Từ cậu bé 11 tuổi bị truy sát đến ông vua của nước Việt Nam thống nhất

Hoa Anh Đào

Đọc tiêu đề này, chắc hẳn ai trong số các bạn đã mường tượng người mà chúng tôi muốn nói đến trong bài viết này là ai rồi. Ông chính là Gia Long – vị vua có công thống nhất đất nước – vị vua đầu tiên của nhà Nguyễn.

Tại sao một cậu bé 11 tuổi bị truy sát gắt gao bởi một đạo quân hùng mạnh lúc bấy giờ lại đủ sức mạnh có thể thống nhất Việt Nam sau gần 3 thế kỷ chia cắt?

Nhắc đến thống nhất đất nước, chắc hẳn cái tên hiện ra trong đầu một số người là Nguyễn Huệ, chứ không phải là Nguyễn Ánh (Gia Long). Vậy Gia Long và Nguyễn Huệ có mối quan hệ tương quan như thế nào?

Nhớ thuở thiếu thời, khi ở mái trường phổ thông, cái tên Nguyễn Huệ được miêu tả anh hùng, chí khí ngất trời bao nhiêu trong đầu óc chúng tôi lúc đó thì cái tên Gia Long lại trái ngược hoàn toàn. Ông là vua lập ra vương triều Nguyễn – một vương triều phản động, bán nước ta cho Pháp. Bản thân Ông cũng bị điều tiếng là “cõng rắn cắn gà nhà”, “rước voi dầy mã tổ”. Điển hình trong tác phẩm lịch sử nước ta của chủ tịch Hồ Chí Minh có đoạn:

“Gia Long lại dấy can qua, 

Bị Tây Sơn đuổi, chạy ra nước ngoài. 

Tự mình đã chẳng có tài,

 Nhờ Tây qua cứu, tính bài giải vây.

Nay ta mất nước thế này,

Cũng vì vua Nguyễn rước Tây vào nhà, 

Khác gì cõng rắn cắn gà,

Rước voi dầy mả, thiệt là ngu si.” 

Gia Long nói riêng và nhà Nguyễn nói chung bị những nhà sử học chuyên nghiệp miền Bắc trước năm 1975 với cách nhìn chính trị bị quy chụp là phản động và gán cho cái tội bán nước.

Những năm gần đây, đặc biệt là cố giáo sư Trần Quốc Vượng đã có những bài viết sâu sắc với cái nhìn đúng đắn hơn về vị vua Gia Long. Là hậu sinh, may mắn được tiếp thu những bài viết tâm huyết của các nhà sử học đi trước, bản thân tôi lấy lòng cảm kích, cũng mạnh dạn viết vài dòng suy nghĩ của mình về vua Gia Long như sau :

Cậu bé 11 tuổi bị truy sát, cha bị đào mã, người thân bị « kẻ thù » giết hại !

Đặt trong bối cảnh những năm 70 của thế kỷ XVIII, ở Đàng Trong, chính quyền chúa Nguyễn bị loạn thần Trương Phúc Loan thao túng quyền lực, tệ tham ô diễn ra tràn lan, dân nhân rên xiết lầm than. Phong trào Tây Sơn xuất hiện thời điểm ấy là thời cơ chín mùi để chống lại một triều đình thối nát. Nhà chúa Nguyễn nhanh chóng bị đánh baị, phải chạy vào Gia Định, sau đó dòng họ này bị truy đuổi sát hại. Khi đó Nguyễn Huệ 18 tuổi đã là tướng quân bách chiến bách thắng của đội quân Tây Sơn, có tài thao lược hơn người, phong thái oai phong, là bậc kỳ tài trong thiên hạ. Còn Nguyễn Ánh là hậu duệ còn sót lại cuối cùng của dòng chúa Nguyễn, mất nước, phải trốn chạy từ Gia Định ra Phú Quốc rồi lưu lạc sang tận Xiêm (Thái Lan), cầu cứu vua Xiêm giúp đỡ để lấy lại cơ nghiệp của tổ tông và để trả mối thù sâu đậm với nhà Tây Sơn.

Vua Xiêm nhân cơ hội đó sai 5 vạn quân sang nước ta không ngừng cướp bóc ở Nam Bộ, nhân dân rất căm phẫn. Nguyễn Ánh thấy vậy nhưng bức lực trước thời cuộc, Ông căm phẫn nhưng vì chuyện lớn trước mắt Ông đành nhắm mắt làm ngơ. Quân Xiêm tỏ ra hiếu chiến, tự phụ và chủ quan nên bị quân Tây Sơn đánh cho tơi tả ở Rạch Gầm – Xoài Mút. Chúng sợ quân Tây Sơn như sợ cọp, Nguyễn Ánh lúc đó may mắn chạy được. Cái tội rước quân Xiêm vào không thể không truy cứu trách nhiệm cho Ông. Tuy nhiên, với một cậu bé, mang một trách nhiệm nặng nề với tổ tông và một mối thù không đội trời chung với nhà Tây Sơn, trong tay không có binh quyền sang cầu cứu quân Xiêm như vậy chúng ta phần nào có thể rộng lượng tha thứ được. Sau khi thất bại trong việc cầu cứu Xiêm, Nguyễn Ánh gửi con trai là hoàng tử Cảnh lúc đó mới 6 tuổi theo giáo sĩ Bá Đa Lộc sang Pháp cầu viện, nếu thành công sẽ cắt Côn đảo và cửa Hàn cho Pháp thông qua hiệp ước Vec – xai. Nhưng lúc bấy giờ chế độ phong kiến ở Pháp đã bị thối rửa không thể nào giúp đỡ Việt Nam, Bá Đa Lộc về nước với một đám lính đánh thuê từ Ấn Độ và một vài chiếc tàu chiến cũ kỹ. Về sau, khi đại nghiệp thống nhất thành công, Pháp viện cớ buộc Gia Long thi hành hiệp ước Véc – xai, tuy nhiên Gia Long đã từ chối vì phía Pháp không thi hành điều gì trong hiệp định. Ông hạn chế giao lưu với người Pháp vì biết rõ ý định xâm lăng từ Pháp quốc. Dù rất nể tướng quân Lê Văn Duyệt nhưng Ông đã không chọn người cháu đích tôn (con của hoàng tử Cảnh) để kế thừa ngai vị mà ông chọn đứa con thứ của mình là Minh Mạng nối ngôi. Bởi dòng của hoàng tử Cảnh đã cải theo đạo thiên chúa và có tư tưởng thân Pháp. Ông lo ngại Pháp sẽ nhân cơ hội đó mà chiếm lấy nước ta, nên Ông chọn người con có tư tưởng chống Pháp lên nối ngôi như đã nói là Minh Mạng.

Nhắc lại chuyện Gia Long sau thất bại của quân Xiêm, nhà Tây Sơn có được Nam bộ, quân Tây Sơn cũng không ngừng cướp bóc, khiến nhân dân Nam Bộ nhớ thời chúa Nguyễn. Anh em Tây Sơn cũng có sự xung đột lẫn nhau, nên chia làm 3 vùng chiếm đóng. Nam Bộ do « thầy tu » Nguyễn Lữ nắm quyền, nhưng ông này tỏ ra bạc nhược, không có khả năng lãnh đạo và nắm chính quyền như 2 ông anh của ông. Nguyễn Ánh nhanh chóng lợi dụng tình hình trên, quay lại Nam Bộ, được nhân dân giúp đỡ và hậu thuẫn tối đa, Nguyễn Ánh nhanh chóng đánh bài Nguyễn Lữ, giành lại Nam Bộ từ Tây Sơn. Trong khi đó Nguyễn Huệ đã vượt sông Gianh tiêu diệt chúa Trịnh ở miền Bắc, rồi lần lượt đánh bại loạn thần cũng như đánh tan 29 vạn quân Thanh xâm lược vào tết kỷ Dậu năm 1789. Nguyễn Huệ nhận thức được mối nguy của Nguyễn Ánh ở phía Nam, có ý định mượn đường qua vùng đất của Nguyễn Nhạc để diệt trừ hậu họa, tuy nhiên không nhận được sự đồng ý của anh trai mình. Ông buộc phải đi bằng được biển. Sau một vài trận đánh thua trước Nguyễn Ánh, Nguyễn Huệ đi xem phong thủy và bói toán thì được nói rằng long mạch của chúa Nguyễn ở Phú Xuân còn rất mạnh, đang hổ trợ cho Nguyễn Ánh ở Nam Bộ, cần cắt đứt chúng. Vì vậy, lăng các chúa Nguyễn bị quật lên, trong đó có cha của Nguyễn Ánh, dù không làm chúa là Nguyễn Phúc Côn cũng bị đào xới lên và vất xuống sông. Mộ chúa Nguyễn Hoàng ở vùng đồi núi Thanh Hóa không biết ở đâu không thì…

Chính vì việc này, sau khi chiếm được Phú Xuân năm 1801, đánh bại nhà Tây Sơn, Nguyễn Ánh có những hành động trả thù hết sức dã man. Như khai quật mộ của Nguyễn Huệ lên, dã xương ra sau đó cho quân lính tiểu vào đó. Sọ thì giam vào ngục tối, yểm bùa và xích lại. Con cháu nhà Tây Sơn thì bị giết hết sức rùng rợn. Người đời dèm pha cho rằng Ông là một con người hiếu sát, tàn bạo với kẻ thù. Nhưng lịch sử đã ghi lại những việc làm khoan dung và độ lượng với những kẻ thù trước đây như vua Lê và con cháu chúa Trịnh, cũng như những người từng làm quan thời Tây Sơn. Trong phạm vi giới hạn của bài viết, tôi không tiện để dẫn chứng ra. 

Như vậy, Ông mang trong mình mối hận lớn với nhà Tây Sơn, đặc biệt là với Nguyễn Huệ, việc Ông trả thù như vậy. Âu cũng là quy luật nhân quả, có vay ắc phải trả.

Bài viết không có dự định hạ thấp uy tín danh phẩm của Nguyễn Huệ – Quang Trung. Người mà bản thân tôi rất mến mộ – Ông là người có 3 công lao lớn lao trong lịch sử dân tộc :

Thứ nhất, xóa mối hận chia cắt gần 3 thế kỷ trong lịch sử dân tộc. Ranh giới sông Gianh bị xóa bỏ.

Thứ hai, Ông đã đánh tan 5 vạn quân xâm lược Xiêm ở Nam Bộ thông qua chiến thắng Rạch Gầm – Xoài Mút, là một trong những trận thủy chiến lớn trong lịch sử dân tộc.

Thứ ba, bằng chiến dịch hành quân thần tốc, Ông đã phá tan 29 vạn quân Thanh đang xâm lược nước ta.

3 kỳ công ấy, lịch sử không thể phủ nhận được.

Nhưng bài viết, trong suy nghĩ còn thiếu sót của bản thân, mong muốn tìm lại những gì khách quan đúng đắn về một thời kỳ lịch sử đã trải qua. Đánh giá công bằng và công tâm hơn về những nhân vật trong dòng chảy của lịch sử dân tộc.

Như vậy, một cậu bé 11 tuổi trong bối cảnh « nước mất, nhà tan », bị truy sát đến đường cùng, mang trong mình một gánh nặng phải khôi phục giang sơn của tổ tông để lại, phải trả thù cho những người thân bị giết hại.

Phải đối phó với một lực lượng quân sự mạnh, đã trải qua hàng trăm trận chiến lớn nhỏ. Ông – Gia Long đã làm được những việc phi thường tưởng chừng không thể làm được. Ông đã có công bước đầu thống nhất địa giới hành chính quốc gia từ Lạng Sơn cho đến Cà Mau. Làm chủ một quốc gia lớn nhất chưa từng có trong lịch sử dân tộc ta. Là người đặt viên gạch đầu tiên xây dựng vương triều Nguyễn – một vương triều có nhiều đóng góp to lớn trong tiến trình lịch sử dân tộc trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội. Ông – vua Gia Long không đáng bị « bôi nhọ » về nhân phẩm như một số bài viết tôi từng được đọc.

Giật mình lẽ ra ở Huế nên có tên đường Gia Long từ lâu lắm rồi !