Phân tích nét đặc sẳc của ngôn từ nghệ thuật thể hiện trong bài thơ Đàn ghi-ta của Lor-ca của nhà thơ Thanh Thảo.

Bài thơ được gợi cảm hứng từ cái chết bi thảm của Lor-ca (1898 - 1936). Lor-ca là nhà thơ lớn Tây Ban Nha, một trong những tài năng sáng chói của văn học hiện đại Tây Ban Nha. ông đã ca ngợi, cổ vũ nhân dân trong cuộc đấu tranh với thế lực phản động, đòi quyền sống chính đáng với một nghệ thuật mới mẻ, gây ảnh hưởng xã hội to lớn trong nhân dân. Hoảng sợ trước điều đó, năm 1936, chế độ phản động cực quyền thân phát xít đã bắt giam và bắn chết ông.

Giải thích các hình ảnh: tiếng đàn bọt nước, áo choàng đỏ gắt vầng trăng chếch choảng, yên ngựa mỏi mòn (Đàn ghi-ta của Lor-ca). Anh /chị có suy nghĩa gì khi bắt gặp hình ảnh tiếng đàn, áo choàng đỏ gắt?

Gợi ý:

a)   Các hình ảnh: tiếng đàn bọt nước, áo choàng đỏ gắt vầng trăng chếnh choáng, yên ngựa mỏi mòn đều mang tính biểu tượng. Các dòng thơ không hề có hình ảnh về con người nhưng bóng dáng con người vẫn hiện lên rõ nét qua hình ảnh và âm thanh (tiếng đàn) màu sắc (áo choàng đỏ gắt), trạng thái (chếnh choáng, mỏi mòn).

b)  Ngay ở khổ thơ đầu, người đọc đã được bước vào một không gian đậm chất Tây Ban Nha, với tiếng đàn ghi-ta, niềm tự hào của Tây Ban Nha với hình ảnh áo choàng đỏ gắt - áo choàng khoác trên mình những võ sĩ đấu bò tót - một biểu tượng của Tây Ban Nha.

Cảm nhận về đoạn thơ (Đàn ghi-ta của Lor-ca).

Không ai chôn cất tiếng đàn

Tiếng đàn như cỏ mọc hoang

Giọt nước mắt vầng trăng

Long lanh trong đáy giếng.

Gợi ý:

a)   Khổ thơ đầy ắp những hình ảnh biểu tượng và siêu thực, với hình ảnh hoán dụ “không ai chôn cất tiếng đàn”, hình ảnh so sánh “Tiếng đàn như cỏ mọc hoang” gợi thương cảm về cái chết bi thảm của nhà thơ. Đặc biệt hình ảnh “Giọt nước mắt vầng trăng” là một hình ảnh siêu thực, đa nghĩa, bắt nguồn từ việc có thực: kẻ thù bắn nhà thơ và vứt xác ông xuống giếng để phi tang. Nước mắt vầng trăng còn là tình thương, sự cao khiết, sự toả sáng. Với Thanh Thảo, đó là nước mắt sáng đẹp và vĩnh cửa như vâng trăng, những giọt nước măt anh hùng như trong văn của Nguyễn Đình Chiểu (nước mắt anh hùng lau chăng ráu), vầng trăng như là sự hoá thân, sự thăng hoa của tâm hôn liệt sĩ trong Khoảng trời hốbom của Lâm Thị Mĩ Dạ: Đêm trên tâm hồn em toả sáng/ Những vì sao ngời chói lung linh.

b)  Tiếng đàn đã trở thành một nhân vật có linh hồn - Đó là chiến thắng, là sự bất tử của người anh hùng.

Ở đây Lor-ca không hiện diện mà chỉ có sự hiện diện của tiếng đàn. Nó đã trở thành biểu tượng của tâm hồn Lor-ca, trái tim Lor-ca. Cuộc đời củaông sống tự do, thanh thản trong suốt như giọt nước mắt vầng trăng long lanh trong đáy giếng. Lor-ca đã chết (về thể xác) nhưng dư âm vang vọng của cuộc đời ông thì còn mãi.

Ý nghĩa ẩn dụ của hình tượng tiếng đàn trong bài thơ Đàn ghi-ta của Lor ca.

Gợi ý:

a)   Hình tượng tiếng đàn được xuất hiện được nhiều lần trong bài thơ: Tiếng đàn bọt nước, tiếng đàn ghi-ta nâu, tiếng ghi-ta đá xanh, tiếng ghi-ta tròn bọt, nước vỡ tan, tiếng ghi-ta ròng ròng, tiếng đàn như cỏ mọc hoang.

-     Tiếng đàn ghi-ta ở đây được thể hiện với vô vàn cung bậc khác nhau: Khi là âm thanh vui tươi, khi là âm thanh chia cắt, tan vỡ, khi là âm thanh của cái chết, khi là giai điệu của tình yêu.

-     Tiếng đàn ghi-ta là sự hài hoà của rất nhiều trạng thái cảm xúc. Trước hết đó là cảm xúc của Lor-ca. Cuộc đời Lor-ca như tiếng ghi-ta, những âm thanh, cung bậc của nó khi réo rắt về niềm yêu đời thiết tha, khi hùng tráng, mạnh mẽ về những ngày tháng chiến đấu sôi nổi, khi trầm lặng, đau buồn về khoảnh khắc phải chia lìa sự sống.

Những âm thanh ấy cũng là âm thanh biểu hiện dòng cảm xúc mãnh liệt của tác giả. Tác giả đã sống cùng với khoảnh khắc cận kề cái chết của Lor-ca, niềm tiếc thương đau đón, chua xót, sự ngưỡng mộ tôn vinh được đan kết hài hoà vào những cung bậc thanh âm của tiếng đàn ghi-ta.

b)  Tiếng ghi-ta là ẩn dụ hay nó đúng hơn là bài ca về cuộc đời, số phận và cái chết của Lor-ca. Cuộc đời của con người ấy như tiếng đàn ghi-ta với thanh âm trong trẻo làm lay động lòng người.

Phân tích nét đặc sẳc của ngôn từ nghệ thuật thể hiện trung bài thơ Đàn ghi-ta của Lor-ca của nhà thơ Thanh Thảo.

Dàn bài tham khảo:

1. Mở bài

Giới thiệu về tác giả và tác phẩm

-     Nhà thơ Thanh Thảo một nhà thơ luôn có những nỗlực cách tân cho nền thơ ca hiện đại. Thơ ông là tiếng nói của những người tri thức nhiều suy tư, trăn trở về cuộc sống, đặc biệt là cách cảm nhận cuộc sống theo chiều sâu.

-     Bài thơ Đàn ghi-ta của Lor-ca là một trong những sáng tác tiêu biểu cho kiểu tư duy thơ của Thanh Thảo: giàu suy tư, mãnh liệt, phóng túng trong xúc cảm và ít nhiều mang màu sắc tượng trưng siêu thực

-     Lor-ca là một nhà cách tân nghệ thuật hiện đại. Tạo dựng hình ảnh Lor-ca, chuyển tải thông điệp tư tưởng - nghệ thuật của ông. Thanh Thảo đã sử dụng một hệ thống ngôn từ nghệ thuật mới mẻ và hiện đại.

b)  Thân bài

Nghệ thuật ngôn từ thể hiện trong bài thơ

-     Bài thơ như giai điệu của một bản nhạc, có phần nhạc đệm của đàn ghi-ta: các chuỗi luyến láy trong bài thơ làm nên những tiếng ngân vang, những chùm hợp âm vĩ thanh.

-     Ngôn ngữ sử dụng là ngôn ngữ tượng trưng:

+ Ngôn ngữ diễn tả âm thanh theo lối tượng trưng, làm cho người đọc liên tục chuyển đổi cảm giác: âm thanh vỡ thành màu sắc (tiếng ghi-ta nâu, tiếng ghi-ta nâu; tiếng ghi-ta lá xanh), thành hình khối (tiếng đàn bọt nước; tiếng ghi-ta tròn bọt nước vỡ tan), thành những ảnh động (tiếng ghi-ta ròng ròng/ máu chảy).

+ Những hình ảnh thơ mang màu sắc tượng trưng: giọt nước mắt vầng trăng, ném lá bùa vào xoáy nước; ném trái tim mình vào lặng yên...

+ Những màu sắc gắn với cảm xúc vào suy tưởng: áo choàng đỏ gắt, áo choàng bê bết đỏ, chiếc ghi-ta màu bạc...

-     Xây dựng ngôn ngữ giàu sắc thái tu từ:

+ Các hình ảnh so sánh: Chàng đi như người mộng du: tiếng đàn như cỏ mọc hoang.

+ Các hình ảnh nhân hoá: vầng trăng chếch choáng; giọt nước mắt vầng trăng.

+ Các hình ảnh ẩn dụ: Đường chỉ tay đã đứt; Dòng sông rộng vô cùng.

c)   Kết bài

Đánh giá được ảnh hưởng của Lor-ca đối với Thanh Thảo trong phong cách sáng tác, thấy được sự tiếp thu sáng tạo, mới mẻ và những đóng góp của nhà thơ Thanh Thảo đối với thơ hiện đại Việt Nam qua Tiếng đàn ghi-ta của Lor-ca.

Về bài thơ Đàn ghi-ta của Lor-ca (Thanh Thảo).

Dàn bài tham khảo:

-     Thanh Thảo thuộc thế hệ các nhà thơ chống Mĩ có thành tựu, có tiếng nói thơ riêng được công chúng chú ý, kể cả thơ viết về chiến tranh và thời hậu chiến.

-     Là một ngòi bút thơ luôn tìm tòi cái mới, nỗ lực cách tân thơ Việt, ông khước từ lối biểu đạt dễ dãi, tìm kiếm những cách biểu đạt mới và đề xuất một mĩ cảm hiện đại cho thơ.

Đàn ghi-ta của Lor-ca rất tiêu biểu cho nỗ lực cách tâm thơ Việt của Thanh Thảo, mặc dầu bài thơ còn khó hiểu vì ít nhiều muôn màu sắc tượng trưng và siêu thực mà ông học tập ở chính nhà thơ hiện đại Tây Ban Nha: Ga-xi-a Lor-ca.

1. Cảm hứng từ cái chết bi thảm của nhà thơ lớn Tây Ban Nha

-    

-     Tên tuổi của Lor-ca trở thành một biểu tượng, là ngọn cờ tập hợp các nhà văn hóa Tây Ban Nha và trên thế giới chiến đấu chống chủ nghĩa phát xít bảo vệ văn hóa dân tộc và văn minh nhân loại. Lor-ca có một câu thơ nổi tiếng: Khi tôi chết hãychôn tôi với cây đàn. Cái chết bi thảm ấy và cây đàn kỳ diệu nàyđã khơi nguồn cảm hứng cho Thanh Thảo viết bài thơ Đàn ghi-ta của Lor-ca (bài thơ, như ta đã thấy, có đề từ là câu thơ của F. Glor-ca).

2. Hình tượng trung tâm xuyên suốt tác phẩm: tiếng đàn ghi-ta

Nếu cái chết bi thảm của Lor-ca gây cảm xúc mạnh cho Thanh Thảo thì tiếng đàn ghi-ta của Lor-ca đã trở thành hình tượng trung tâm xuyên suốt bài thơ của ông. Bởi Lor-ca là một nhà thơ lớn, một nghệ sĩ lớn, và cái biểu trưng cho người nghệ sĩ ấy không gì đúng hơn là chính tiếng đàn của Lor-ca tiếng đàn ghi-ta truyên thông của dân tộc Tây Ban Nha (guitare espagnol). Tiếng đàn ghi-ta là gương mặt, là cuộc đời, là tài năng và phẩm chất nghệ sĩ của Lor-ca. in đậm dấu ấn riêng của người nghệ sĩ tài hoa và khí phách, nhưng cũng phảng phất hồn dân tộc Tây Ban Nha trong đó. Hình tượng tiếng đàn được Thanh Thảo xây dựng rất độc đáo, công phu và sáng tạo, tuy ít nhiều có nhuồm màu sắc tượng trưng và siêu thực mà ông học tập ở chính nhà thơ Ga-xi-a Lor-ca. Bài thơ được cấu trúc theo diễn biến của tiếng đàn, cũng là cuộc đời nhà thơ lớn Tây Ban Nha.

-     Khổ 1: Tiếng đàn du ca của người nghệ sĩ lang thang.

-     Khổ 2 và 3: Lor-ca bị điệu về bãi bắn, tiếng đàn ghi-ta ròng ròng máu chảy.

-     Khổ 4: Tiếng đàn gợi thương cảm về cái chết thê thảm của nhà thơ chiến sĩ nhưng đó lại là tiếng đàn bất từ của người anh hùng trong lòng dân tộc và nhân loại.

-     Khổ 5: Sự siêu thoát của Lor-ca: “tiếng ghi-ta nâu” đã thành “chiếc ghi- ta màu bạc”, thành con thuyền đưa Lor-ca sang ngang qua dòng sông sinh tử đến thế giới của vĩnh hằng.

-     Khổ 6: Sự tự giải thoát, sự lìa bỏ tất cả của Lor-ca, nhưng linh hồn bất tử của ông vẫn ca hát, mãi mãi hát ca, và tiếng đàn ghi-ta kì diệu ấy vẫn vang lên thánh thót: li-la li-la li-la...

3. Cảm nhận về đoạn thơ

Không ai chôn cất tiếng đàn

Tiếng đàn như cỏ mọc hoang

Giọt nước mat vầng trăng

Long lanh trong đáy giếng.

Hình ảnh hoán dụ (không ai chôn cất tiếng đàn), hình ảnh so sánh tiếng đàn như cỏ mọc hoang, gợi thương cảm về cái chết thê thảm của nhà thơ chiến sĩ trong tay bọn phát xít khi đất nước còn chìm trong sự thống trị dã man của chúng. Đặc biệt hình ảnh giọt nước mắt vầng trăng là một hình tượng thơ siêu thực đa nghĩa bắt nguồn từ một sự việc thực: Kẻ thù sau khi bán nhà thơ đã vứt xác ông xuống giếng để phi tang. Nếu sửdụng bút phát hiện thực thì chỉ diễn tả được đau thương và tội ác nhưng Thanh Thảo còn muốn nói nhiều hơn: tình thương, sự cao khiết, sự tỏa sáng. Nước mắt vầng trăng là nước mắt thương tiếng vầng trăng hay là nước mắt sáng đẹp và vĩnh cửu như vầng trăng những giọt nước mắt anh hùng, nhưng trong văn của Nguyễn Đình Chiểu (nước mắt anh hùng lan chắng rảo) vầng trăng hay là sự hóa thân, sự thăng hoa của tâmhồn người liệt sĩ như Khoảng trời hố bom của Lâm Thị Mĩ Dạ (Đêm đêm tâm hồn em tỏa sáng / Những vì sao ngời chói lung linh). Giếng nước, nơi kẻ thù vứt xác anh, lại là nơi tia sáng long lanh tâm hồn anh như có vầng trăng soi vào. Sự dập vùi chuyển hóa thành sự thăng hoa, sự thê thảm chuyển hóa thành sự tôn vinh. Và đó là chiến thắng, là sự bất tử của người anh hùng.

Khổ thơ đã hội tụ được cả cái chết bi thảm và tiếng đàn kì diệu của Lor-ca trong những hình tượng thơ sáng tạo cách tần để ca ngợi tiếng đàn bất tửcủa người nghệ sĩ Tây Ban Nha, để nói lên một chân lí: nghệ thuật của nhân dân sẽ trường tồn vĩnh cửu.