Bài 1: Sự hình thành trật tự thế giới mới sau Chiến tranh thế giới thứ hai (1945 – 1949) – Lịch sử 12

Sau chiến tranh thế giới lần thứ hai, với chiến thắng của phe đồng minh thì một trật tự thế giới mới được hình thành, gọi là trật tự hai cực I- an-ta. Hôm nay chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu về sự hình thành của hai cực này.

A. Lý thuyết

I. HỘI NGHỊ I-AN -TA (2-1945) VÀ NHỮNG THỎA THUẬN CỦA BA CƯỜNG QUỐC

1. Hoàn cảnh lịch sử

–       Đầu năm 1945, Chiến tranh thế giới thứ hai sắp kết thúc, nhiều vấn đề quan trọng và cấp bách đặt ra trước các cường quốc Đồng minh:

+         Việc nhanh chóng đánh bại phát xít.

+         Tổ chức lại thế giới sau chiến tranh.

+         Việc phân chia thành quả chiến thắng.

–       Từ ngày 4 đến 11/2/1945, Mỹ ( Ru dơ ven), Anh (Sớc sin), Liên Xô (Xtalin) họp hội nghị quốc tế ở I-an-ta (Liên Xô) để thỏa thuận việc giải quyết những vấn đề bức thiết sau chiến tranh và hình thành một trật tự thế giới mới.

Yalta (I-an-ta)

2. Nội dung của hội nghị

–       Tiêu diệt tận gốc chủ nghĩa phát xít Đức và chủ nghĩa quân phiệt Nhật.

–       Nhanh chóng kết thúc chiến tranh. Liên Xô sẽ tham chiến chống Nhật ở châu Á.

–       Thành lập tổ chức Liên hiệp quốc để duy trì hòa bình, an ninh thế giới

–       Thỏa thuận việc đóng quân, giải giáp quân đội phát xít và phân chia phạm vi ảnh hưởng của các cường quốc thắng trận ở châu Âu và Á

–       Ở châu Âu:

+         Liên Xô chiếm Đông Đức, Đông Âu.

+         Đông Béc lin: Mỹ, Anh, Pháp chiếm Tây Đức, Tây Âu.

–       Ở châu Á:

+         Vùng ảnh hưởng của Liên Xô: Mông Cổ, Bắc Triều Tiên, Nam Xa-kha-lin, 4 đảo thuộc quần đảo Cu-rin.

+         Vùng ảnh hưởng của Mỹ và phương Tây: Nhật Bản, Nam Triều Tiên; Đông Nam Á, Nam Á, Tây Á …

+         Trung Quốc trở thành quốc  gia thống nhất.

Những quyết định của hội nghị Ialta (I-an-ta) đã trở thành khuôn khổ của trật tự thế giới mới,thường được gọi là “Trật tự hai cực Ianta”.

II. SỰ THÀNH LẬP LIÊN HIỆP QUỐC

1. Sự thành lập

–       Từ 25/4 đến 26/6/1945, đại biểu 50 nước họp tại San Francisco (Mỹ), thông qua Hiến chương thành lập tổ chức Liên hiệp quốc.

–       Ngày 24-10-1945 được   coi là “Ngày Liên Hiệp Quốc “. Trụ sở đặt tại Niu Ooc (Mỹ)

2. Mục đích:

–       Duy trì hòa bình và an ninh thế giới.

–       Phát triển mối quan hệ hữu nghị, hợp tác giữa các nước trên cơ sở tôn trọng nguyên tắc bình đẳng và quyền tự quyết của các dân tộc.

3. Nguyên tắc hoạt động

–       Bình đẳng chủ quyền giữa các quốc gia và quyền tự quyết của các dân tộc.

–       Tôn trọng toàn vẹn lãnh thổ và độc lập chính trị của các nước.

–       Không can thiệp vào nội bộ các nước.

–       Giải quyết tranh chấp, xung đột quốc tế bằng phương pháp hòa bình.

–       Chung sống hòa bình và sự nhất trí giữa 5 cường quốc: Liên Xô, Mỹ, Anh, Pháp, Trung Quốc.

4. Các cơ quan chính: có 6 cơ quan chính

–       Đại hội đồng: gồm tất cả các nước thành viên, mỗi năm họp một lần.

–       Hội đồng bảo an: là cơ quan chính trị quan trọng nhất, chịu trách nhiệm duy trì hòa bình và an ninh thế giới, hoạt động theo nguyên tắc nhất trí cao của 5 ủy viên thường trực là Nga, Mỹ, Anh, Pháp và Trung Quốc.

–       Ban thư ký: cơ quan hành chính – tổ chức của Liên hiệp quốc, đứng đầu là Tổng thư ký có nhiệm kỳ 5 năm.

–       Hội đồng kinh tế và xã hội: có nhiệm vụ nghiên cứu,báo cáo xúc tiến việc hợp tác quốc tế  về kinh tế, xã hội, văn hoá, giáo dục, y tế,nhân đạo  nhằm cải thiện đời  sống vật chất tinh thần  của các dân tộc.

–       Hội đồng quản thác: giúp Đại hội đồng  kiểm soát  việc thi hành chế độ quản  thác ở các lãnh thổ mà LHQ ủy quyền  cho một số nước quản lý, nhằm mục tiêu  tạo điều kiện cho cho các lãnh thổ đó đủ khả  năng tiến tới tự trị hoặc độc lập.

–       Tòa án quốc tế: là cơ quan tư pháp của LHQ, có nhiệm vụ giải quyết các tranh chấp  giữa các nước  trên cơ sở luật pháp quốc tế, có 15 thẩm phán quốc tịch khác nhau, nhiệm kỳ 9 năm.

–       Các tổ chức chuyên môn khác: Hội đồng kinh tế và xã hội, Tòa án quốc tế, Hội đồng quản thác…

Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc

5. Vai trò

–       Là diễn đàn quốc tế, vừa hợp tác vừa đấu tranh nhằm duy trì hòa bình và an ninh thế giới, giữ vai trò quan trọng trong việc giải quyết các tranh chấp và xung đột khu vực.

–       Thúc đẩy mối quan hệ hữu nghị và hợp tác quốc tế về kinh tế, văn hóa, giáo dục, y tế… giữa các quốc gia thành viên.

–       Hiện nay, Liên hiệp quốc có 192 thành viên, Việt Nam (thành viên 149) gia nhập Liên hiệp quốctháng 9/1977.

Các tổ chức chuyên môn của Liên Hiệp Quốc  hoạt động ở VN:

–       20-9 -1977 VN gia nhập LHQ.

–       Các tổ chức LHQ hoạt động  tại VN:

+         UNICEF: Quỹ Nhi Đồng LHQ.

+         UNESCO: Tổ chức Văn hóa- Khoa Học – Giáo dục LHQ.

+         WHO: Tổ chức Y tế thế giới.

+         FAO: Tổ chức Lương – Nông.

+         IMF: Quỹ tiền  tệ quốc tế.

+         IL O: Lao động quốc  tế.

+         UPU: Bưu chính.

+         ICAO: Hàng không

+         IMO: Hàng hải.

Việt Nam là thành viên không thường trực của Hội Đồng Bảo An Liên Hiệp Quốc.

III. SỰ HÌNH THÀNH HAI HỆ THỐNG XÃ HỘI ĐỐI LẬP

Sau chiến tranh thế giới thứ hai, trên thế giới đã hình thành hai hệ thống – XHCN và TBCN.

a. Nước Đức

–       Tại Hội nghị Pốt xđam (7à8-1945), Liên Xô, Mỹ, Anh:

+         Thống nhất và hòa bình ở Đức

+         Tiêu diệt tận gốc chủ nghĩa phát xít

+         Thỏa thuận  việc phân chia các khu vực chiếm đóng  và kiểm soát nước Đức sau chiến tranh:

–       Trái với thỏa thuận tại Hội nghị Potsdam, tháng 9/1949, Mỹ, Anh, Pháp đã hợp nhất các vùng chiếm đóng thành lập nước CHLB Đức.

–       Tháng 10.1949, với sự giúp đở của LX, các lực lượng dân chủ ở Đông Đức thành lập Nhà nước Cộng hòa dân chủ Đức.

b. Các nước Dân chủ nhân dân Đông Âu

–       Trong những năm 1945-1947, với sự giúp đở của LX, các nước Đông Âu đã tiến hành nhiều cải cách: xây dựng nhà nước Dân Chủ Nhân Dân, cải cách ruộng đất, ban hành các quyền tự do dân chủ…

–       Năm 1949, Hội đồng tương trợ kinh tế(SEV) được  thành lập đã tăng cường sự hợp tác giữa LX và các nước Đông Âu, từng bước hình thành các nước XHCN.CNXH trở thành hệ thống thế giới.

c. Các nước Tây Âu  

–       Sau chiến tranh, Mỹ đã thực hiện “Kế hoạch phục hưng châu Âu” ( Còn gọi là kế hoạch  Mác san) nhằm giúp các nước Tây Âu khôi phục kinh tế, đồng thời tăng cường ảnh hưởng và sự khống chế của Mỹ đối với các nước nầy  mên kinh tế các nước Tây Âu phát triển nhanh chóng.

–       Như vậy, sau CTTG II, ở châu Âu đã hình thành thế đối lập cả về địa lý chính trị lẫn kinh tế giữa hai khối Đông Âu xã hội chủ nghĩa và Tây Âu tư bản chủ nghĩa

–       Như vậy, sau CTTG II, ở châu Âu đã hình thành thế đối lập cả về địa lý chính trị lẫn kinh tế giữa hai khối.

B. Bài tập

Câu 1: Hãy nêu những quyết định quan trọng của Hội nghị Ianta (2-1945)

Trả lời:

Hội nghị đã đưa ra những quyết định quan trọng:

-Thống nhất mục tiêu chung là tiêu diệt tận gốc chủ nghĩa phát xít Đức và chủ nghĩa quân phiệt Nhật Bản. Để nhanh chóng kết thúc chiến tranh, trong thời gian từ 2 đến 3 tháng sau khi đánh bại phát xít Đức, Liên Xô sẽ tham chiến chống Nhật ở châu Á.

-Thành lập tổ chức Liên hợp quốc nhằm duy trì hòa bình, an ninh thế giới.

– Thỏa thuận về việc đóng quân tại các nước nhằm giải giáp quân đội phát xít , phân chia phạm vi ảnh hưởng ở châu Âu và châu Á.

Ở châu Âu, quân đội Liên Xô chiếm đóng miền Đông nước Đức, Đông Beclin và các nước Đông Âu; quân đội Mĩ, Anh và Pháp chiếm đóng miền Tây nước Đức, Tây Beclin và các nước Tây Âu. Vùng Đông Âu thuộc phạm vi ảnh hưởng của Lien Xô, vùng Tây Âu thuộc phạm vi ảnh hưởng của Mĩ. Hai nước Áo và Phần Lan trở  thành những nước trung lập.

Ở châu Á, Hội nghị chấp nhận những điều kiện để Liên Xô tham chiến chống Nhật: 1. Giữ nguyên trạng Mông Cổ; 2. Khôi phục quyền lợi của nước  Nga đã bị mất do cuộc chiến tranh Nga – Nhật năm 1904: trả lại cho Liên Xô miền Nam đảo Xakhalin; Liên Xô chiếm 4 đảo thuộc quần đảo Curin.

Quân đội Mĩ chiếm đóng Nhật Bản. Ở bán đảo Triều Tiên, Hồng quân Liên Xô chiếm đóng miền Bắc và quân Mĩ chiếm đóng miền Nam, lấy vĩ tuyến 38 làm ranh giới. Trung Quốc cần trở thành một quốc gia thống nhất và dân chủ; Chính phủ Trung Hoa Dân quốc cần cải tổ với sự tham gia của Đảng Cộng sản và các đảng phái dân chủ; trả lại cho Trung Quốc vùng Mãn Châu, đảo Đài Loan và quần đảo Bành Hồ. Các vùng còn lại của châu Á (Đông Nam Á, Nam Á, Tây Á) vẫn thuộc phạm vi ảnh hưởng của các nước phương Tây.

Câu 2: Sự đối lập về chính trị và kinh tế giữa hai khối nước: Tây Âu tư bản chủ nghĩa và Đông Âu xã hội chủ nghĩa thể hiện như thế nào?

Trả lời:

– Nước Đức bị chia cắt: CHLB Đức và CHDC Đức. Thủ đô Beclin bị chia thành Đông Beclin cà Tây Beclin.

– Các nước dân chủ nhân dân Đông Âu ra đời do các đảng cộng sản lãnh đạo, liên minh chặt chẽ với Liên Xô. Các nước Tây Âu thuộc phạm vi ảnh hưởng của Mĩ.

– Cề kinh tế, Mĩ viện trợ cho các nước Tây Âu (kế hoạch Mác san); Liên Xô và các nước Đông Âu thành lập Hội đồng tương trợ kinh tế (SEV, 1-1949).

Như vậy, giữa hai khối nước Tây Âu và Đông Âu xuất hiện sự đối lập chính trị và kinh tế của chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa xã hội.

Câu 3: Hai nhà nước Cộng hòa Liên bang Đức và Cộng hòa Dân chủ Đức được hình thành như thế nào?

Trả lời:

Tại Hội nghị Pôxđam, ba cường quốc đã khẳng định nước Đức phải trở thành một quốc gia thống nhất, hòa bình, dân chủ; tiêu diệt tận gốc chủ nghĩa phát xít; thỏa thuận việc phân chia các khu vực chiếm đóng và kiểm soát nước Đức sau chiến tranh: quân đội Liên Xô chiếm đóng vùng lãnh thổ phía Đông nước Đức, quân đội Anh chiếm vùng Tây Bắc, quân đội Mĩ chiếm vùng phía Nam, quân đội Pháp được chiếm một phần lãnh thổ phía Tây nước Đức. Nhưng Mĩ, Anh và sau đó là Pháp đã tiến hành riêng rẽ việc hợp nhất các khu vực chiếm đóng của mình, tháng 9 – 1949 lập ra Nhà nước Cộng hòa Liên bang Đức. Tháng 10 – 1949 được sự giúp đỡ của Liên Xô các lực lượng dân chủ ở Đông Đức đã thành lập Nhà nước Cộng hòa Dân chủ Đức. Như thế, trên lãnh thổ nước Đức đã xuất hiện hai nhà nước với hai chế độ chính trị khác nhau

Câu 4: Nêu mục đích và nguyên tắc hoạt động của Liên hợp quốc

Trả lời:

Liên hợp quốc hoạt động theo những nguyên tắc sau:

– Bình đẳng chủ quyền giữa các quốc gia và quyền tự quyết

– Tôn trọng toàn vẹn lãnh thổ và độc lập chính trị của tất cả các nước.

– Không can thiệp vào công việc nội bộ của bất kì nước nào.

– Giải quyết các tranh chấp quốc tế bằng biện pháp hòa bình.

– Chung sống hòa bình và sự nhất trí giữa năm nước lớn (Liên Xô, Mĩ, Anh, Pháp, Trung Quốc).

Hiến chương quy định bộ máy tổ chức của Liên hợp quốc gồ sáu cơ quan chính là Đại hội đồng, Hội đồng Bảo an, Hội đồng Kinh tế và Xã hội, Hội đồng Quản thác, Tòa án Quốc tế và Ban Thư kí.

Đại hội đồng: gồm đại diện các nước thành viên, có quyền bình đẳng. Mỗi năm, Đại hội đồng họp một kì để thảo luận các vấn đề hoặc công việc thuộc phạm vi Hiến chương quy định.

Hội đồng Bảo an: cơ quan giữ vai trò trọng yếu trong việc duy trì hòa bình và an ninh thế giới. Mọi quyết định của Hội đồng Bảo an phải được sự nhất trí của năm nước Ủy viên thường trực là Liên Xô (nay là Liên bang Nga), Mĩ, Anh,Pháp và Trung Quốc mới được thông qua và có giá trị.

Ban thư kí: cơ quan hành chính – tổ chức của Liên hợp quốc, đứng đầu là Tổng thư kí với nhiệm kì 5 năm.

Ngoài ra, Liên hợp quốc còn có nhiều tổ chức chuyên môn khác giúp việc Trụ sở của Liên hợp quốc đặt tại Niu Ooc (Mĩ)

Trong hơn nửa thế kỉ qua, Liên hơp quốc đã trở thành một diễn đàn quốc tế vừa hợp tác, vừa đấu tranh nhằm duy trì hòa bình và an ninh thế giới. Liên hợp quốc đã có nhiều cố gắng trong việc giải quyết các vụ tranh chấp và xung đột ở nhiều khu vực, thúc đẩy mối quan hệ hữu nghị và hợp tâc quốc tế, giúp đỡ các dân tộc về kinh tế, văn hóa, giáo dục, y tế, nhân đạo…

Câu 5: Hãy chỉ trên bản đồ thế giới những khu vực nằm trong sự phân chia phạm vi ảnh hưởng do ba cường quốc thỏa thuận ở Hội nghị Ianta

Trả lời:

Học sinh tự trả lời

Những chuyên mục hay của Lịch sử lớp 12:

• Giải bài tập Sách giáo khoa môn Lịch sử lớp 12
• Câu hỏi ôn tập môn Lịch sử lớp 12
• Đáp án môn Lịch sử lớp 12
• Đề thi học sinh giỏi môn Lịch sử lớp 12

Trên đây chúng tôi đã trình bày về sự hình thành hai cực I-an-ta, và sự ra đời của tổ chức liên hiệp quốc. Với hệ thống kiến thức trên đây, hi vọng các bạn sẽ có được những kiến thức bổ ích!