Sự kiện XYZ là gì?

Nguồn: “What was the XYZ Affair?”, History.com (truy cập ngày 17/10/215).

Biên dịch & Hiệu đính: Lê Hoàng Giang

Có thể nghe như tên một chương trình giải trí của thiếu nhi, nhưng trên thực tế Sự kiện XYZ là một biến cố ngoại giao giữa Pháp và Mỹ xảy ra vào cuối thế kỷ 18 và sau đó đã dẫn đến một cuộc hải chiến không chính thức giữa hai quốc gia này.

Năm 1793, giữa Pháp và Anh đã xảy ra chiến tranh, khi đó Mỹ tuyên bố trung lập. Cuối năm tiếp theo, Mỹ và Anh cùng ký Hiệp định Jay (tên đầy đủ: Hiệp định về Tình Hữu nghị, Thương mại, và việc Đi Lại trên Biển giữa Quốc vương Anh và Hợp chúng quốc Hoa Kỳ – ND) nhằm giải quyết một số vấn đề đã tồn đọng từ lâu trong quan hệ giữa hai nước. Pháp đã giận dữ trước Hiệp định này, tin rằng nó đã vi phạm những hiệp ước mà Mỹ và Pháp trước đây đã cùng ký; kết quả là họ đã tịch thu một số lượng lớn tàu buôn của Mỹ. Khi Tổng thống George Washington cử Charles Cotesworth Pinckney làm công sứ Hoa Kỳ tại Pháp vào năm 1796, chính quyền Pháp đã từ chối tiếp nhận ông này.

Sau khi John Adams trở thành Tổng thống Mỹ vào tháng 3 năm 1797, ông đã cử một phái đoàn gồm 3 người đến Paris nhằm cố gắng làm hòa với Pháp. Khi các nhà ngoại giao Mỹ – gồm Pinckney cùng với John Marshall và Elbridge Gerry – tới nơi, họ đã cố xin gặp Bộ trưởng Ngoại giao Pháp Charles de Talleyrand. Ông này đã không chịu gặp họ, và cuối cùng đã cử ba đại diện đến thông báo với các sứ thần Mỹ rằng để được gặp ông ta thì họ trước hết phải trả cho ông ta một lượng tiền đút lót kếch xù và phải cho Pháp vay một khoản tiền lớn, cùng nhiều điều kiện khác. Pinckney được cho là đã trả lời: “Không! Không! Một xu cũng không!”.

Khi về tới Mỹ, những đòi hỏi của Pháp đã gây ra phản ứng dữ dội và khiến nhiều người đòi tuyên chiến. Sau khi một số nghị sĩ Quốc Hội yêu cầu xem báo cáo của các nhà ngoại giao về chuyện xảy ra ở Pháp, Adams đã trao báo cáo cho họ trong đó tên của ba đại diện người Pháp được thay thế bằng ba chữ cái X, Y, và Z; do đó đây được gọi là Sự kiện XYZ. Quốc Hội sau đó đã chấp thuận nhiều biện pháp phòng vệ như thành lập Bộ Hải quân và đóng tàu chiến. Tiếp sau đó, vào tháng 7 năm 1798, Quốc Hội cho phép tàu thuyền Mỹ được tấn công tàu Pháp, làm bùng nổ một cuộc hải chiến không chính thức mà sau này được gọi là Chiến tranh Nửa Mùa (Quasi-War). Hiềm khích giữa hai nước cuối cùng đã được giải quyết nhờ Công ước năm 1800, còn gọi là Hiệp định Mortefontaine, được Quốc Hội Mỹ thông qua năm 1801.

Hình: Bộ trưởng Ngoại giao Pháp Charles de Talleyrand. Nguồn: History.com.