Các vấn đề đặt ra với kế toán Việt Nam trong xu thế toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế

Việc đổi mới hệ thống kế toán tài chính Việt Nam để được quốc tế thừa nhận là một trong những cơ sở nền tảng và tiền đề đối với sự thành công của quá trình hội nhập kinh tế. Về cơ bản, hệ thống kế toán Việt Nam đó và đang được xây dựng phù hợp, thống nhất với thông lệ kế toán của các quốc gia khác trên thế giới càng như các chuẩn mực quốc tế. Những thành tựu đạt được sau 10 năm đổi mới, cải cách hệ thống kế toán có ý nghĩa to lớn, góp phần đẩy nhanh tiến trình hội nhập của Việt Nam với các quốc gia trong khu vực và trên thế giới.

Tuy nhiên, mặc dù đó đạt được những bước chuyển biến lớn lao, trên thực tế, kế toán Việt Nam vẫn còn một số hạn chế:

• Hệ thống kế toán còn tương đối cứng nhắc: hiện nay các văn bản hướng dẫn thực hành chế độ kế toán còn quỏ đi sâu vào kỹ thuật hạch toán nên tạo ra sự máy móc, khó phát huy tính chủ động linh hoạt của chủ thể hạch toán. Hệ thống tài khoản kế toán và mẫu biểu kế toán còn mang tính chi tiết và cứng nhắc hoặc còn tương đối phức tạp.
• Vẫn còn một số lĩnh vực mà hệ thống kế toán Việt Nam chưa đề cập đến như hợp tác đầu tư, giảm giá trị tài sản, các công cụ tài chính ghi và xác định giá trị, v.v.
• Chưa có sự phân định rõ ràng giữa kế toán tài chính và kế toán quản trị. Hiện nay, kế toán tài chính đang thực hiện một phần nhiệm vụ của kế toán quản trị như việc tính giá thành trong khi thực chất nhiệm vụ của kế toán tài chính là phản ánh sự vận động của tài sản và nguồn vốn. (Ở một số nước phát triển, nhiệm vụ tính giá thành thuộc kế toán quản trị).
• Tính tuân thủ quy tắc trong thực hành kế toán còn thấp. Nguyờn nhõn là do sự hạn chế về kinh nghiệm và trình độ của cán bộ kế toán, kiểm toán; sự thiếu hiểu biết và tôn trọng luật pháp. Hơn nữa, áp lực cạnh tranh trên thị trường chưa đủ mạnh để thúc đẩy các doanh nghiệp quan tâm hơn đến việc xây dựng và phát triển hệ thống thông tin kế toán, đặc biệt là thông tin kế toán quản trị. Nhu cầu minh bạch và công khai hoá thông tin kế toán đó có nhưng còn quỏ ớt và chưa trở thành thói quen; chưa được quan tâm và chưa thực sự được coi trọng.
• Đội ngũ cán bộ kế toán và phương tiện thực hành kế toán còn thiếu và yếu: Hiện nay ở một số doanh nghiệp vẫn sử dụng kế toán thủ cụng hoặc mới chỉ sử dụng Excel để làm kế toán. Đội ngũ cán bộ kế toán được đào tạo để sử dụng kế toán máy chưa nhiều, nhiều người chưa nắm vững các khái niệm, quy định được đề ra trong các chuẩn mực kế toán Việt Nam, các thông lệ và nguyên tắc kế toán quốc tế.

• Thứ nhất, tiếp tục hoàn thiện khuân khổ pháp lý cho hoạt động kế toán, kiểm toán; ban hành tiếp các chuẩn mực kế toán, kiểm toán còn thiếu. Các văn bản hướng dẫn nên mang tính hướng dẫn, định hướng nhiều hơn là quy định chi tiết về kỹ thuật hạch toán, có như thế mới phát huy tính chủ động của doanh nghiệp. Các chuẩn mực kế toán, kiểm toán phải được xây dựng trên cơ sở vận dụng linh hoạt vào bối cảnh cụ thể của Việt Nam. Đồng thời, tiếp tục đẩy mạnh công tác kiểm tra, giám sát của Nhà nước về hoạt động kế toán, kiểm toán.
• Thứ hai, tiếp tục xây dựng và tăng cường vai trũ của các tổ chức nghề nghiệp trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán với sự tham gia của những chuyên gia kế toán, kiểm toán viên có chứng chỉ. Đây là cầu nối và những điều kiện quan trọng trong tiến trình hội nhập.
• Thứ ba, phát triển đội ngũ kế toán, kiểm toán được trang bị đầy đủ về chuyên môn nghiệp vụ và đạo đức nghề nghiệp.
• Thứ tư, tiếp tục khuyến khích nghiên cứu hoàn thiện các phần mềm kế toán, hỗ trợ các doanh nghiệp tiếp cận và sử dụng các giải pháp phần mềm.
• Thứ năm,xây dựng và phát triển mạnh thị trường tài chính và các công cụ tài chính của một nền kinh tế thị trường mở. Đây là môi trường và càng là chỗ dựa quan trọng cho dịch vụ kế toán, kiểm toán tồn tại và phát triển.
• Thứ sáu, tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng cho các doanh nghiệp nhằm thúc đẩy các doanh nghiệp vì lợi ích của mình quan tâm nhiều hơn đến hiệu quả, hiệu suất hoạt động, từ đó chủ động xây dựng và phát triển các hệ thống thông tin kế toán. Muốn vậy, Nhà nước cần từng bước bác bỏ các sự trợ giúp, bảo hộ đối với các doanh nghiệp trong nước, buộc các doanh nghiệp phải tự cải thiện mình để tồn tại trong cạnh tranh. Đồng thời, xây dựng các chế tài pháp lý thông thoáng nhằm khuyến khích các doanh nghiệp phát triển hoạt động kinh doanh.

Nói tóm lại, hội nhập kinh tế với thế giới là xu hướng tất yếu, là đòi hỏi khách quan. Hoạt động kế toán, kiểm toán là hoạt động rất nhạy cảm và có thể ưu tiên trong quá trình hội nhập. Thuận lợi càng nhiều và thách thức càng không ít. Tuy nhiên, càng cần thấy rằng sự phát triển của kế toán với tư cách là một khoa học, một nghề và một công cụ quản lý không thể tách rời với sự phát triển môi trường kế toán. Điều đó đặt ra yêu cầu về sự phát triển đồng bộ, toàn diện và đòi hỏi nỗ lực của Nhà nước, các tổ chức nghề nghiệp trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán, các cán bộ kế toán, kiểm toán và các doanh nghiệp sử dụng lao động kế toán.