Bài 14. Ba lần kháng chiến chống quân xâm lược Mông – Nguyên (thế kỉ XIII) – Lịch sử 7

Việt Nam là một quốc gia nhỏ bé, lạc hậu nhưng lại giành thắng lợi đầy vẻ vang trước vó ngựa xâm lược của quân Nguyên Mông, ở cả ba cuộc xâm lược của quân Nguyên, quân và dân nhà Trần không những đẩy lùi được cuộc tấn công mà còn làm thất bại âm mưu xâm lược của chúng. Cụ thể cuộc kháng chiến ấy như thế nào, chúng ta sẽ đi tìm hiểu bài  học ngày hôm nay.

A. Lý thuyết

I. Cuộc kháng chiến lần thứ nhất chống quân xâm lược Mông Cổ 1258

1. Âm mưu xâm lược Đại Việt  của Mông Cổ:

– Đầu thế kỷ XIII ,đế quốc   Mông Cổ rộng lớn từ Thái Bình Dương đến Hắc Hải , rất giỏi về chinh chiến, cưỡi ngựa, bắn cung .  Chúng  xâm  lược Đại Việt  để  chiếm  đóng , cai trị , làm bàn  đạp chiếm Nam Tống và  xâm lược các nước Đông Nam Á .

-Vua Trần cho bắt giam sứ giả , ra lệnh chuẩn bị kháng chiến .

 Lược đồ kháng chiến chống quân Nguyên lần thứ nhất 

2.  Nhà Trần chuẩn bị  kháng chiến và đánh bại quân Mông Cổ (kháng chiến chống quân Nguyện lần I  (1258)

-Tháng 1-1258 Ngột Lương Hợp Thai chỉ huy  ba vạn quân Mông Cổ theo sông Thao  tiến xuống Bạch Hạc, đến Bình Lệ Nguyên gặp tuyến chống cự của Vua Trần Thái Tông.

-Trước thế giặc mạnh,  quân ta rút  về Thiên Mạc để bảo toàn lực lượng .

-Giặc tiến vào Thăng Long , ta thực hiện “vườn không nhà trống”,  chúng tàn phá Thăng Long và cướp bóc ở các làng chung quanh.

  -Lúc này  vua Trần hỏi ý kiến của Thái Sư Trần Thủ Độ, Ông đã khẳng khái trả lời   :“Đầu tôi chưa rơi xuống đất , xin bệ hạ đừng lo”.

-Ở Thăng Long 1 tháng , chúng hết lương thực ,nắm  thời  cơ đó , quân ta đã  đã phản công ở Đông Bộ Đầu , địch bị đánh bật khỏi Thăng Long chạy đến Quy Hóa bị Hà Bổng đánh tan, quân Mông Cổ chạy thẳng về nước. Kháng chiến lần thứ nhất thắng lợi trong vòng nửa tháng, âm mưu xâm lược Đại Việt  của kẻ thù bị chận lại.

   * Chủ trương đánh giặc của nhà Trần :thực hiện “vườn không nhà trống”; tạm rút khỏi Thăng Long để bảo toàn lực lượng ;đẩy địch vào tình thế khó khăn, phát động chiến tranh nhân dân làm tiêu hao sinh lực địch , phản công lớn truy kích địch .

Đế quốc Mông Cổ 

 Kỵ binh Mông cổ

Lược đồ diễn biến  cuộc kháng chiến lần thứ hai  chống quân Nguyên năm  1285

II. Cuộc kháng chiến lần thứ hai chống quân xâm lược Nguyên 1285

1. Âm mưu xâm lược Champa và Đại Việt  của nhà Nguyên 

– Ý đồ của nhà Nguyên:

                        +Rửa nhục  do thất bại lần thứ nhất .

                       +Quyết tâm chiếm bằng được  Đại Việt.

                       +Làm cầu nối xâm lược các nước khác  ở phía nam Trung Quốc .

-Năm 1279 vua Mông Cổ là Hốt Tất Liệt  xâm chiếm Nam Tống lập ra nhà Nguyên, mở rộng lãnh thổ xuống phương Nam.

-Năm  1283 Toa Đô chỉ huy  đường biển tấn công Champa để làm bàn đạp  tấn công phía Nam Đại Việt , sau đó phối hợp với Thoát Hoan đánh vào phía Bắc.

2. Nhà Trần chuẩn bị kháng chiến

-Năm 1282 hội nghị  các vương hầu, quý tộc,quan lại ở Bình Than – Hải Dương  bàn kế đánh giặc và  chia quân đóng giữ ở các nơi hiểm yếu.Trần Quốc Toản “Phá giặc mạnh, báo ơn vua”.

-Cử Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn làm tổng chỉ huy  toàn quân, ông viết “Hịch Tướng Sĩ”, khơi dậy lòng yêu nuớc của nhân dân ta và khích lệ  binh sĩ xông lên giết giặc, cứu nước bảo vệ quê hương.

-Đầu năm  1285, đại biểu phụ lão họp ở Điện Diên Hồng để bàn kế đánh giặc.

-Vua Trần chỉ huy tập trận , duyệt binh ở Đông bộ Đầu.

-Các chiến sĩ thích 2 chữ “Sát Thát”.

-Thể hiện quyết tâm cao độ chống giặc cứu nước, thà chết chứ không chịu đầu hàng.

Lược đồ diễn biến  cuộc kháng chiến lần thứ hai  chống quân Nguyên năm  1285

3. Diễn biến và kết quả  của cuộc kháng chiến ( Lần thứ 2 ) chống quân xâm lược Nguyên 1285

-Cuối tháng 1-1285,  Thoát Hoan đem 50 vạn quân Nguyên tràn  vào nước ta.

-Sau  khi quân ta chiến đấu anh dũng ở biên giới,thế giặc mạnh , Trần Hưng Đạo rút quân  về Vạn Kiếp .

               Vua Trần hỏi Trần Hưng Đạo có  nên hàng không? Và được trả lời: “Xin hãy chém đầu thần trước rồi hãy hàng”. Không phải quân ta không có khả năng đánh tiếp, mà  theo kế sách “Lấy yếu đánh

-Quân ta  từ Vạn Kiếp rút về Thăng Long, giặc chiếm Thăng Long , quân ta rút về Thiên Trường.

              Để bảo vệ cho cuộc rút quân chẳng may tướng Trần Bình Trọng bị giặc bắt, khi giặc hỏi : “Có muốn làm vương nước Nam không ?”, ông trả lời :”Ta thà làm ma nước Nam còn hơn làm vương đất Bắc”, giặc đã giết ông.

-Ở phía nam Toa Đô  đánh Nghệ An, Thanh Hóa, quân ta chiến đấu anh dũng.Thoát Hoan ở phía Bắc, Toa Đô ở phía Nam , tạo thế gọng kềm tiêu diệt  chủ lực của ta ở Thiên Trường.

-Tình thế nguy ngập, để đánh lạc hướng và lừa giặc, Trần Hưng đạo cho rút quân về phía Đông bắc , sau chiếm lại Thanh Hóa củng cố lực lượng chuẩn bị phản công.

-Thất bại khi ở phía nam, Thoát Hoan rút về Thăng Long chờ quân tiếp viện và thiếu lương thực trầm trọng .

-Tháng  5- 1285 Trần Hưng Đạo  phản công.Quân ta đánh bại quân giặc giặc khắp nơi, các chiến thắng Tây Kết, Hàm Tử, Chương Dương  ,thừa -thắng ta giải phóng Thăng Long.

-Thoát Hoan rút khỏi Thăng Long, đến Vạn Kiếp bị quân ta phục kích chết rất nhiều, Thoát Hoan phải chui vào ống đồng chạy về nước.

-Toa Đô bị chém đầu ở Tây Kết . Một cánh quân khác  chạy theo hướng tây bắc, đến huyện Phù Ninh , bị Hà Đặc, Hà Chương đánh tan..

-Sau 2 tháng tổng phản công quyết liệt ta giành thắng lợi

*  Cách đánh của quân dân ta thời Trần trong cuộc kháng chiến lần thứ hai 1285 :

-Khi giặc mạnh, ta chủ động vừa đánh vừa rút quân để bảo toàn lực lượng .

-Thực hiện “vườn không nhà trống” gây cho địch thiếu lương thực .

-Huy động tòan dân đánh giặc

-Khi thời cơ đến, phản công tiêu diệt địch  lấy kế : “Lấy yếu đánh mạnh,lấy ít đánh nhiều” mà nhà Trần đã áp dụng ngay từ cuộc kháng chiến lần thứ nhất.

* Nguyên nhân thắng lợi :nhà Trần chuẩn bị chu đáo,có quân đội mạnh, tinh thần quyết chiến đấu cao, kinh tế vững mạnh , nhân dân đoàn kết ủng hộ, huy động cả nước đánh giặc .

 B. Bài tập

Câu 1: Em hãy trình bày tóm tắt diễn biến cuộc kháng chiến chống quân Mông Cổ

Trả lời:

Cuộc kháng chiến lần thứ nhất chống quân Mông cổ (1258)
– Tháng 1 — 1258, ba vạn quân Mông cổ do Ngột Lương Hợp Thai chỉ huy, tiến vào xâm lược Đại Việt. Quản giặc theo đường sông Thao, tiến xuống Bạch Hạc (Phú Thọ), rồi tiến đến vùng Bình Lệ Nguyên (Vĩnh Phúc) thì bị chặn lại ở phòng tuyến do vua Trần Thái Tông chỉ huy.
– Để bảo toàn lực lượng, nhà Trần chủ trương cho quân rút khỏi kinh thành Thăng Long, thực hiện “vườn không nhà trống”. Giặc vào kinh thành vắng lặng không một bóng người và không một chút lương thực. Chúng đã điên cuồng tàn phá kinh thành. Thiếu lương thực, lại bị quân dân ta chống trả, chưa đầy một tháng, lực lượng chúng bị tiêu hao dần.
– Nhà Trần mở cuộc phản công lớn ở Đông Bộ Đầu (bến sông Hồng, ở phố’ Hàng Than, Hà Nội ngày nay). Ngày 29 – 1 – 1258, quân Mông cổ thua trận phải rút chạy về nước. Cuộc kháng chiến lần thứ nhất chống quân xâm lược Mông cổ kết thúc thắng lợi.

Câu 2: Em hãy nêu những sự kiện cụ thể biểu hiện tinh thần quyết tâm chống giặc của quân dân ta

Trả lời:

Những sự kiện cụ thể biểu hiện tinh thần quyết tâm chống giặc của quân dân ta trong mỗi lần kháng chiến : Dựa vào SGK, lập bảng thống kê các biểu
hiện quyết tâm chống giặc của vua, tướng lĩnh, quân đội, vương hầu, quý tộc, các tầng lớp nhân dân, các thành phần dân tộc trong mỗi lần kháng cHiến để trả lời câu hỏi. Ví dụ, Thái sư Trần Thủ Độ khảng khái trả lời vua Trần “Đầu thần chưa rơi xuống đất, xin bệ hạ đừng lo”. Vua Trần ra lệnh bắt giam sứ giả Mông cổ vào ngục, khi được tin quân Nguyên chuẩn bị xâm lược, vua Trần ban lệnh cho cả nước sắm sửa vũ khí, các đội dân binh được thành lập, ngày đêm luyện tập quân sự… trong lần kháng chiến thứ nhất…

Câu 3: Trình bày tóm tắt diễn biến cuộc kháng chiến trong những tháng đầu năm 1285

Trả lời:

* Cuộc kháng chiến lần thứ hai chống quân xâm lược Nguyên (1285)
– Sau khi biết tin quản Nguyên đánh Cham-pa, vua Trần triệu tập các vương hầu, quan lại họp ở Bình Than (Chí Linh, Hải Dương) để bàn kế đánh giặc. Trần Quốc Tuấn được vua giao cho chỉ huy cuộc kháng chiến. Ông soạn Hịch tướng sĩ để động viên tinh thần chiến đấu của quân, dân.
– Đầu năm 1285, vua Trần mời các vị bô lão họp hội nghị Diên Hồng ở Thăng Long để bàn kế đánh giặc.
– Cả nước được lệnh chuẩn bị sẵn sàng, quân đội tập trận lớn ở Đông Bộ Đầu.
– Cuối tháng 1 — 1285, Thoát Hoan chỉ huy 50 vạn quân tiến công Đại Việt. Quân ta do Trần Hưng Đạo chỉ huy, sau một số trận chiến ở biên giới đã chủ động rút về Vạn Kiếp (Chí Linh, Hải Dương). Giặc tấn công Vạn Kiếp, quân đội nhà Trần rút về Thăng Long, thực hiện “vườn không nhà trống”, rồi rút về Thiên Trường (Nam Định). Quân Nguyên chiếm được Thăng Long, nhưng chỉ dám đóng quân ở phía bắc sông Nhị (sông Hồng).
– Toa Đô từ Cham-pa đánh ra Nghệ An, Thanh Hoá. Thoát Hoan mở cuộc tấn công xuống phía nam, tạo thế “gọng kìm” với hi vọng tiêu diệt chủ lực quân Trần và bắt sống vua Trần. Quân ta chiến đấu dũng cảm, Thoát Hoan phải lui quân về Thăng Long. Quân Nguyên lâm vào tình thế bị động, thiếu lương thực trầm trọng.
– Từ tháng 5 – 1285, quân đội nhà Trần bắt đầu phản công, nhiều trận đánh lớn đã diễn ra ở Tây Kết, Hàm Tử (Khoái Châu, Hưng Yên), Chương Dương (Thường Tín, Hà Nội), quân giặc thất bại, quân ta tiến vào Thăng Long. Quân Nguyên tháo chạy. Sau hơn hai tháng phản công, quân dân nhà Trần đã đánh tan hơn 50 vạn quân xâm lược Nguyên, kết thúc thắng lợi cuộc kháng chiến lần thứ hai.

Câu 4: Việc nhà Trần chuẩn bị chống quân xâm lược đã có tác dụng như thế nào đối với cuộc kháng chiến ?

Trả lời:

Việc nhà Trần chuẩn bị chu đáo chống quân xâm lược đã có tác dụng như thế nào đối với cuộc kháng chiến : Cần dựa vào các sử liệu, sự kiện lịch sử về sự chuẩn bị chu đáo của nhà Trần trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị tư tưởng, quân sự – trước mỗi lần kháng chiến và phân tích tác dụng của từng lĩnh vực được chuẩn bị chu đáo với tăng cường tiềm lực cho nhân dân kháng chiến, đoàn kết với triều đình trong kháng chiến, trên lĩnh vực chính trị tư tưởng củng cố, nâng cao tinh thần căm thù giặc xâm lược, quyết tâm đánh giặc cứu nước… để trả lời câu hỏi.

Câu 5: Hãy cho biết cách đánh quân Nguyên của nhà Trần trong cuộc kháng chiến lần thứ hai

Trả lời:

Cách đánh quân Nguyên của nhà Trần trong cuộc kháng chiến lần thứ hai. Dựa vào diễn biến cuộc kháng chiến lần thứ hai để biết được khi quân Nguyên hùng mạnh mới tấn công xâm lược nước ta, thì nhà Trần đã thực hiện các chủ trương kế sách gì và khi thời cơ đến, quân giặc lâm vào tình thế khó khăn thì nhà Trần đã làm gì để tiêu diệt quân xâm lược.

Những chuyên mục hay của Lịch sử lớp 7:

• Giải bài tập Sách giáo khoa môn Lịch sử lớp 7
• Câu hỏi ôn tập môn Lịch sử lớp 7
• Đáp án môn Lịch sử lớp 7
• Đề thi học sinh giỏi môn Lịch sử lớp 7

Bài học này chúng tôi đã trình bày khái quát về hoàn cảnh lịch sử, diễn biến, kết quả và ý nghĩa của ba lần đại thắng chống quân Nguyên Mông. Hi vọng bài viết có ích đối với quá trình của các bạn. Chúc các bạn ôn thi hiệu quả!