Nghị luận về một ý kiến bàn về tác phẩm Ai đã đặt tên cho dòng sông – Hoàng Phủ Ngọc Tường

Cảm nhận hình tượng sông Hương – Ai đã đặt tên cho dòng sông

Về hình tượng sông Hương trong bút kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông” của Hoàng Phủ Ngọc Tường có ý kiến cho rằng: “Vẻ đẹp nổi bật của sông Hương là cảnh sắc thơ mộng tình tứ”. Ý kiến khác lại cho rằng “Vẻ đẹp bề sâu của sông Hương là trầm tích văn hóa, lịch sử”

Bằng cảm nhận của anh chị về hình tượng sông Hương, hãy làm sáng tỏ các nhận định trên

Hướng dẫn làm bài:

MỞ BÀI:

Quê gốc ở Quảng Trị nhưng sinh ra, lớn lên và học tập tại Huế Hoàng Phủ Ngọc Tường gắn bó với Huế bằng tình yêu máu thịt thướt tha. Huế và sông Hương đãtrở thành quê hương đích thực của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Mỗi khi viết về sông Hương, xứ Huế mơ mộng, Hoàng Phủ Ngọc Tường lại bộc lộ tình yêu ay đắm, lại phô ra vốn liếng ngôn ngữ tinh luyện và kho tri thức phong phú, uyên bác để tạo nên trang văn vừa đẹp, vừa sáng lấp lánh vẻ đẹp trí tuệ mà chan chứa ân tình sâu nặng. “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là áng văn mê đắm tài hoa mà tác giả dành tặng cho dòng sông Hương và mảnh đất cố đô mình yêu quý  ====> Dẫn dắt theo yêu cầu của đề bài

THẦN BÀI:

I. Giới thiệu về vài nét về tác giả, tác phẩm:

1.Tác giả: Là cây bút chuyên viết kí và Huế là quê hương văn học đích thực của Hoàng Phủ Ngọc Tường Tác phẩm có rất nhiều ánh lửa của tình yêu thiên nhiên đất nước và con người Việt Nam; kết hợp chặt chẽ giữa trí tuệ và trữ tình, nghị luận sắc bén và suy tư nhiều chiều, tổng hợp từ vốn kiến thức sâu rộng. “Hoàng Phủ Ngọc Tường là một trong mấy nhà văn viết kí hay nhất nước ta hiện nay” (Nguyên Ngọc)

2.Tác phẩm:

-Thể loại: tùy bút

– Viết tại Huế, 1-1981, đăng báo Văn nghệ, đưa vào tập ký Ai đã đặt tên cho dòng sông? (1986)

II. Giải thích ý kiến:

– Vẻ đẹp nổi bật vẻ đẹp hiện lên trên bề nổi thường gây ấn tượng vượt trội, dễ dàng cả nhận bằng trực quan. Ý kiến thứ nhất coi cảnh sắc thiên nhiên thơ mộng, trữ tình là nét đẹp nổi bật của sông Hương.

– Vẻ đẹp bề sâu là vẻ đẹp ẩn chìm, khuất lấp, không dễ dàng phát hiện mà đòi hỏi phải có tri thức phong phú, những chiêm nghiệm sâu sắc mới khám phá ra được. Ý kiến thứ hai coi những trầm tích văn hóa, lịch sử là vẻ đẹp bề sâu của sông Hương.

III. Cảm nhận vẻ đẹp sông Hương theo định hướng ý kiến

1`.Cảnh sắc nhiên thiên thơ mộng, tình tứ

  a) sông Hương thuộc thành phố duy nhất

Sông Hương là tác phẩm nghệ thuật tuyệt vời mà đất trời tặng riêng cho xứ Huế. Suốt hành trình từ thượng nguồn xa xôi đến khi đổ ra biển lớn, sông Hương vẫn nằm trong vòng tay ôm ấp của xứ Huế mộng và thơ. Nghĩ đến tình yêu chung thủy của Hương Gaing dành cho xứ Huế, hoàng phủ ngọc tường không khỏi bồi hồi xúc động: “Trong những dòng sông đẹp ở các nước mà tôi thường nghe nói đến, hình như chỉ sông Hương là thuộc về thành phố duy nhất”. Chỉ bằng một câu văn giản dị, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã ghim vào lòng người đọc vẻ đẹp độc đáo của sông Hương.

              b, Sông Hương ở thượng nguồn

Sông Hương được miêu tả với những đối cực:

– Sông Hương “là bản trường ca của rừng già” với nhiều tiết tấu hoàng tráng, dữ dội khi “rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua những ghềnh thác, cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn” Và sông Hương khi “dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng”. Sử dụng động từ, tính từ mạnh diễn tả vẻ đẹp sông Hương ở thượng nguồn mang sức sống mãnh liệt, hoang dại và đầy cá tính. Hình ảnh có sức gợi, sức liên tưởng cao khiến người đọc cảm nhận sông Hương như một thực thể tràn đầy nhựa sống, mạnh mẽ và cá tính

– Sông Hương như “một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại”, có “bản lĩnh gan dạ, một tâm hồn tự do và trong sáng” và sông Hương như “cô gái đã bị chế ngự bản năng” “mang một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ”, “là người mẹ phù sa”, mang vẻ đẹp còn phong kín, bí ẩn. Các từ đi theo cặp, có sự hòa thanh kết hợp với thủ pháp so sánh nhân hóa khiến sông Hương giống như là cô gái đẹp, cá tính luôn căng tràn sức sống, lại giống như người mẹ hiền nuôi dưỡng sự sống. Sông Hương mang nét đẹp của con người xứ Huế, là một phần của Huế hay chính sông Hương đã góp phần tạo nên một tạng riêng của con người xứ Huế.

=>Thủ pháp so sánh, nhân hóa, liên tưởng kì thú, độc đáo kết hợp với cách sử dụng hình ảnh ấn tượng để làm nổi bật vẻ đẹp của sông Hương ở thượng nguồn, một dòng sông hoang dại, phóng khoáng nhưng không kém phần trữ tình, bí ẩn.

         c, Sông Hương ở ngoại vi thành phố 

Về đến đồng bằng, sông Hương có những thay đổi và bộc lộ nhiều vẻ đẹp đa dạng:

-Thay đổi:

+Thay đổi về tính cách: “mang sắc đẹp dịu dàng, trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở”

+Thay đổi hình dáng: “chuyển dòng một cách liên tục, vòng giữa khúc quanh đột ngột, uốn mình theo những đường cong thật mềm” “mềm như tấm lụa” “uốn một cánh cung rất nhẹ…đường cong ấy làm cho dòng sông mềm hẳn đi, như một tiếng “vâng” không nói ra của tình yêu”

=>Những thay đổi về mặt tự nhiên có thể giải thích được lại được tác giả giải thích bằng một tầm nhìn khác: dường như những thay đổi của sông Hương không phải do địa hình tự nhiên mà nó là bản chất, là thuộc tính của dòng Hương Giang. Về đến đồng bằng, con sông đã thực sự trở về với tính cách dịu dàng mềm mại linh hoạt. Từ tượng hình và cách liên tưởng táo bạo, Hoàng Phủ Ngọc Tường đang nhìn sông Hương như một người con gái đáng yêu của xứ sở mình

-Vẻ đẹp đa dạng: cảnh đẹp sông Hương như bức tranh nhiều đường nét: Vẻ đẹp đa màu sắc, biến ảo: “sắc nước trở nên xanh thẳm” “những phản quang nhiều màu sắc trên nền trời tây nam thành phố”, “sớm xanh, trưa vàng, chiều tím””-> cho thấy sự quan sát tinh tế, sâu sắc. Vẻ đẹp trầm mặc mang màu sắc triết lí, cổ thi: sông Hương chảy dưới chân những rừng thông u tịch và những lăng tẩm đồ sộ-> nếu không sống, hiểu và hoài niệm về sông Hương thì tác giả không thể có cái nhìn đầy suy tư và chiêm nghiệm như thế. Để thấu thị được vẻ đẹp đó, nhà văn phải là người am hiểu lịch sử của dòng sông Vẻ đẹp vui tươi giữa những biển bãi xanh biếc của vùng ngoại ô. Vẻ đẹp mơ màng trong sương khói khi nó rời xa thành phố để đi qua những bờ tre, lũy trúc và những hàng cau thôn Vĩ Dạ

=>Hoàng Phủ Ngọc Tường không phải đang viết về sông Hương như một cảnh đẹp tự nhiên của xứ Huế mà là đang viết về sông Hương như một người con của mảnh đất quê hương, một phần cơ thể của xứ Huế thơ mộng, lãng mạn và trữ tình. Thủ pháp so sánh, liên tưởng rộng tự do phóng khoáng rất đặc trưng của kí đã được Hoàng Phủ Ngọc Tường sử dụng tối đa đã mang lại hiệu quả nghệ thuật cao. Trong cái nhìn sâu sắc tinh tế và lãng mạn của tác giả, thủy trình của dòng sông Hương như cuộc tìm kiếm tình nhân của người con gái đẹp, duyên dáng và tình tứ.

          f) Cảnh sắc sông Hương ở trong lòng thành phố

-Vẫn là thái độ và cử chỉ của người tình đang yêu khi tả sông Hương vào gặp thành phố cổ: vui tươi hẳn lên, uốn cánh tung nhẹ, mềm hẳn đi như tiếng vâng không nói của tình yêu. So sánh lạ, dùng tiếng “vâng” vốn trừu tượng, e ấp, ngập ngừng, ý vị, thiêng liêng trên bờ môi cô gái đang yêu để tả hình dáng mềm mại nơi cánh cung của dòng sông= > cái nhìn tình từ, thống nhất, đem lại cho người đọc những khoái cảm thẩm mĩ độc đáo.

Liên tưởng của tác giả: So sánh mở rộng với sông Xen, sông Danuyp để thấy sự tương đồng – những dòng sông chảy qua, giữa lòng thủ đô, thành phố Châu Âu, Châu Á. So sánh với dòng Nê-va chảy qua Xanh Petecbua (Nga) để lắng  nghe được cái nhịp chậm rãi buồn bâng khuâng của điệu slow, ngập ngừng nửa đi nửa ở trước khi dòng sông xuôi ra biển cả như nỗi vương vấn, và chút lẳng lơ, kín đáo. Đánh thức trong tâm hồn giấc mơ lộng lẫy của tuổi dại: muốn hóa làm một con chim nhỏ đứng co một chân trên con tàu thủy tinh để đi ra biển.  Cuống quýt vỗ tay, nhưng sông Nê-va đã chảy nhanh quá, không kịp cho lũ hải âu nói một điều gì với người bạn của chúng đang ngẩn ngơ trông theo > Hai nghìn năm trước: triết gia Hi Lạp “khóc suốt đời vì dòng sông trôi đi quá nhanh”. Nhớ lại con sông Hương: “quý điệu chảy lững lờ của nó khi đi ngang thành phố”> điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế.

=>Nét độc đáo nhất của dòng sông Hương đoạn này chính là ở những chi tiết và suy tư cảm nhận của một người con rất yêu, rất hiểu dòng sông và kinh thành Huế. “Hành trình của sông Hương từ nguồn ra biển là hành trình của tâm hồn xứ Huế” (Trần Đình Sử); nghệ thuật nhân hóa khiến Hương Giang giống như một người gái đẹp đang đi tìm người tình mong đợi- một hành trình gian truân và cũng không hề ngắn ngủi, muột cuộc tìm kiếm có ý thức để đi tới nơi gặp thành phố tương lai của nó; Sông Hương mang vẻ đẹp dịu dàng, mềm mại và nghĩa tình.

2.Vẻ đẹp sông Hương dưới góc nhìn văn hóa

Hoàng Phủ Ngọc Tường  không quan sát sông Hương như người khách phương xa ngỡ ngàng, bất ngờ về vẻ đẹp của dòng sông, mà cầm bút với tâm thế của người con của xứ Huế. Am hiểu sâu sắc và dành một tình yêu lớn lao cho Huế và cho sông Hương. Vì thế, ông nhìn sông Hương trong chiều sâu văn hóa của nó

Sông Hương được cảm nhận từ nhiều góc độ.

         a.Từ góc độ hội họa:

-Sông Hương cùng những chi lưu của nó tạo nên những đường nét tinh tế làm nên vẻ đẹp cố đô: kéo một nét thẳng mục, chiếc cầu trắng in ngần trên bầu trời như một vầng trăng non, những cây cừa, cây đa cổ thụ tỏa vầng lá u sầm xuống những xóm thuyền xúm xít… những ánh lửa thuyền chài của một linh hồn mô tê xưa cũ…

        b.Từ góc độ âm nhạc

-“Con sông Hương của tôi (…) điệu chảy lặng lờ (…) Đấy là điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế ”

=>Dòng chảy con sông Hương hay chính là tình yêu sâu lắng mà nàng dâng tặng cho thành phố Huế.

-“một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya”

-“toàn bộ nền âm nhạc cổ điển Huế đã được sinh thành trên mặt nước của dòng sông này, trong một khoang thuyền nào đó, giữa tiếng nước rơi bán âm của những mái chèo khuya”

=> Hoàng Phủ Ngọc Tường có cái nhìn phát hiện sâu sắc: bản đàn của xứ Huế chính là “bản đàn đi suôt đời Kiều” và “Tứ đại cảnh” đã kịp vọng vào trong bản đàn của Kiều, trở thành tiếng nói đồng điệu với tâm hồn Kiều.

         c) Từ góc độ thi ca

-“Có một dòng thi ca về sông Hương”, “dòng sông ấy không bao giờ tự lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ”=> Sông Hương là nguồn cảm hứng bất tận.

-Mỗi nhà thơ có một khám phá riêng về nét đẹp của dòng sông này:

+Tản Đà: “Dòng sông trắng – lá cây xanh” =>Từ xanh biếc thường ngày bỗng thay màu rực rỡ, bất ngờ.

+Cao Bá Quát: “như kiếm dựng trời xanh”=>hiên ngang hung tráng.

+Bà Huyện Thanh Quan: nỗi quan hoài vạn cổ với bóng chiều bảng lảng.

+Tố Hữu: Sức mạnh phục sinh trong tâm hồn; trong sự đồng cảm cùng đại thi hào Nguyễn Du.

=>Sông Hương mang đến niềm cảm hứng bất tận, mới mẻ cho các nghệ sĩ.

-Các tác giả, tác phẩm viết về Huế và dòng sông Hương: Thu Bồn, Nguyễn Trọng Tạo, Hàn Mặc Tử…

d.Dòng sông Hương với những phong tục, vẻ đẹp tâm hồn người dân xứ Huế

+ Màn sương khói trên sông Hương là màu áo điền lục, một sắc áo cưới của các cô dâu trẻ trong tiết sương giáng

+ Vẻ trầm mặc sâu lắng của sông Hương cũng như một nét riêng trong vẻ đẹp tâm hồn của người xứ Huế: dịu dàng, trầm tư

=>Từ đầu đoạn trích, miêu tả về sông Hương, nhưng không phải như một phong cảnh đẹp mà tác giả khắc họa nó giống như một con người xứ Huế (cô gái, mẹ hiền…) gần gũi, thân thiết, giàu tình cảm. Dòng sông hiện diện như một bức tranh có đường nét, lại được khám phá, phát hiện dưới góc nhìn của âm nhạc, thi ca và gắn liền với phong tục của người dân xứ Huế.

=>  Đoạn văn thể hiện sự uyên bác tài hoa của tác giả trong cái nhìn liên tưởng độc đáo cùng với những triết luận sâu sắc về mối quan hệ giữa dòng sông với thi ca, nhạc, họa. Am hiểu sâu sắc về hội họa, âm nhạc và thi ca, điểm nhìn xuyên suốt từ truyền thống đến hiện đại, đậm chất hoài niệm, suy tư (đặc biệt trong cái nhìn đồng cảm và phát hiện với Nguyễn Du và Kiều) Ngôn từ chau chuốt, mềm mại, giàu chất thơ. Hình ảnh so sánh, liên tưởng độc đáo (sông Hương như người tài nữ, là dòng sông không tự lặp lại mình…)

3.Vẻ đẹp sông Hương gắn liền với các sự kiện lịch sử

Dòng sông Hương không chỉ mang trong mình nét đẹp tự nhiên với những đường nét mềm mại, không chỉ nổi bật trên nền văn hóa cổ kính, trầm lắng mà còn khiến tác giả ấn tượng mạnh mẽ về bề dày lịch sử của nó. Sông Hương đã lớn lên và âm thầm phát triển bên cạnh sự phát triển của xã hội loài người.

Sông Hương mang vẻ đẹp của một bản hùng ca ghi dấu những thế kỉ vinh quang từ thủa còn là một dòng sông biên thùy xã xôi của đất nước các vua Hùng. Tên của sông Hương được ghi trong Dư địa chí(1435) của Nguyễn trãi: Linh Giang (nghĩa là dòng sông thiêng). Dòng sông ấy là điểm tựa, bảo vệ biên cương thời kì Đại Việt. Thế kỉ XVIII, nó vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân, gắn liền tên tuổi của người anh hùng Nguyễn Huệ. Thế kỉ XIX, nó đọng lại với máu của những cuộc khởi nghĩa Cách mạng T8 với những chiến công rung chuyển.  Cuộc tiến công tết Mậu Thân 1968, bị tàn phá nặng nề xong vẫn kiên trinh với lời thề sắt đá.

=>Sông Hương là một chứng nhân lịch sử, đã gắn liền với lịch sử của Huế, của dân tộc. Là người bảo vệ kinh thành như vua Thiệu Trị từng viết “nhất uyên ương hộ đế thành” (dịch là một dòng sông thẳm bảo vệ kinh thành); dòng sông ấy sẵn sàng “tự hiến đời mình làm một chiến công” cho đất nước trong buổi khó và là người con gái dịu dàng trong buổi hòa bình của đất nước. Sông Hương, là “người lưu dấu ngàn năm”, là “con mắt của đất cựu thần kinh”, là “trái tim của xứ Huế”. Vẻ đẹp sử thi của sông Hương: là vẻ đẹp của những chiến công gắn với mốc lịch sử trọng đại của đất nước. Nhưng độc đáo và tinh tường của tác giả thể hiện ở chỗ phát hiện ra chất thơ trong sử. Chính diện mạo và chiều sâu của lịch sử dân tộc khi in bóng xuống dòng sông đã mang lại cho Sông Hương một tầm vóc kì vĩ, lớn lao, một ý nghĩa thiêng liêng và một tinh thần bất diệt. Nhìn sông Hương trong sự vận động: từ một con sông địa lí trở thành con sông lịch  sử; từ một người con gái đẹp và tài hoa trở thành người con gái kiên cường của đất nước. Sông Hương không chỉ in dấu lịch sử, song hành cùng lịch sử mà còn chứa đựng lịch sử của riêng nó.

IV. Bình luận ý kiến

Đánh giá Khám phá vẻ đẹp sông Hương dễ dàng nhận thấy, hai ý kiến nhận xét đề phù hợp đểu có cơ sở, không đi vào cụ thể chi tiết, hai ý kiến đều vươn tới tầm khái quát cao. Ý kiến thứ nhất nghiêng về ngợi ca khẳng định vẻ đẹp thơ mộng của cảnh sắc thiên nhiên địa lí. Ý kiến thứ hai lại đi sâu khám phá giá trị văn hóa lịch sử của dòng sông

Mối quan hệ giữa hai ý kiến: hai ý kiến có vẻ khác nhau nhưng không đối lập tương phảm mà bổ sung, tương hỗ cho nhau, hợp thành cái nhìn toàn diện thống nhất

KÊT BÀI:

“Thế giới không phải được tạo lập một lần mà mỗi lần người nghệ sĩ độc đáo xuất hiện là một lần thế giới tạo lập”. Điều quan trọng nhất trong nghề văn là tác giả phải in được dấu ấn riêng, có cách cảm nhận riêng, không trộn lẫn với ai. Với thiên tùy bút lấp lánh bao ánh lửa, “Ai đã đặt tên cho dòng sông”, hoàng phủ ngọc tường đã ghi được dấu ấn riêng như thế để vẻ đẹp thơ mộng tình tứ đằm sâu giá trị văn hóa lịch sử sông Hương mãi ám ảnh tâm trí người đọc.