Trường THPT chuyên Lương Văn Tuỵ, tiền thân là trường cấp III Ninh Bình. Tháng 9 năm 1959 trường cấp III đầu tiên của tỉnh Ninh Bình được thành lập với tên gọi trường phổ thông cấp III Ninh Bình. Đến ngày 7-11- 1960, trường được vinh dự mang tên người thanh niên cộng sản trẻ tuổi Lương Văn Tụy- người con anh dũng của chiến khu Quỳnh Lưu đã cắm lá cờ đỏ búa liềm ủng hộ Cách mạng tháng Mười Nga trên đỉnh núi Thuý.

Năm học đầu tiên (1959-1960), trường được đặt tại chùa Bát, thị xã Ninh Bình, sau chuyển về thôn Bích Đào, xã Ninh Sơn, huyện Gia Khánh (nay thuộc thành phố Ninh Bình). Lúc đó trường có 4 lớp 8 (nay là lớp 10) với 219 học sinh và 12 cán bộ, giáo viên, nhân viên. Dưới sự lãnh đạo của thầy Hiệu trưởng Vũ Trần Thực, thầy và trò đã cùng khắc phục mọi khó khăn để xây dựng trường lớp, thi đua dạy tốt học tốt, đặt những viên gạch nền móng đầu tiên cho bước trưởng thành vững chắc của nhà trường sau này.

Thời kì 1965- 1975 là những năm tháng gian khổ nhưng cũng hết sức tự hào, ghi dấu những nỗ lực của thầy và trò nhà trường. Chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ leo thang ra miền Bắc, thị xã Ninh Bình trở thành toạ độ lửa, trường phải sơ tán về thôn Ninh Nhất, xã Ninh Hòa, huyện Gia Khánh, thầy và trò phải tranh thủ ngày đêm dựng trường, đào hầm đắp luỹ, tham gia trực chiến, đắp ụ pháo, đắp đê sông Chanh, đào kênh Quyết Thắng…, vừa giảng dạy học tập vừa góp phần phục vụ sản xuất và chiến đấu cùng nhân dân địa phương. Theo tiếng gọi của Tổ quốc, hàng nghìn thầy giáo và học sinh đã tình nguyện lên đường nhập ngũ. Trong hoàn cảnh chiến tranh gian khổ, nhà trường vẫn thi đua dạy tốt học tốt, đảm bảo chất lượng đào tạo, có nhiều học sinh giỏi cấp tỉnh, học sinh giỏi toàn miền Bắc, một số học sinh đã trở thành các nhà khoa học có nhiều cống hiến cho đất nước. Thời gian này trường còn kết nghĩa với trường trung học số 56 thành phố Brianxcơ (Liên Xô cũ), hai trường thường xuyên liên lạc, giúp đỡ, động viên nhau để hoàn thành tốt nhiệm vụ. Tháng 2 -1975, trường chuyển về thị xã Ninh Bình với khu trường mới là một nhà 4 tầng với 30 phòng học và một nhà 2 tầng gồm các phòng thực hành bộ môn.

Năm 1975, đất nước thống nhất, bước vào thời kì mới xây dựng chủ nghĩa xã hội, trước những yêu cầu ngày càng cao của sự nghiệp giáo dục, thầy Hiệu trưởng Nguyễn Văn Tuân cùng cán bộ, giáo viên nhà trường đã tập trung tâm sức vào các hoạt động giáo dục văn hoá, đạo đức, lao động hướng nghiệp và dạy nghề. Với những cố gắng và kết quả đạt được, năm 1984 trường được Bộ giáo dục tặng cờ Đơn vị thi đua xuất sắc ngành giáo dục phổ thông trong cả nước và được đánh giá là một trong chín trường tiên tiến xuất sắc của cả nước ở khối phổ thông trung học. Những năm cuối của thập kỉ 80, trong bối cảnh khó khăn chung của đất nước, thầy và trò trường Lương Văn Tụy luôn cố gắng khắc phục những khó khăn, gìn giữ và phát huy truyền thống tốt đẹp của nhà trường, vươn lên đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp đổi mới, góp phần xây dựng quê hương đất nước. 

Năm 1992, tỉnh Ninh Bình được tái lập. Vận hội mới của quê hương đã mở ra cho trường Lương Văn Tụy những điều kiện thuận lợi để vươn lên đạt nhiều thành tích rực rỡ. Năm học 1992-1993, nhà trường được tỉnh cho phép mở thêm hệ chuyên và xác định là trường trọng điểm chất lượng cao, nơi bồi dưỡng học sinh giỏi, góp phần phát hiện, vun trồng những nhân tài cho quê hương, đất nước

Năm 2001, nhà trường chính thức trở thành trường THPT chuyên Lương Văn Tụy - một địa chỉ đào tạo đáng tin cậy, niềm tự hào của nhân dân tỉnh Ninh Bình. Trở thành trường chuyên, đó là một chặng đường mới gian nan, nhiều thử thách nhưng cũng rất vinh quang đối với tập thể sư phạm nhà trường. 
Thành tích của nhà trường được thể hiện trên nhiều mặt giáo dục toàn diện, đặc biệt nổi bật ở bề dày thành tích học sinh giỏi. Đội ngũ cán bộ quản lí, giáo viên, cán bộ nhân viên của trường không ngừng lớn mạnh. Trường có 3 nhà giáo ưu tú, hàng trăm giáo viên giỏi, chiến sĩ thi đua cấp tỉnh, nhiều thầy cô giáo đạt thành tích cao trong công tác bồi dưỡng học sinh giỏi các cấp, được nhận bằng khen của Thủ tướng chính phủ, Bộ giáo dục và Đào tạo, Uỷ ban nhân dân tỉnh … Chi bộ Đảng liên tục được công nhận là tổ chức cơ sở Đảng trong sạch, vững mạnh. Công đoàn nhà trường liên tục là tổ chức cơ sở vững mạnh. Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh của trường là lá cờ đầu trong phong trào Đoàn khối THPT tỉnh nhà. Trường nhiều năm liền đạt danh hiệu trường tiên tiến xuất sắc, lá cờ đầu trong khối các trường THPT toàn tỉnh. Nhà trường đã góp phần đào tạo hàng ngàn người lao động giỏi; hàng trăm sĩ quan quân đội, công an; hàng trăm tiến sĩ, hàng ngàn kĩ sư, bác sĩ, cán bộ giảng dạy, giáo viên, các nhà nghiên cứu khoa học, các văn nghệ sĩ, các nhà doanh nghiệp, các nhà quản lí, lãnh đạo chủ chốt của các ngành, các cấp ở trung ương và địa phương… Gần 15 nghìn học sinh đã trưởng thành từ mái trường này, trở thành những người lao động mới, góp phần vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ quê hương đất nước. 

Nửa thế kỉ xây dựng, trưởng thành, bằng những nỗ lực phấn đấu không ngừng, các thế hệ thầy và trò nhà trường đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ chính trị của một trường trọng điểm chất lượng cao, góp phần tạo nên những thành tích vẻ vang cho ngành giáo dục và đào tạo tỉnh Ninh Bình. Trường đã được tặng hàng trăm bằng khen, cờ thưởng của Thủ tướng chính phủ, Bộ giáo dục và đào tạo, Uỷ ban tỉnh. Năm 1985, trường được Hội đồng Nhà nước tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Ba, năm 1989 nhận Huân chương Lao động hạng Nhì, năm 1995 nhận Huân chương Lao động hạng Nhất, năm 1998 được tặng thưởng Huân chương Độc lập hạng Ba. Vinh dự và tự hào, ngày 23/9/2000, Chủ tịch nước đã kí quyết định phong tặng danh hiệu “Anh hùng lao động thời kì đổi mới” cho nhà trường.

Kế thừa và tiếp nối những thành quả mà các thế hệ thầy và trò đi trước để lại, năm học 2008-2009, năm học thứ 50, mặc dù còn nhiều khó khăn, thiếu thốn nhưng nhà trường đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ năm học nhà trường được UBND tỉnh Ninh Bình tặng bằng khen.

Bước vào năm học 2009-2010, nhà trường có 135 cán bộ, giáo viên, nhân viên, có 40 lớp trong đó có 29 lớp chuyên và 11 lớp hệ không chuyên với 1349 học sinh. Đây là năm học thứ tư thực hiện tinh thần nghị quyết đại hội Đảng toàn quốc lần thứ X, Nghị quyết Đại hội tỉnh Đảng bộ lần thứ XIX, Nghị quyết Đại hội Đảng bộ thành phố Ninh Bình lần thứ XVII; tiếp tục thực hiện cuộc vận động “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”, gắn với cuộc vận động “Hai không” và cuộc vận động “Mỗi thầy giáo, cô giáo là tấm gương đạo đức, tự học và sáng tạo”, đẩy mạnh phong trào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực”, thực hiện tốt chủ đề năm học “Đổi mới quản lí và nâng cao chất lượng giáo dục”. Trường THPT chuyên Lương Văn Tụy quyết tâm xây dựng trường đạt chuẩn quốc gia. 

Càng phấn khởi và tự hào về truyền thống nhà trường, trước những vận hội và thách thức mới, thế hệ thầy, cô giáo và học sinh hôm nay càng thấy rõ hơn trách nhiệm của mình trong sự nghiệp đổi mới của quê hương, đất nước, của ngành càng ra sức phấn đấu hơn nữa để duy trì và phát huy những thành tích đã đạt được, tiếp tục khẳng định vị thế là một trung tâm đào tạo chất lượng cao, cái nôi nuôi dưỡng, đào tạo nhân tài cho quê hương đất nước, viết tiếp những trang vàng truyền thống, viết tiếp “Hành khúc Lương Văn Tụy”./.