Phân tích triết lý sống trong “Hồn Trương Ba da hàng thịt” của Lưu Quang Vũ- Văn 12

Đề bài: Em hãy phân tích triết lý sống trong “Hồn Trương Ba da hàng thịt” của Lưu Quang Vũ.

Đã ai đó đã từng nói “nhà văn nào không biết đến văn học dân gian là 1 nhà văn tồi”. Và ta như đã biết đến câu chuyện dân gian Trương Ba giỏi đánh cờ nên quen thân với Đế Thích. Nam Tào đã gạch nhầm tên làm Trương Ba chết, Đế Thích đã cho hồn Trương Ba sống lại bằng cách nhập vào thân xác anh hàng thịt gần nhà mới chết. Hồn Trương Ba đã được sống lại và đoàn tụ với vợ con. Nhưng dường như nhận ra những điều khác thì Lưu Quang Vũ đã khai thác cũng như sáng tạo thêm phần kết của truyện, và có thể nói rằng chính phần kết này đã làm cho câu truyện dân gian kia thực sự có ý nghĩa nhân sinh sâu sắc.

Lưu Quang Vũ dường như đã tập trung khai thác bi kịch hồn Trương Ba không thể dung hòa với xác hàng thịt như truyện dân gian trước đây. Hồn là phần tượng trưng cho thế giới tinh thần cao khiết, kết tinh văn hóa của con người. Còn với xác thì lại là đại diện để tượng trưng cho những nhu cầu, bản năng của con người. Có thể nói bi kịch xảy ra là hồn không thể nào tìm thấy sự bình yên trong chính cái xác ấy, trong chính gia đình mình và cả trong gia đình hàng thịt, cuối cùng đã chọn giải pháp là cái chết.

Có thể thấ tài năng của Lưu Quang Vũ, từ một cốt truyện dân gian đơn giản nhưng ông đã nhìn thấy được sự phức tạp khó đoán của sự việc, và qua đó ông đã gửi gắm một triết lý nhấn sinh và chính Lưu Quang Vũ đã làm cho câu truyện dân gian kia thực sự đến được với bạn đọc.

Thật dễ nhận thấy rằng bi kịch đã xảy ra khi hồn Trương Ba sống lại trong xác hàng thịt. Và đây được nhận xét là bi kịch chính, bi kịch nội tại của nhân vật trong thể xác thô phàm đầy bản năng, đầy sự nhục dục của anh hàng thịt. Hồn Trương Ba được biết đến là từ trước nay vốn nhân hậu, nay dần dần đổi khác đi đó là thích uống rượu, thích bán thịt, không còn mặn mà với trò chơi thanh cao trí tuệ. Cũng như đã ý thức được điều đó, hồn Trương Ba vô cùng đau khổ. Và có thể nhận ra rằng càng đau khổ khi không giải quyết được mâu thuẫn. Hồn Trương Ba như đã vùng vẫy càng cố gắng thoát khỏi sự chi phối của thân xác thô phàm thì càng bị thân xác ép buộc.

Chính vì vậy, hồn Trương Ba mới có đưỡ những khát vọng mãnh liệt và Trương Ba như muốn thoát ra khỏi thân xác mà hồn ghê tởm. Hồn càng đau khổ vì mình không còn là mình nữa. Trương Ba bây giờ không còn là người làm vườn chăm chỉ, hết lòng yêu thương vợ con mà biến thành một người thô lỗ vụng về. Trong cuộc đối thoại với xác hàng thịt, dường như ta dẫ thấy hồn Trương Ba bị đẩy vào thế yếu, đuối lí còn xác hàng thịt ngày càng thắng thế bởi xác có sức mạnh riêng của nó. Xác lúc này đã đưa ra những dẫn chứng cụ thể để thấy sự chi phối của mình. Đó là cảm giác xao xuyến không thể khướt từ trước món ăn như tiết canh, cổ hũ…, đó là cảm giác: “tay chân run rẩy, hơi thở nóng rực” khi đứng bên cạnh người vợ hàng thịt…Đó còn chính là cái lần ông tát thằng con ông “tóe máu mồm máu mũi”. Dường như những dẫn chứng đó là sự thật khiến hồn Trương Ba cảm thấy xấu hổ, ti tiện, xác còn chế nhạo với cái lí lẽ mà hồn Trương Ba bao lâu nay chỉ đưa ra để ngụy biện: “ta vẫn có một đời sống riêng, nguyên vẹn, trong sạch, thẳng thắn”. Xác đồ tể lúc này cũng đã nhận thấy những lí lẽ của hồn Trương Ba ngày càng đuối dần nên đã ép hồn thỏa hiệp với mình. Có thể thấy những lí lẽ mà xác đưa ra là cả 2 đã hòa làm một mà không thể tách rời. Và câu nói đầy suy nghĩ “Hồn cứ thỏa mãn nhu cầu của xác rồi làm điều xấu lại đổ cho xác”.

Có thể thấy rằng trong cuộc đối thoại này xác dường như đã thắng thế nên rất hả hê. Lúc thì mỉa mai, khi thì châm chọc. Còn hồn thì lại trở lên vô cùng đau khổ, xấu hổ vì những điều xác nói ra mà mình thì không muốn thừa nhận. Quả thực hồn đã bị xác chi phối toàn bộ.

Có thể thấy xung đột kịch lúc này như chưa được giải quyết, chưa dừng lại. Tuy nhiên, thật không khó có thể nhận thấy qua cuộc đối thoại giữa hồn và xác, người đọc nhận ra những hàm ý sâu xa mà tác giả Lưu Quang Vũ muốn gửi gắm trong đó. Thể xác được nhìn nhận là một tiếng nói bản năng của con người, trong con người có phần tự nhiên và phần xã hội. Con người tự nhiên thì cũng đã có tiếng nói riêng, nhu cầu riêng, bản thân nhu cầu đó ta phả khẳng điịnh nó không xấu, con người cũng phải đáp ứng được những nhu cầu tự nhiên đó. Thể xác dường như lại có những tác động ghê gớm đối với tâm hồn. Chính vì vậy, con người luôn luôn phải đấu tranh và tự đấu tranh mạnh mẽ với chính mình để vượt lên những đòi hỏi sai lạc của thể xác, để có thể vượt lên những dung tục của đời thường. Trương Ba đã được sống trở lại nhưng lại sống với một cuộc đời không máy suôn sẻ, hồn Trương Ba như cảm thấy mình càng ngày càng bị biệt lập và cô lập hơn. Qua đó tác giả như muốn nhắn nhủ phải hoàn thiện môi trường cũng như hoàn cảnh sống thì lúc đó con người mới có thể sống và để hoàn thiện nhân cách cũng như bảo vệ và phát huy các giá trị văn hóa của dân tộc.

Có thể nói cuộc đối thoại của Trương Ba với người thân như càng cắt cứa thêm những sự buồn tủi và tuyệt vọng biết bao nhiêu.

Cuộc đối thoại với người vợ thì ông lúc này đã không còn nhận ra mình nữa. Người vợ tảo tần sơm hôm mà ông vô cùng yêu thương giờ đây cũng không nhận ra ông nữa, câu nói dầy buồn thương đó là “Ông có còn là ông nữa đâu” như đã gợi lại trong ta biết bao nhiêu suy nghĩ và buồn thương cho ông. Và ông như bị khước từ trước người thân của mình. Không chỉ dường lại ở đó ngay cả đứa cháu gái ông, nó như càng yêu quý ông nó bao nhiêu thì nó lại không thể chấp nhận được người ông mang thể xác thô kệch, vụng về đã làm nát những cây sâm quý hay cả làm hỏng cánh diều mà cu Tị nhờ Trương Ba sửa giúp. Bé Gái nó như thật giận dữ và không chấp nhận Trương Ba “Cút đi, lão đồ tể cút đi”.

Ngay cả chị con dâu, một người rất mực sâu sắc và hiểu lẽ đời nhưng trước hoàn cảnh thực tại phũ phàng chị như thấm và hiểu nỗi đau đó của cha mình nhưng chị cũng đã phải cắm răng nghẹn lời mà nói thật lòng mình “”nhưng thầy ơi, con sợ lắm, bởi con cảm thấy, đau đớn thấy…mỗi ngày thầy 1 đổi khác dần, mất mát dần, tất cả cứ như lệch lạc, …đến nỗi có lúc chính con cũng không nhận ra thầy nữa…”

Có thể thấy tất cả những thành viên trong gia đình Trương Ba như đã nhận ra một sự trái lệch với một Trương Ba thanh cao trước đây và Trương Ba hiện tại. Trương Ba lúc này như đã rơi vào trạng thái cực kỳ cô đơn và lạc long đến tột độ. Có thể thấy đỉnh điểm xung đột xuất hiện khi mà hồn Trương Ba đã quyết định thắp hương để gọi Đế Thích

Thông qua cuộc đối thoại với Đế Thích, người đọc như đã nhận ra quan niệm về hạnh phúc, về cái chết. Hồn Trương Ba lúc này đã dứt khoát thể hiện niềm khát khao qua lời thoại: “không thể bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo được”; “sống nhờ vào đồ đạc, của cải đã là chuyện không nên, đằng này đến cái thân tôi cũng phải sống nhờ anh hàng thịt. Ông chỉ nghĩ đơn giản là cho tôi sống, nhưng sống thế nào thì ông chẳng cần biết!”

Những lời thoại chân thật và thể hiện sự quyết đoán của hồn Trương Ba chính là cốt lõi tư tưởng mà Lưu Quang Vũ gửi gắm. Con người được biết đến là một thể thống nhất, hồn và xác phải hài hòa. Con người chỉ thực sự hạnh phúc và nhận được hạnh phúc khi con người được là chính mình. Và có thể nói sự sống của con người là rất đáng quý nhưng để sống thực sự cho ra cuộc sống của con người mới là điều quan trọng. Sống là không được chắp vá, và cũng không được vay mượn. Ý nghĩa đích thực của cuộc sống chính là việc con người được sống trung thực với vạn vật và với chính bản thân mình.

Hồn Trương Ba lúc này đã thật dứt khoát xin Đế Thích cho mình được chết. Ông không nghe theo giải pháp nhập vào hồn cu Tị, và ông cũng không thỏa hiệp với Đế Thích rằng thế giới này không trọn vẹn. Một vị thần tiên lại có thể đi chấp nhận một cuộc sống giả tạo nhưng một con người thì không. Qua đây ta cũng như đã thấy Trương Ba là con người sáng suốt, giàu lòng tự trọng, ý thức sâu sắc về cuộc sống đích thực.

Lẽ ra vở kịch nên kết thúc ở chỗ khi mà hồn Trương Ba chết, anh hàng thịt chết, cu Tị chết, nhưng Lưu Quang Vũ đã chắc chắn như không rơi vào tâm trạng hoài nghi, bi quan bởi vì hồn Trương Ba đã thuyết phục Đế Thích để cu Tị sống lại, còn hồn Trương Ba- là một người làm vườn nhân hậu, người đánh cờ thanh tao vẫn sống trong ánh lửa nấu cơm, trong vườn cây, trong những điều tốt lành của cuộc đời, trong mỗi trái cây…

Lưu Quang Vũ dường như cũng đã gửi gắm vào sự lựa chọn của hồn Trương Ba những trăn trở, và cũng có cả những day dứt và cả niềm tin mãnh liệt vào con người. Bằng cái chết của mình, dường như Trương Ba đã gìn giữ được những kỉ niệm tốt lành, đã giữ cho các thế hệ sau niềm tin vào con người, cuộc sống. Hình ảnh hai đứa trẻ như gắn bó, yêu thương và hạt na cái Gái vùi vào đất: ” Cho cây xanh nối nhau mà lớn khôn. Mãi mãi…” Lời dạy của ông nội chính là niềm hi vọng, niềm tin mãnh liệt của tác giả vào “những điều không thể mất” trong mỗi con người

Qua vở kịch Hồn Trương Ba da hàng thịt, Lưu Quang Vũ cũng như đã góp phần phê phán một số biểu hiện tiêu cực trong lối sống lúc bấy giờ. Con người ngày càng đang có nguy cơ chạy theo những ham muốn tầm thường, và họ như muốn thỏa mãn những nhu cầu của bản năng, đến nỗi trở nên phàm phu, tục tử không hề tốt.

Nhưng lại có một xu hướng ngược lại đó là việc lấy cớ tâm hồn là quý, đời sống linh hồn là cái cao nhất, không chăm lo gì đến đời sống vật chất, không chịu phấn đấu vì hạnh phúc trọn vẹn

Vở kịch còn phê phán tình trạng con người sống giả dối, không dám sống là mình. Đấy là nguy cơ đẩy con người vào chõ tha hóa do danh và lợi. Nhưng kịch của Lưu Quang Vũ có được sức sống lâu dài là bởi những triết lý sâu sắc thực sự có ý nghĩa đối với muôn đời. Vở kịch cũng đã cho ta những bài học về lẽ sống, chết, về hạnh phúc. Cuộc sống thật đáng quý biết bao nhiêu nhưng không phải sống thế nào cũng được. Hạnh phúc chân chính của con người chính là việc được sống trọn vẹn, sống thật với chính mình, với mọi người.

Qua vở kịch, người đọc dường như cũng cảm nhận được tài năng của Lưu Quang Vũ. Vở kịch là sự kết hợp hoàn hảo giữa tính hiện đại và giá trị truyền thống, giữa những sự phê phán mạnh mẽ, quyết liệt và đậm chất trữ tình đằm thắm, giữa triết lý sâu sắc và lời văn bay bổng, lãng mạn.

Nguồn: Văn mẫu hay