Tiện ích cần thiết trong thư viện dành cho người khuyết tật - Danh mục của IFLA

(ĐHVH) - Hiện nay, các phương tiện trợ giúp cho người khuyết tật ngày càng được phát triển và quan tâm. Bởi như tất cả những người mạnh khỏe khác, người khuyết tật cũng có nhu cầu được học tập, nghiên cứu, đóng góp phần sức lực dù là nhỏ bé của mình. Những loại máy hỗ trợ như máy trợ thính, máy chuyển dạng văn bản thành chữ nổi, âm thanh, các phần mềm máy tính chuyên dụng dành cho những đối tượng đặc biệt cũng xuất hiện ngày càng nhiều.

Điện thoại thông minh dành cho người khiếm thị

Máy chuyển dạng văn bản thành chữ nổi và âm thanh

Tuy nhiên, các công cụ hỗ trợ này không phải người khuyết tật nào cũng có thể được sử dụng vì giá thành cao, các ngôn ngữ hỗ trợ còn hạn chế. Do vậy, việc thiết lập các hỗ trợ xã hội dành cho người khuyết tật đang là vấn đề đáng được quan tâm hiện nay.

Ở nhiều quốc gia trên thế giới, việc đáp ứng nhu cầu sử dụng thư viện và trung tâm thông tin của người khuyết tật hầu như chưa được áp dụng hoặc mới chỉ trong quá trình nghiên cứu. Và để đảm bảo sự công bằng trong quyền được sử dụng những tiện ích xã hội cho đối tượng đặc biệt này, các cơ quan chức năng cũng cần xem xét lại những  điều kiện vật chất của thư viện cũng như các dịch vụ và chương trình dành riêng cho nhóm bạn đọc là người khuyết tật.

Năm 2005, Ủy ban Thường vụ của Hiệp hội Thư viện Quốc tế (IFLA) đã đưa ra bản danh sách các tiện ích cần có đối với một thư viện để phục vụ những người có hoàn cảnh khó khăn. Đây là một công cụ thiết thực cho các thư viện từ thư viện công cộng, các cơ sở giáo dục,  trường học đến các thư viện đặc thù khác trong việc đánh giá mức độ đáp ứng của các điều kiện về cơ sở vật chất như thiết kế tòa nhà, các dịch vụ thông tin, các bộ sưu tập, các tiện ích tra cứu… Đây cũng đươc coi như một bản thiết kế chi tiết và cụ thể dành cho các trung tâm thông tin đang trong quá trình xây dựng trở thành một điểm phục vụ thông tin cho tất cả các đối tượng bạn đọc. Dưới đây là bản tóm tắt một số chi tiết trong bảng thống kê của IFLA.

1. Điều kiện về cơ sở hạ tầng:

Môi trường xung quang thư viện, lối ra vào, nhà vệ sinh, cầu thang, thang máy, các phòng dịch vụ được thiết kế phù hợp và có thể tự thao tác cho các đối tượng với đặc điểm khuyết tật khác nhau.

-          Chỗ đậu xe đặt ở nơi thuận tiện, gần lối vào thư viện và có các dấu hiệu nhận biết, với các biển báo rõ ràng không bị cản trở, lối đi được thắp sáng, chống trơn trượt.

-          Lối vào đủ rộng và không có ngưỡng cản trở dành cho người ngồi xe lăn, cửa tự động hoặc được đánh dấu bằng màu sắc gây chú ý.

-          Các nút bấm thang máy được đặt ở vị trí dễ dàng cho người dùng xe lăn và đồng thời có dập chữ nổi để người khiếm thị có thể nhận biết.

-          Các thiết bị vệ sinh cũng được thiết kế với vị trí, độ lớn và độ cao đặc biệt dành cho người khuyết tật.

-          Các kệ, giá sách, bàn máy tra cứu, máy vi tính, bàn đọc sách được thiết kế độ cao phù hợp với người ngồi xe lăn.

1. Các điều kiện về bộ sưu tập thư viện:

-          Việc sắp xếp các kho tài liệu mở nên được thiết kế sao cho mọi đối tượng người khuyết tật có thể truy cập được.

-          Có bảng hướng dẫn ngay gần lối ra vào, với cách trình bày rõ ràng và bắt mắt.

-          Bàn sử dụng tài liệu đặc biệt dành cho các đối tượng khuyết tật khác nhau, đặt ở khu vực trung tâm và có đánh dấu khu vực dễ nhận biết dành cho người khuyết tật.

-          Trang bị máy ghi âm, máy nghe đĩa CD và những thiết bị nghe nhìn khác.

-          Trang bị máy tính với màn hình và phần mềm được thiết kế dành riêng cho người khuyết tật như người dùng xe lăn, với các bàn phím có chữ nổi dành cho người khiếm thị…        

-          Một số định dạng tài liệu đặc biệt dành cho người khuyết tật như: sách báo nói, sách in chữ lớn, sách chữ nổi, video hoặc DVD với phụ đề hoặc ngôn ngữ ký hiệu.

Bảng ký hiệu chữ nổi Braille

1. Các điều kiện về dịch vụ thư viện:

Việc trang bị các tiện ích truy cập thư viện dành cho người khuyết tật không chỉ là cung cấp dịch vụ và các chương trình đáp ứng nhu cầu của họ mà còn phụ thuộc rất lớn vào kỹ năng ứng xử của nhân viên thư viện. Các thông tin trao đổi giữa thủ thư và người khuyết tật cần rõ ràng và súc tích, khiến cho bạn đọc cảm thấy được chào đón và muốn quay lại thư viện, bởi đối với đối tượng này, rào cản lớn nhất của họ không chỉ về mặt thể chất mà còn là tâm lý tự ti cũng như khả năng giao tiếp. Một số điều kiện IFLA đã đưa ra trong danh mục bao gồm:

-          Nhân viên thư viện được đào tạo để có thể trợ giúp người khuyết tật trong việc sử dụng thư viện

-          Nhân viên thư viện có thể tận dụng nguồn tài liệu đặc biệt ở các thư viện khác, bao gồm cả việc hướng dẫn sử dụng máy tính và các thiết bị nghe nhìn.

-          Có các dịch vụ giao tài liệu tận nhà cho những người không có khả năng đến thư viện.

Để có được những điều kiện như đã kể trên, cần có nguồn lực kinh tế. Tuy nhiên theo IFLA, có rất nhiều các điều kiện có thể được cải tiến và thực hiện với một lượng rất nhỏ tiền, thậm chí không mất chi phí, chỉ bằng những thay đổi về thái độ và cách tư duy của cán bộ thư viện. Các thư viện có thể mở các buổi tọa đàm có mời các bạn đọc là người khuyết tật để tìm hiểu về nhu cầu của họ, cũng như bàn bạc những phương pháp dành riêng cho đối tượng này trên cơ sở lấy ý kiện của chính họ. Với bản danh sách này, mục tiêu của IFLA đưa ra là: Hãy làm cho người khuyết tật cảm thấy họ được chào đón trong thư viện của bạn.

Tài liệu tham khảo:

1. B. Irvall, 2005, “Access to libraries for person with disabilities- Checklist”, G.S.Nielsen, IFLA profestional Report, No 89, 2005

Bài: Th.s Chu Vân Khánh

Admin3