Bài 8 – Ngôi kể trong văn tự sự

I. NGÔI KỂ VÀ VAI TRÒ CỦA NGÔI KỂ TRONG VĂN TỰ SỰ

1. Đọc đoạn văn sau:

Đoạn 1

Vua và đình thần chịu thằng bé là thông minh lỗi lạc. Nhưng vua vẫn còn muốn thử một lần nữa. Qua hôm sau, khi hai cha con đang ăn cơm ở nhà công quán, bỗng có sứ giả nhà vua mang tới cho một con chim sẻ, với lệnh bắt họ phải dọn thành ba cỗ thức ăn. Em bé bảo cha lấy cho mình một cái kim may rồi đưa cho sứ giả, bảo:

– Phiền ông cầm lấy cái này về tâu đức vua xin rèn cho tôi thành một con dao để xẻ thịt chim.

Vua nghe nói, từ đó mới phục hẳn".

Đoạn 2

"Bởi tôi ăn uống điều độ và làm việc có chừng mực nên tôi chóng lớn lắm. Chẳng bao lâu tôi đã trở thành một chàng dế thanh niên cường tráng. Đôi càng tôi mẫm bóng. Những cái vuốt ở chần, ở kheo cứ cứng dần và nhọn hoắt. Thỉnh thoảng muốn thử sức lợi hại của những chiếc vuốt, tôi co cẳng lên, đạp lia qua. Đôi cánh tôi trước kia ngắn hủn hoẳn, bây giờ thành cái áo dài kín xuống tận chấm đuôi. Mỗi khi tôi vũ lên, đã nghe tiếng phành phạch giòn giã".

(Tô Hoài – Dế Mèn phiêu lưu kí)

II. CÂU HỎI

a) Đoạn 1 được kể theo ngôi nào?

– Đoạn 1 được kể theo ngôi thứ ba vì ở đây người kể giấu mình và kể như "người ta kể".

b) Đoạn 2 được kể theo ngôi nào?

– Đoạn 2 được kể theo ngôi thứ nhất vì người kể xưng "tôi".

c) Người xưng "tôi" trong đoạn 2 là ai?

– Người xung "tôi" trong đoạn 2 không phải là tác giả Tô Hoài mà là nhân vật Dế Mèn.

d) Trong hai ngôi kể trên, ngôi kể thứ ba tạo cho người kể cách kể linh hoạt, tự do, không bị hạn chế, còn ngôi kể thứ nhất chỉ cho phép người kể nói những gì mình đã biết, đã thấy, đã trải qua.

đ) Nếu đem thay tôi trong đoạn 2 bằng "Dế Mèn" sẽ được một đoạn văn như sau:

"Bởi Dế Mèn ăn uống điều độ và làm việc có chừng mực nên Dế Mèn chóng lớn lắm. Chẳng bao lâu, Dế Mèn đã trở thành một chàng dế thanh niên cường tráng. Đôi càng Dế Mèn mẫm bóng. Những cái vuốt ở chân, ở kheo cứ cứng dần và nhọn hoắt. Thỉnh thoảng, muốn thử sức lợi hại của những chiếc vuốt, Dế Mèn co cẳng lên, đạp lia qua. Đôi cánh Dế Mèn trước kia ngắn hủn hoẳn, bây giờ thành cái áo dài kín xuống tận chấm đuôi. Mỗi khi Dế Mèn vũ lên, đã nghe phành phạch giòn giã".

e) Nếu đem đoạn 1 đổi sang ngôi thứ nhất, có người kể xưng tôi thì ta sẽ gặp khó khăn là ta không thể thay tôi vào chỗ của tất cả các từ: vua, thằng bé, vua, hai cha con, sứ nhà vua, họ, em bé, sứ giả, vua.

Ta chỉ có thể giải quyết khó khăn này bằng cách thay thế từ tôi vào chỗ người từ chỉ thằng bé và đoạn văn sẽ thành:

"Vua và đình thần chịu tôi là thông minh lỗi lạc. Nhưng vua vẫn còn muốn thử một lần nữa. Qua hôm sau, khi hai cha con tôi đang ăn cơm ở nhà công quán, bỗng có sứ nhà vua mang tới cho một con chim sẻ, với lệnh bắt chúng tôi phải dọn thành ba cỗ thức ăn. Tôi bảo cha tôi lấy cho mình một cái kim may rồi đưa cho sứ giả, bảo:

– Phiền ông cầm lấy cái này về tâu đức vua xin rèn cho tôi thành một con dao để xẻ thịt chim. Vua nghe nói, từ đó mới phục hẳn.

(Đó là cách viết theo lôi em bé tự kể chuyện mình).

Chú ý:

• Ngôi kể là vị trí giao tiếp mà người kể sử dụng để kể chuyện.
• Khi gọi các nhân vật bằng tên gọi của chúng, người kể tự giấu mình đi, tức là kể theo ngôi thứ ba, người ta có thể kể linh hoạt, tự do những gì diễn ra với nhân vật.
• Khi tự xưng là "tôi" kể theo ngôi thứ nhất, người kể có thể trực tiếp kể ra những gì mình nghe, mình thấy, mình trải qua, có thể trực tiếp nói ra cảm tưởng, ý nghĩ của mình.
• Để kể chuyện cho linh hoạt, thú vị, người kể có thể lựa chọn ngôi kể thích hợp.
• Người kể xưng "tôi" trong tác phẩm không nhất thiết là chính tác giả.

III. LUYỆN TẬP

1. Thay đổi ngôi kể trong đoạn đã cho thành ngôi thứ ba:

"Ngày nào cũng vậy, suốt buổi, hắn chui vào trong cùng hang, hì hục đào đất để khoét một cái ổ lớn làm thành một cái giường ngủ sang trọng. Rồi cũng lo xa như các cụ già trong họ hàng dế, hắn đào hang sâu sang hai ngả làm những con đường tắt, những cửa sau, những ngách thượng, phòng khi gặp việc nguy hiểm có thể thoát thân ra lối khác được”.

– Nhận xét: ngôi kể thứ ba khiến cho câu chuyện có vẻ khách quan hơn.

2. Thay đổi ngôi kể trong đoạn văn sau thành ngôi thứ nhất và nhận xét ngôi kể đem lại gì mới cho đoạn văn:

"Một cái bóng lẹ làng từ trong vụt ra, rơi xuống mặt bàn, tôi định thần nhìn rõ: con mèo già của bà tôi, con mèo vẫn chơi đùa với tôi ngày trước. Con vật nép chân vào mình khẽ phe phẩy cái đuôi, rồi hai mắt ngọc thạch xanh giương lên nhìn người. Tôi mỉm cười lại gần vuốt ve con mèo".

– Nhận xét: cách kể theo ngôi thứ nhất làm cho đoạn văn mang tính chất của câu chuyện tự thuật, câu chuyện kể theo hồi ức.

3. Truyện Cây bút thần kể theo ngôi nào?

– Truyện Cây bút thần kể theo ngôi thứ ba.

Vì sao vậy? Vì kể theo ngôi thứ ba, người kể có thể kể linh hoạt, tự do những gì diễn ra với nhân vật.

4. Vì sao trong các truyện cổ tích, truyền thuyết người ta hay kể chuyện theo ngôi thứ ba mà không kể theo ngôi thứ nhất?

Truyện cổ tích, truyền thuyết là những câu chuyện đã xảy ra từ rất lâu rồi, người kể ngày nay không chứng kiến, không trải qua các sự việc nên không thể dùng ngôi thứ nhát để kể.

Ngoài ra kể theo ngôi thứ ba, người kể có thể tự do, linh hoạt nói những gì diễn ra với nhân vật.

5. Khi viết thư, em sử dụng ngôi thứ nhất.

6. Dùng ngôi thứ nhất kể miệng về cảm xúc của em khi nhận được quà tặng của người thân:

"Vào dịp sắp khai giảng năm học mới, cha tôi mua tặng cho tôi một cái cặp mới. Tôi vô cùng vui mừng đón nhận món quà này. Cái cặp mới thật là đẹp. Nó được may bằng vải giả da đen bóng. Hai chiếc khóa mạ kền bóng loáng kêu lách cách mỗi khi tôi đóng hoặc mở cặp ra. Phía trong, cặp có một ngăn lớn để đựng sách vở và một ngăn nhỏ để đựng bút, thước, com-pa, gôm… Mỗi ngăn đều có lót vải xanh nhìn thật mát mắt. Tôi nhận chiếc cặp và cảm động nói lời cảm ơn cha tôi. Đây là chiếc cặp tôi đã ao ước từ lâu, hôm nay mới có được. Tôi tự nhủ phải giữ gìn chiếc cặp thật cẩn thận để có thể dùng cho cả năm học tới".

Mai Thu