Tình hình Iraq: ISIL và toan tính của các cường quốc

Iraq được người Pháp và Anh tách ra khỏi Đế chế Ottoman theo Hiệp ước Sykes-Picot.

Hùng Tâm/ Người Việt

Lằn Ranh Sykes-Picot của trăm năm trước 
 
Ngay giữa Thế Chiến I (1914-1918), cuối năm 1915, hai đế quốc về già là Anh và Pháp đã mật đàm và có mật ước với nhau. Một đế quốc sắp đổi chủ là nước Nga có tham dự vào mật ước đó. |

Do hai Ngoại trưởng Anh và Pháp hoàn thành vào Tháng Năm 1916, mật ước mang tên của hai người (Sir Mark Sykes và Francois Georges-Picot) nhắm vào việc chia phần tại Cận Ðông nếu đế quốc Ottoman thất trận và tan rã. Là chân thứ ba trong thế Liên Hoành Tam Quốc (Triple Entente, Anh, Pháp, Nga), nước Nga cũng dây máu ăn phần, cho tới khi chế độ Sa hoàng tiêu vong vì “Cách Mạng Tháng Mười.” 

Nói lại cho gọn, trước đà chiến thắng trên xác chết của đế quốc Hồi giáo Ottoman, ba nước Âu Châu chia nhau vùng ảnh hưởng như chiến lợi phẩm. Họ vẽ lại bản đồ Cận Ðông, từ biển Ðịa Trung Hải vào bên trong, với những địa danh đang trở thành thời sự như Syria, Lebanon, Jordan, Iraq, Iran, Turkey, Saudi Arabia, v.v… 

Khi ấy, Hoa Kỳ vẫn đứng ngoài, chưa tham chiến mà cũng chẳng muốn liên hệ gì tới chuyện tam phân ngũ liệt tại vùng đất mà Pháp gọi là Levant, mặt trời mọc, hay ash-Sham theo tiếng Á Rập, xuất xứ của cái tên ISIL lạ hoắc! 

Ngày nay, Mỹ phải giải quyết mâu thuẫn giữa các phe các nước do lịch sử để lại! 

Lý do là mật ước Sykes-Picot đã xóa nhòa rồi đảo lộn các lằn ranh sắc tộc và tôn giáo trong thế giới Hồi Giáo, nhưng thuộc các hệ phái Sunni hay Shia, hoặc các sắc tộc Á Rập, Ba Tư, Thổ, hay Kurd. Chuyện lộn giống kéo dài cả trăm năm thành mớ bòng bong như một tổ ong có quá nhiều ong chúa. 

Hai đế quốc tàn tạ là Anh và Pháp thì đã phủi tay rũ áo. Một đế quốc mới hồi sinh từ Liên Xô đổ nát là liên bang Nga thì cố tái diễn trò mật ước năm xưa để chinh phục lại ảnh hưởng đã mất. Một siêu cường rất trẻ là Hoa Kỳ thì chỉ đòi tháo chạy khỏi tổ ong Hồi Giáo, mà vẫn bị các nước tại chỗ, như Turkey, Saudi Arabia, Iran hay Iraq, gọi giật lại. 

Họ muốn Mỹ vào duy trì cách phân vùng theo lằn ranh Sykes-Picot năm xưa của các đế quốc Âu châu. Nhưng các lực lượng Hồi giáo quá khích xưng danh thánh chiến thì đòi xóa bài làm lại. 

Xóa bằng hành động diệt chủng để thành lập một đế quốc Hồi giáo thuần chủng và tinh khôi. Khủng bố hay nổi dậy chỉ là phương pháp. Ðộng lực là chủ nghĩa dân tộc, thật ra là sắc tộc, dưới sự hướng dẫn của một hệ phái tôn giáo cực đoan, một chủ nghĩa tôn giáo nhuốm mùi Phát Xít.
 
Vì cuốn băng tuyên truyền có tên là “The Destruction of Sykes-Picot” do lực lượng ISL vừa tung ra trên mạng, Hồ Sơ Người-Việt mới trở lại chuyện trăm năm. Làm sao Hoa Kỳ giải quyết nổi bài toán ấy nếu quên lịch sử nhìn từ giác độ của các nước trong cuộc?
 
Chúng ta hãy điểm lại sự tính toán của các nước.

 Iran Giật Dây Rồi Ngã Vào Iraq   

Sau khi cường quốc đối thủ là Iraq đổi chủ nhờ cuộc tấn công của Hoa Kỳ năm 2003, các Giáo chủ Iran tại thủ đô Tehran có cơ hội yểm trợ hệ phái đa số là dân Shia để khuynh đảo và đẩy lui ảnh hưởng của hệ phái Sunni thiểu số tại Iraq. Theo hệ phái Shia (thiểu số trong thế giới Hồi giáo toàn cầu) và thuộc sắc tộc Ba Tư, Iran còn muốn bành trướng ảnh hưởng, cạnh tranh với thế lực Sunni và lực lượng khủng bố al-Qaeda, một mũi nhọn cực kỳ quá khích của hệ phái Sunni. 

Trước đó, năm 2001, khi Mỹ mở chiến dịch Afghanistan để truy lùng al-Qaeda và chế độ bảo trợ khủng bố là Taliban, Iran kín đáo hợp tác để nhờ tay Mỹ triệt hạ phe Sunni trong xứ láng giềng ở hướng Ðông. Có đầy tham vọng, Iran cũng nuôi quân khủng bố của mình là lực lượng Hezbollah tại Lebanon, và ra sức yểm trợ chế độ Bashar al-Assad tại Syria. 

Thành tích của Iran là vừa đánh vừa đàm với Hoa Kỳ về kế hoạch chế tạo vũ khí hạch tâm, lại vừa nuôi khủng bố của mình, vừa diệt khủng bố của đối thủ lại bảo vệ được chế độ Syria và xây dựng được thế lực của mình tại Iraq qua hệ phái Shia, dù là dị tộc thì cũng là đồng đạo. 

Nào ngờ là sau ba năm nội chiến tại Syria, từ 2011, nếu chế độ al-Assad vẫn tồn tại thì lực lượng Sunni chống Assad cũng lớn mạnh và kết tinh vào tổ chức ISIL, từ Syria tràn qua Iraq làm đảo lộn trật tự Shia của các giáo chủ tại Tehran! Lực lượng ISIL khó nuốt chửng Iraq hay tấn công Iran, nhưng vẫn làm tiêu hao công trình đầu tư và gây thêm tốn kém cho Iran. Từ thế công, các giáo chủ Iran bị vướng dây tại Iraq và rơi vào thế thủ! 

Và họ rất hài lòng khi Ngoại Trưởng John Kerry của Mỹ ướm lời kêu gọi hợp tác để diệt trừ ISIL. Sẽ lại lợi dụng Hoa Kỳ lần nữa. 

Nhưng Iraq cũng tiếp cận với Saudi Arabia, một cường quốc đối thủ của Iran. 

 Hoàng gia Saudi và cuộc đi đêm với Putin  

Thời sự cứ viết Saudi Arabia là cường quốc dầu hỏa, đồng minh chiến lược của Mỹ và cừu thù của Iran. Sự thể rắc rối hơn vậy. 

Lãnh đạo vương quốc Saudi Arabia là hoàng gia Saudi, thuộc sắc tộc Ả Rập theo hệ phái Sunni. Ngồi trên biển dầu, họ nuôi một nhóm lý luận Sunni cực đoan nhất là phong trào Wahhabi – nhóm “linh hướng” của lực lượng al-Qaeda. Và trùm khủng bố Osama bin Laden của al-Qaeda là một trí thức thuộc một gia đình quyền thế người Saudi. 

Hoàng gia Saudi không mấy yên tâm với Mỹ dưới sự lãnh đạo của Tổng Thống Barack Obama. Hoa Kỳ muốn tháo chạy khỏi Iraq bằng mọi giá, lại bàn giao chuyện Syria cho Nga và đàm phán riêng với Iran. Dù ít thiện cảm với lực lượng ISIL quá khích, mà họ gọi là quân khủng bố, lãnh đạo Saudi cố quậy cho nát chuyện Syria, gây rối cho Iran tại xứ Iraq và nếu cần thì nói chuyện thẳng với Liên bang Nga để ngăn ngừa ảnh hưởng của Tehran! 

Trước khi thế giới kịp bàng hoàng về sự vùng dậy của lực lượng ISIL tại Iraq, hôm mùng ba Tháng Sáu vừa qua, Tổng Thống Vladimir Putin mời ngoại trưởng Saudi đến tư thất của mình tại khu nghỉ mát Sochi để đàm đạo và nói chuyện với ngoại trưởng Nga. Họ tính những gì? 

Nội loạn Iraq sẽ thổi giá dầu lên trời, điều có lợi cho hai nước xuất cảng là Nga và Saudi Arabia. Bị cuốn hút vào hồ sơ Trung Ðông, Hoa Kỳ đành nhịn Putin về chuyện Ukraine. Bị hao mòn lực lượng tại Iraq, các giáo chủ Iran khó bành trướng ảnh hưởng trong thế giới Hồi giáo và thách đố quyền lực Saudi. Và nước Mỹ sẽ khó quên đồng minh Saudi khi đòi đàm phán với Iran!

Một đồng minh chiến lược khác của Hoa Kỳ cũng nhìn vào vụ khủng hoảng Iraq với mối nguy ISIL, đó là Cộng Hòa Thổ Nhĩ Kỳ, là xứ Turkey còn lại của đế quốc Ottoman, thành viên Hồi giáo duy nhất của Minh ước NATO. 

Turkey và mối lo Thổ dậy 
 
Lãnh đạo xứ Turkey Hồi giáo, thuộc sắc tộc Thổ, không thể yên tâm về tình hình Iraq tại miền Nam lãnh thổ. 

Iraq là thị trường xuất cảng lớn nhất của Turkey, sau nước Ðức. Iraq có sắc tộc Kurd tại miền Bắc giáp giới với Turkey, là lực lượng có ảnh hưởng trong vùng dầu khí, có liên hệ với dân Kurd trên đất Thổ, với khả năng vũ trang nhờ nhóm dân quân Peshmega để tự vệ và đòi quyền tự chủ thành một xứ Kurdistan. 

Lãnh đạo Turkey liên kết với lãnh đạo thiểu số người Kurd tại Iraq và rất khó chịu về hơi hướng độc tài của Thủ Tưởng Nouri al-Maliki tại Baghdad. Họ đặc biệt thất vọng với việc Hoa Kỳ triệt thoái khỏi Iraq và để lại một khoảng trống cực kỳ bất ổn cho mọi người. 

Khi lực lượng ISIL vùng dậy và gây khó cho chính quyền al-Malaki tại Baghdad, Turkey càng khó yên tâm. Vừa phải đưa quân phòng thủ biên giới miền Nam, lãnh đạo Turkey tại thủ đô Ankara vừa lo ngại là trong đà suy nhược của Baghdad, các lực lượng dân quân người Kurd sẽ kiểm soát các kho dầu và càng dệt mộng với dự án thành lập xứ Kurdistan. Một nước Kurdsitan độc lập có nghĩa là dân Kurd tại miền Nam Turkey sẽ ly khai và trở thành công dân Kurdistan. 

Vừa có súng, vừa có dầu, dân Kurdistan mà nổi dậy thì sẽ là vấn đề cho Thổ Nhĩ Kỳ! Nếu Hoa Kỳ lại còn tráo trở bắt tay Iran thì xứ Turkey sẽ phải tính lại. 

Chúng ta cũng nên đọc lại lịch sử. 

Lịch sử sang trang  

Sau hơn sáu thế kỷ thống trị ngang lục địa Âu-Á, từ 1299 đến 1923, đế quốc Ottoman của dân Thổ tan rã khi Thế Chiến II kết thúc. Trên sự hoang tàn của một đế quốc thâm niên, các cường quốc Âu Châu đã chia năm xẻ bảy nên mới ra cơ sự ngày nay với dăm ba sắc tộc và cả chục hệ phái Hồi giáo trên một vùng đất có dầu. 

Còn lại trong trò chơi quái đản ấy của Âu Châu là nước Nga. Kế thừa sự nghiệp của Anh-Pháp cầu an là một siêu cường rất trẻ, là nước Mỹ.

Ðọc lại lịch sử thì sau khi lật đổ chế độ Sa hoàng để lập ra liên bang Xô Viết, chính đế quốc Liên Xô phanh phui mật ước Sykes-Picot củ Anh-Pháp-Nga để lấy lòng các nước Hồi giáo! Kế thừa di sản Xô Viết, Putin hiểu rõ bài học lịch sử và đang tận dụng mọi đòn bẩy tại Syria, Iran, hay Saudi để gây thêm nhiễu loạn cho Hoa Kỳ đi chữa cháy. Còn mình thì bán dầu và bán súng. 

Khi lực lượng ISIL như từ trên trời rơi xuống và giết người không gớm tay rồi tung khẩu hiệu xóa bỏ lằn ranh Sykes-Picot để lập ra một Vương quốc mới, từ Lebanon qua Syria, Iraq và cả Jordan, người ta nên nhìn lại chuyện thánh chiến như trò chơi quyền lực ngàn đời của lịch sử. 
 
Kết luận ở đây là gì?
 
Các chiến lược gia Hoa Kỳ mà có ý thức lịch sử thì nên học sử thật lẹ và hướng dẫn dư luận về những động lực sâu xa bên dưới khẩu hiệu. Ðể xác định lại quyền lợi thiết thực của nước Mỹ – và nước khác. Chuyện Trung Ðông hay Ðông Á cũng vậy mà thôi. 

Còn lại ở tại chỗ thì trong vòng đua của thần thánh – hay quỷ dữ tùy cách gọi – tử thần giữ độc quyền chân lý và dân chủ không thể có tiếng nói.