Nhà Trần khởi nghiệp – Kỳ 2

Phần 2: Loạn “Sứ quân”

Lúc này (tháng 7, năm Kỷ Tỵ,1209),  vua Cao Tông vẫn còn lánh ở tại miền Quy Hoá.  Theo ĐVSKTT thì: “Anh em họ Trần họp hương binh để dẹp loạn, rước vua về kinh, khôi phục chính thống. [26b] Trừng trị bọn Quách Bốc làm loạn, xử tội theo mức độ khác nhau”, diễn biến này cũng  được diễn tả tương tự như trong Khâm Định Việt Sử Thông Giám Cương Mục (KĐVSTGCM) là sau khi dẹp xong loạn Quách Bốc, Trần Tự Khánh và Trần Thừa đón nhà vua về cung (1). Tuy nhiên, khác hẳn với ĐVSKTT và KĐVSTGCM, Đại Việt Sử Lược không nói tới việc  ai đã rước vua về cung, lại còn viết là : “Nhà vua (Cao Tông) sai Phạm Du đến Hồng Lộ (2) để huấn luyện quân sĩ sắp đánh người ở Thuận Lưu” (ĐVSL) là bọn Trần Tự Khánh (3).

Cùng một thời điểm nhưng sự việc lại được viết khác và trái ngược hẳn với nhau. Như đã nêu lý do ở phần mở đầu, người viết dùng ĐVSL để làm tài liệu tham khảo chính, vì sử liệu cũng như thời điểm viết sử, bộ sử này đã đưa ra nhiều chi tiết hơn hẳn những bộ sử khác (ĐVSL đã được hoàn tất thời Trần Phế Đế)

Lúc này, vùng châu thổ sông Hồng đã có bốn lực lượng nổi lên như sau:

-Tô Trung Từ có quân đội ở kinh thành, đang quản thúc vua Huệ Tông cùng triều đình nhà Lý .

-Anh em họ Trần (Trần Tự Khánh và Trần Thừa) ở Thiên Trường.

-Họ Đoàn (Đoàn Thượng và Đoàn Chủ) ở vùng Hồng.

-Nguyễn Nậu và Nguyễn Nải ở Bắc Giang.

Bốn lực lượng đang chờ cơ hội tiêu diệt nhau để tranh bá, rồi sau đó; nếu ai diệt được hết những lực lượng khác sẽ thành bá chủ và biết đâu sẽ có thể thay thế nhà Lý làm vua Đại Việt!

Vừa lên ngôi, vua Cao Tông “sai đón ngưới con gái thứ hai họ Trần, nhưng Trần Tự Khánh không cho” (10) (ĐVSL). Ông Trần Lý đã cho con gái mình làm vợ vua Cao Tông, thế mà Tự Khánh lại không cho nhà vua đón về. Quyền hành nhà vua chả còn gì. Trong thì bị Tô Trung Từ kiềm chế, ngoài thì bị đám loạn quân coi thường, vua Huệ Tông chỉ là một ông vua bù nhìn với một triều đình chờ sụp đổ.

“Nhà vua dùng quan Thái phó là Đỗ Kính Tu làm Thái Uý” (ĐVSL). Đỗ Kính Tu  cố tìm cách loại Tô Trung Từ để triều đình khỏi bị ông này thao túng, nhưng chính quan nhà Lý lại phản lẫn nhau. “Tháng chạp, quan Chi hậu Phụng ngự là bọn Đỗ Quảng bắt Kính Tu đưa cho Tô Trung Từ dìm xuống nước cho chết ở bến ại Thông”( ĐVSL). Sau đó,Tô Trung Từ nghe tin là  Quan nội hầu Đỗ Thế Qui, Đỗ Quảng và Phí Liệt âm mưu phát binh để đánh mình, ông này bèn dẫn quân đánh úp những người này trước. Tuy nhiên, khi sắp muốn đánh thì Trung Tự mới biết là quân số của mình ít hơn đám quân của Đỗ Quảng quá nhiều. Trung Từ bèn lập mưu lừa mấy ông này để Từ tìm cách tăng viện binh. Sau khi thêm quân và thấy là có thể chắc thắng, Trung Từ bèn tấn công và  đánh bại bọn Đỗ Quảng. Đỗ Quảng và Phí Liệt  trốn thoát, Đỗ Thế Qui bị bắt, sau đó bị Tô Trung Từ hành hình ở ngoài chợ một cách dã man, dù bị như vậy, “ nhưng thần sắc của Đỗ Thế Qui vẫn tự nhiên cho tới chết” (ĐVSL), thật là phục sự can đảm của ông này, triều đình nhà Lý vẫn còn có được một người!

Thế là những dự tính dùng binh lực để chống lại Tô Trung Từ đều bị dập tắt và ông này càng ngày càng lộng hành hơn nữa. Sau đó, “Nhà vua cho Tô Trung Từ làm Chiêu thảo Đại sứ, Đàm Dĩ Mông làm Thái Úy” (ĐVSL). Với chức quyền và binh lực trong tay, hai ông này tìm cách loại những quan chức của triều đình mà họ không ưa. Cuối thời vua Cao Tông, Đàm Dĩ Mông đã bị Đỗ Anh Doãn mắng vì nhận chức “ngụy” của Thái tử Sảm (nay là vua Huệ Tông), nay với quyền lực trong tay, để trả mối thù cũ,  ông này ép vua hạ chiếu giết Đỗ Anh Doãn  cùng với ba ông quan khác là Doãn Đình, Nguyễn Nguyên, Nguyễn Nhân. Tiếp theo đó, viên hoạn quan “sâu dân mọt nước” này, với chức Thái úy còn ép vua tấn phong cho mình tước vương. “Vua mới lên ngôi, đem việc nước giao cho Thái uý Đàm Dĩ Mông. Dĩ Mông là người không có học thức, không có mưu thuật, lại nhu nhược không quyết đoán, chính sự ngày một đổ nát”. (ĐVSKTT)

Tháng Giêng năm 1211, sau ba tháng lên ngôi, lần thứ nhì, vua Cao Tông “lại sai người đi đón người con gái thứ hai của họ Trần về, nhưng Trần Tự Khánh không cho” (ĐVSL). Ông vua trẻ tuổi này cũng khá chung tình, có lẽ đây là một điểm đáng khen của vua Huệ Tông! Không làm gì được Trần Tự Khánh, nhưng vì nhớ vợ, nhà vua lại phải kiên nhẫn cho người về Thiên Trường đón Trần Thị Dung một lần nữa. Lần này thì Trần Tự Khánh để cho em gái mình về cung. Sau khi chuẩn bị kỹ càng việc về cung của cô em gái, “Trần Tự Khánh sai (11)quan túc trực ở nội điện là Phùng Tá Chu, cùng với viên tỳ tướng của y là Phan Lân, Nguyễn Ngạnh đưa người con gái ấy về kinh sư ” (ĐVSL).

Về đến kinh sư, “Gặp lúc Tô Trung Từ cùng với Đỗ Quảng đánh nhau ở cửa Triều Đông nên bọn Phùng Tá Chu phải đậu thuyền ở bến Đại thông” (ĐVSL). Trong khi đậu tại bến này chờ cho dứt cuộc giao tranh, “Tô Trung Từ cho Phan Lân và Nguyễn Ngạnh mượn binh” (ĐVSL) để đánh Đỗ Quảng. Nhiệm vụ của hai ông này là hộ tống Trần Thị Dung vào cung, nhưng lại kéo nhau đi đánh Đỗ Quảng. Không biết đây là âm mưu của phe nào, Khánh hay Từ. Đương nhiên Tô Trung Từ muốn loại Đỗ Quảng, vì ông này là cái gai trước mắt, Đỗ Quảng còn sống thì Tô Trung Từ chưa thể thao túng toàn bộ triều đình nhà Lý. Trung Từ biết Phan Lân và Nguyễn Ngạnh là người có khả năng, lại mang theo một đoàn quân để hộ tống em gái Trần Tự Khánh về cung, nên muốn  dùng quân của hai ông này cộng thêm với quân của mình để diệt Đỗ Quảng. “Rồi thì quân của Đỗ Quảng thua to. Tháng nhuận bắt được Đỗ Quảng ” (ĐVSL). Diệt xong bọn Đỗ Quảng, Tô Trung Từ làm chủ toàn bộ lực lượng ở kinh thành. “Tháng 3, dùng Chiêu thảo Đại sứ là Quan nội hầu (12) Tô Trung Từ làm Thái úy” (ĐVSL). Sau đó bọn Phùng Tá Chu đưa cô em gái của Trần Tự Khánh vào cung. Giờ đây nhà vua mới được thỏa lòng mong ước (sau ba lần đón rước với hai lần hụt một lần thành). Vua Huệ Tông “lậpngười con gái thứ hai họ Trần làm Nguyên phi…Mùa hạ, tháng 4  an táng vua Cao Tông”(13) (ĐVSL).

Với chức Thái uý, Tô Trung Từ nắm toàn bộ binh lực của triều đình (14). Để làm ra vẻ ta đây chính thức là một vị quan uy quyền của triều đình và để thị oai, Tô Trung Từ mang Đỗ Quảng cùng đồng bọn ra cho “nhà vua cùng với Thái hậu ngự ở cửa Cảnh Diên  xét án. Bọn Đỗ Quảng bảy người đều bị xử chém” (ĐVSL). Trong lúc Tô Trung Từ đang lo khuynh loát triều đình thì các bộ tướng của ông này lại tìm cách hại lẫn nhau. Nguyễn Tự và Nguyễn Đà La là hai trong những bộ tướng theo Tô Trung Từ kéo quân về kinh thành. Nguyễn  Đà La lại là con rể của Tô Trung Tự. “ Một tướng dưới quyền  là của Nguyễn Tự là Nguyễn Giai báo cho Tô Trung Tự biết là Tự muốn giết Đà La rồi nhân đó làm phản.  Tô Trung Tự giận rồi tước đoạt binh quyền của Nguyễn Tự. Nguyễn Tự sợ chạy sang Quốc Oai” (ĐVSL). Không biết lời tố giác của Nguyễn Gia là thật hay vu oan, tuy nhiên vì việc này mà Nguyễn Tự sau này sẽ trở thành một “sứ quân” có đất đai riêng, và có một lực lượng quân sự khá mạnh để tranh hùng với các “sứ quân” khác.

Năm Tân Tỵ (1211), “Tháng 6, Tô Trung Từ ban đêm sang nhà ở Gia Lâm để cùng với công chúa Thiên Cực tư thông bị chồng của Công chúa làm Quan nội hầu là Vương Thượng giết chết” (ĐVSL)

Thế là sau một năm rưỡi (từ tháng Giêng năm 1210 tới tháng 6, 1211), kẻ khuynh loát triều đình nhà Lý là Tô Trung Từ bị giết chết và chết một cách lãng nhách, “dâm phu” bị chồng của “dâm phụ” (15) đập chết tươi vì ghen tuông ! Có phải Tô Trung Từ bị chết vì chuyện ghen tuông tầm thường của thế nhân mà thời nào, xã hội nào cũng có? Cá  nhân người viết không nghĩ như thế vì nhận thấy có vài điều đáng suy nghĩ trong câu văn này, đó là địa danh Gia Lâm cùng tên của hai nhân vật là Công chúa Thiên Cực và Vương Thượng. Từ sự suy nghĩ này, người viết xin phép đưa ra một giả thuyết, xin lập lại đây chỉ là giả thuyết, để độc giả cảm thấy bớt nhàm chán .

Gia Lâm là tên của một huyện cạnh Thăng Long, nơi Tô Trung Từ bị giết. Còn nhàVương Thưọng thì ở mãi Châu Lạng (Lạng Sơn ngày nay). ĐVSL viết cho sự việc xảy ra năm 1214 : “Nhà vua mới cùng với Thái hậu chạy đi ngụ tại nhà Quan nôi hầu là Vương thượng ở Châu Lạng” . Có thể Vương Thượng được sai đi trấn thủ ở Lạng châu, sau khi Tô Trung Từ đã bị giết, tuy nhiên nếu Vương Thượng và vợ là Thiên Cực Công chúa đã ở đây từ trước thì giả thuyết này sẽ hào hứng hơn.

Tô Trung Từ thao túng triều đình một năm rưỡi, ông này đã gây quá nhiều thù hận với quan lại nhà Lý và dân kinh thành. Càng lúc ông ta càng chuyên quyền. Bất cứ vị quan nào còn trung với nhà Lý đều muốn trừ khử ông ta. Những ai có hành động nào chống đối; đều bị Tô Trung Từ giết thảm khốc: quan Thái Phó Đỗ Kính Tu bị dìm nước cho chết, Quan nội hầu Đỗ Thế Qui bị chặt chân tay và mổ bụng ở giữa chợ Đông, xử trảm Đỗ Quảng và đồng bọn bẩy người. Rồi còn bao nhiêu binh lính và dân kinh thành bị tử vong vì những chinh chiến do ông này mang tới. Hơn nữa, những lực lượng khác như người ở vùng Hồng, Bắc Giang, Nam Sách và ngay cháu là Trần Tự Khánh cũng muốn tiêu diệt ông này. Muốn thì nhiều rất nhiều người muốn, nhưng thi hành thì không phải là việc dễ dàng. Tô Trung Từ cũng thừa biết rằng mình ở trong tình thế cực kỳ nguy hiểm. Vì vậy họ Tô phải cẩn thận bảo vệ chính mình, nên đi đâu cũng có quân lính hộ vệ chung quanh.

Muốn loại Tô Trung Từ thì phải tách ông này xa đám quân hộ vệ. Để thi hành kế hoạch , chỉ có dùng cách dụ để ông này tự ý tách riêng, như thế mới có thể hạ thủ một cách dễ dàng. Muốn cho Trung Từ đi riêng thì phải dụ cho ông ta làm đi làm chuyện riêng tư, và chuyện riêng tư thì không muốn cho ai biết, thí dụ như đi “ăn vụng”. Chả ai đi “ăn vụng” mà mang theo cả đoàn quân? Dụ cho Trung Từ làm chuyện này thì phải có “mồi” ngon. Mồi ngon cho ông này là mỹ nhân. Anh hùng cũng khó thoát khỏi ải mỹ nhân . Phương chi Tô Trung Từ chưa hẳn đã là anh hùng hay hảo hán, ông này có hành động như một loạn tướng thì đúng hơn. Không đủ sức thì dùng “mỹ nhân kế”, thiên “Bại chiến kế” trong Binh Pháp Tôn Tử vậy.

Thiên Cực Công chúa, vợ của Vương Thượng chắc phải là một người đàn bà rất đẹp, vậy mới có thể dụ được Phạm Du, rồi sau đó lại lôi cuốn Tô Trung Từ tư thông. Đám quan văn nhà Lý chắc là đã  đọc Bắc sử thời Tam Quốc, nên biết được việc Vương Doãn dùng mỹ nhân kế để ly gián Lã Bố và Đổng Trác.  Trác đã bị Lã Bố đâm chết (16). Họ muốn thi hành  mưu kế tương tự nên nhờ Vương Thường và vợ là Thiên Cực Công từ Lạng Châu về giúp để thi hành mỹ nhân kế. Màn kịch phải được đóng thật khéo, vì chỉ một chút sơ sót thì ít ai sống sót. Chuyện Công Chúa Thiên Cực “ăn vụng” (đã đi vào sử sách) thì Vương Thường chắc đã biết, nhưng có lẽ chả dám làm gì với bà vợ Công chúa này. Vậy thêm một lần nữa cũng chả sao! Hơn nữa lần này là “ăn vụng có chính nghĩa”.  Thi hành mưu kế, Vương Thượng dàn phục binh, trong khi Tô Trung Từ chỉ mang theo vài người tâm phúc. Trung Từ đã lọt bẫy và đã bị Vương Thượng cùng  phục binh giết chết. Có một trùng hợp khá lý thú ở đây là Vương Doãn, người dùng mỹ nhân kế giết Đổng Trác cũng cùng họ với Vương Thường và cục diện cũng tương tự như nhau.

Tô Trung Tự đã chết, nhưng triều đình suy vong với đám quan lại yếu hèn này lại sẽ có một “Tô Trung Tự” khác lên thay, cũng như nhà  Đông Hán, hết nạn Đổng Trác lại đến họa Tào Tháo vậy.

(còn tiếp)

Trần Việt Bắc

1. KĐ VSTGCM:“ Anh em họ Trần mới chiêu tập quân hương dũng dẹp yên đảng loạn, rước nhà vua ở Quy Hóa về cung”