Soạn bài lựa chọn trật tự từ trong câu

SOẠN BÀI LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU A. YÊU CẦU - Nắm được tác dụng của sự sắp xếp trật tự từ trong câu. Trong một câu có thể có nhiều cách sắp xếp trật tự từ, mỗi cách đem lại hiệu quả diễn đạt riêng. - Có ý thức lựa chọn trật tự từ trong nói, viết cho phù hợp với yêu cầu phản ánh thực tế và diễn tả tư tưởng, tình cảm của bản thân. I. Nhận xét chung Đọc các đoạn trích sau và trả lời câu hỏi. (SGK, t.2, tr. 111) Gợi ý 1. Có thể thay đổi trật tự của câu in đậm ...

SOẠN BÀI LỰA CHỌN TRẬT TỰ TỪ TRONG CÂU

A. YÊU CẦU

- Nắm được tác dụng của sự sắp xếp trật tự từ trong câu. Trong một câu có thể có nhiều cách sắp xếp trật tự từ, mỗi cách đem lại hiệu quả diễn đạt riêng.

- Có ý thức lựa chọn trật tự từ trong nói, viết cho phù hợp với yêu cầu phản ánh thực tế và diễn tả tư tưởng, tình cảm của bản thân. 

I. Nhận xét chung

Đọc các đoạn trích sau và trả lời câu hỏi. (SGK, t.2, tr. 111)

Gợi ý

1. Có thể thay đổi trật tự của câu in đậm (1) “Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ như sau :

(2) Cai lệ gõ đầu roi xuống đất, thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ.

(3) Cai lệ thét hằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất.

(4) Thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, cai lệ gò đầu roi xuống đất.

(5) Bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét.

(6) Bằng giọng khàn khàn của người hút nhiêu xái cũ, cai lệ gổ đầu roi xuống đất, thét.

(7) Gõ đầu roi xuống đất, bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ, cai lệ thét.

2. Câu(l)

- Cụm từ gõ đầu roi xuống đất được đặt trước nhằm nhấn mạnh sự hung hãn của tên cai lộ.

- Từ roi đứng đầu câu có tác dụng liên kết với câu trước : Run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước và dây thừng.

- Từ thét ở cuối câu có tác dụng liên kết với câu sau : - Thằng kia ! Ông tưởng mày chết đêm qua, còn sống đấy à? Nộp tiền sưu ! Mau !

3. Câu (2) có tác dụng liên kết với câu trước và câu sau.

Câu (5), (6) có tác dụng liên kết với câu sau.

Câu (7) có tác dụng liên kết với câu trước.

II. Một số tác dụng của sự sắp xếp trật tự từ

1. Trật tự từ trong những bộ phận câu in đậm dưới đây thể hiện điều gì ?

a) Người nhà lí trưởng hình như không dám hành hạ một người ốm nặng, sợ hoặc xảy ra sự gì, hắn cứ lóng ngóng ngơ ngác, muốn nói mà không dám nói. Đùng đùng, cai lệ giật phắt cái thừng trong tay anh này và chạy sầm sập đến chỗ anh Dậu. Chị Dậu xám mặt, vội vàng dặt con xuống đất, chạy đến đỡ lấy tay hắn. 

b) Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng, uể oải, chống tay xuống phản, anh vừa rên vừa ngỏng đầu lên. Run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước và dây thừng.

(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)

Gợi ý

a) Trật tự từ trong bô phận in đậm liệt kê trạng thái, hoạt động nào diễn ra trước thì nêu trước, trạng thái, hoạt động nào diễn ra sau thì nêu sau.

b) Trật tự trong bộ phận in đậm liệt kê các nhân vật trước, vật dụng mà các nhân vật sử dụng kể ra sau. Trong liệt kê nhân vật, nhân vật nào quan trọng nêu trước, không quan trọng nêu sau (nhân vật cai lệ có quyền thế hơn người nhà lí trưởng). Trong liệt kê vật sử dụng, ứng với nhân vật nào trước thì kể trước (cai lệ roi song còn người nhà lí trưởng mang tay thước và dây thừng).

2. So sánh tác dụng của những cách sắp xếp trật tự từ trong các bộ phận câu in đậm dưới đây :

a) Gậy tre, chông tre chống lại sắt thép của quân thù. Tre xung phong vào xe tăng, đại bác. Tre giữ làng, giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín. Tre hi sinh để bảo vệ con người.

(Thép Mới, Cây tre Việt Nam)

b) Gậy tre, chông tre chống lại sắt thép của quân thù. Tre xung phong vào xe tăng, đại bác. Tre giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín, giữ làng, giữ nước. Tre hi sinh để bảo vệ con người.

c) Gậy tre, chông tre chống lại sắt thép của quân thù. Tre xung phong vào xe tăng, đại bác. Tre giữ làng, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín, giữ nước. Tre hi sinh để hảo vệ con người.

Gợi ý

Cách viết như Thép Mới (a) hiệu quả hơn vì bảo đảm cân đối về nhịp điệu, hài hòa về ngữ âm của lời nói.

3. Từ những điều đã phân tích ở các mục “Nhận xét chung” và mục “Một số tác dụng của sự sắp xếp trật tự từ”, hãy rút ra nhận xét vể tác dụng của việc sắp xếp trật tự từ trong câu.

Gợi ý

Trật tự từ trong câu có thể nhằm :

- thể hiện được thứ tự nhất định của sự vật, hiện tượng, hoạt động, đặc điểm... (theo thứ bậc quan trọng, thứ tự hoạt động, trình tự quan sát của người nói);

- liên kết câu;

- nhấn mạnh hình ảnh, đặc điểm của sự vật, hiện tượng;

- bảo đảm sự hài hòa về ngữ âm của lời nói. 

PHẦN LUYỆN TẬP

Giải thích lí do sắp xếp trật tự từ trong những bộ phận câu và câu in đậm dưới đây :

a) Lịch sử ta đã có nhiều cuộc kháng chiến vĩ đại chứng tỏ tinh thần yêu nước của dân ta. Chúng ta có quyền tự hào về những trang lịch sử vẻ vang thời đại Bà Trưng Bà Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung... Chúng ta phải ghi nhớ công lao của các vị anh hùng dân tộc, vì các vị ấy là tiêu hiểu của một dân tộc anh hùng.

(Hồ Chí Minh, Tinh thần yêu nước của nhân dân ta)

b) Đẹp vô cùng, Tổ quốc ta ơi !

Rừng cọ đồi chè, đồng xanh ngào ngạt 

Nắng chói sông Lô, hò ô tiêng hát 

Chuyến phà dào dạt bến nước Bình Ga...

(Tố Hữu, Ta đi tới)

c) - Ấy cũng may cho cô, vơ vẩn mãi ngoài phố thế này mà gặp mật thám hay đội con gái thì khốn.

- Mật thám tôi cũng chả sợ, đội con gái tôi cũng chả cần.

(Nguyễn Công Hoan. Ngựa người, người ngựa)

Gợi ý

a) Bà Trưng, Bà Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung... là thứ tự tên các anh hùng dân tộc xuất hiện theo thời gian.

b) Đẹp vô cùng, Tổ quốc ta ơi ! “Đẹp vô cùng” được đưa lêu trước nhằm nhấn mạnh vẻ đẹp của Tổ quốc. “Hò ô tiếng hát “ tạo cảm giác kéo dài, thể hiện sự mênh mông của sông nước, làm cho “hò ô” bắt vần với “sông Lô” (vần lưng), “tiếng Hát” bắt vần được với câu trước: “Rừng cọ đồi chè, đồng xanh ngào ngạt”.

c) Từ “mật thám” và cụm từ “đội con gái” ở câu in đậm phù hợp với trật tự của từ và cụm từ này ở câu trên.