử lớp 7

Bài học: Sự phát triển kinh tế và văn hóa thời Trần đã trình bày khái quát sự phát triển trên các lĩnh vực văn hóa, kinh tế, xã hội, giáo dục, khoa học và kĩ thuật. Với hệ thống kiến thức này, hi vọng các bạn có những kiến thức bổ ích.