Nghiên cứu và phương pháp đánh giá sự cố môi trường trong sử dụng khí hóa lỏng (LPG) ở Việt Nam - Nhận xét và thảo luận

Đối với các bồn chứa đặt cố định

• Áp suất thiết kế các bồn chứa LPG không được nhỏ hơn 17 bar với chiều dày tăng thêm để dự phòng ăn mòn ít nhất là 1 mm;
• Trên bồn chứa phải có đủ các cơ cấu an toàn như:

• Trên đường nạp lỏng phải có 1 van một chiều và 1 van chặn;
• Đường cấp lỏng ra phải có van đóng nhanh khẩn cấp và một van đóng ngắt trực tiếp ở phía ngoài. Gas lỏng thường được nạp vào khoang hơi;
• Bồn phải được trang bị van an toàn có kích thước phù hợp;
• Trên bồn phải có ít nhất một dụng cụ đo mức lỏng và một áp kế;
• Hệ thống các van đóng khẩn cấp phải có khả năng đóng bằng tay từ xa cũng như tại điểm vận hành; tự động đóng khi có tín hiệu báo lửa, rò rỉ từ các đầu dò khí;
• Mỗi bồn phải có ít nhất hai vị trí nối vào hệ thống tiếp đất chống sét và chống tĩnh điện. Điện trở tiếp đất phải nhỏ hơn 10 Ohm.

Đối với xe bồn:

Bồn chứa đặt trên xe có yêu cầu thiết kế như đối với bồn chứa cố định, ngoài ra còn thêm một số yêu cầu bổ sung:

• Lượng lỏng nạp vào bồn không được vượt quá 90% dung tích bồn;
• Nếu dung tích bồn lớn hơn 10.000 lít, bồn phải có một hoặc nhiều vách ngăn. Dung tích mỗi khoang không được vượt quá 7.500 lít;
• Khi thiết kế bồn, áp suất môi chất lấy bằng 17 bar;
• Bồn chứa bắt buộc phải có nhiệt kế;
• Xe bồn phải có dây để nối đất.

Đối với các ống dẫn LPG

Trên các ống hơi và ống lỏng, giữa 2 van chặn phải có van an toàn có áp suất đặt bằng 80% áp suất thử của hệ thống như sau:

• Ống có áp suất cao hơn áp suất của bồn (ống đẩy của bơm) thiết kế ở 24 bar;
• Ống lỏng không nối với đầu đẩy của bơm, các ống hơi làm việc ở áp suất lớn hơn 9 bar (ống hơi nối với bồn phía trước van giảm áp) thiết kế ở 17 bar;
• Ống hơi làm việc ở áp suất nhỏ hơn 9 bar (sau van giảm áp) thiết kế ở 9 bar.

Hoàn thiện pháp luật về ATMT trong sử dụng LPG

Như luận án đã trình bày, các luật và văn bản quản lý Nhà nước, các TCVN về an toàn, PCCN và BVMT có liên quan tới LPG đã được ban hành khá nhiều. Hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật này đã góp phần nâng cao hiệu lực quản lý Nhà nước về an toàn trong sử dụng LPG ở nước ta. Tuy nhiên, một số văn bản có sự không thống nhất, gây chồng chéo trong quản lý của các cơ quan chức năng, gây lúng túng trong thực hiện ở cơ sở. Cần nghiên cứu tích hợp các luật bảo vệ sức khoẻ nhân dân, luật BVMT, quy định về an toàn trong bộ luật lao động, luật phòng cháy vì các luật này đều có các điều khỏan liên quan tới vấn đề ATMT, tránh chồng chéo trong triển khai thực hiện ở cấp quản lý cũng như khó khăn trong thực hiện ở cấp cơ sở; tích hợp các tiêu chuẩn quốc tế, như: tiêu chuẩn hệ thống quản trị chất lượng (ISO 9000), tiêu chuẩn hệ thống quản lý môi trường (ISO 14000), tiêu chuẩn hệ thống quản lý an toàn và sức khỏe nghề nghiệp (OSHA 18000) thành một tổng thể quản lý an toàn, sức khỏe nghề nghiệp, môi trường, chất lượng của doanh nghiệp để nâng cao hiệu quả phòng ngừa SCMT, hoàn thiện cơ cấu tổ chức bộ máy, phương thức quản lý sản xuất, quản lý chất lượng, công nghệ. Cần chú ý vấn đề an toàn môi trường thiết bị khi biên soạn tiêu chuẩn ATMT, bổ sung, hoàn thiện các tiêu chuẩn an toàn trong sử dụng LPG trên quan điểm ATMT.

Muốn phòng ngừa SCMT hiệu quả thì pháp luật về ATMT thiết bị phải hoàn thiện và xử lý vi phạm pháp luật về ATMT phải nghiêm minh. Các họat động của con người luôn tiềm ẩn những nguy cơ gây SCMT. Việc đề ra những quy định pháp luật để phòng ngừa và giảm thiểu hậu quả có ý nghĩa rất quan trọng. Pháp luật thông qua sự tác động đến hành vi con người có thể hạn chế hậu quả mà con người gây ra đối với chính mình và môi trường. Hệ thống luật, quy phạm, tiêu chuẩn các quy định về ATMT các thiết bị là công cụ hữu hiệu giúp cho việc thực thi pháp luật nghiêm minh, quản lý thiết bị một cách an toàn, ngăn ngừa SCMT. Các văn bản quy phạm pháp luật nên bổ sung yêu cầu các cơ sở sử dụng LPG vào diện phải có trình duyệt phương án PCCC. Bởi trong quá trình thẩm duyệt, cơ quan chức năng sẽ phát hiện ra những sai sót và yêu cầu cơ sở chấp hành nghiêm các quy định về thiết kế, thẩm duyệt, đảm bảo về an toàn phòng chống cháy nổ. Vụ nổ lò bánh mì Vân Sơn (quận Tân Phú) vào tháng 3-2009 khiến một người tử vong, ngoài yếu tố bất cẩn trong sử dụng khí đốt, một nguyên nhân nữa là cơ sở này không được thẩm duyệt thiết kế về PCCC trước khi đi vào sử dụng

. Sở Cảnh sát PCCC Tp. Hồ Chí Minh đề xuất UBND thành phố kiến nghị bổ sung mức phạt đối với hành vi vô ý để xảy ra cháy nổ gây thiệt hại trên 50 triệu đồng nhưng chưa đến mức khởi tố vụ án hình sự với mức phạt tiền 5÷10 triệu đồng; đồng thời điều chỉnh mức phạt đối với hành vi gây cháy nổ từ 1%÷10% giá trị thiệt hại của đám cháy nhằm nâng cao ý thức tự giác PCCC của người dân. Ngoài ra, sở cũng đề nghị nâng mức xử phạt cao hơn gấp 5÷10 lần đối với một số hành vi sản xuất, kinh doanh chất nguy hiểm về cháy nổ mà không có giấy chứng nhận đủ điều kiện an toàn về PCCC; bố trí nơi đun nấu không đảm bảo an toàn về PCCC...để người dân nâng cao ý thức cảnh giác về PCCN.

Nâng cao hiệu lực quản lý Nhà nước về ATMT trong sử dụng LPG

Các quy định xử lý vi phạm về ATMT thiết bị cần được ban hành đầy đủ và được thực hiện nghiêm túc. Sau đây là một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu lực quản lý Nhà nước về ATMT trong sử dụng LPG:

• Phân định rõ trách nhiệm về ATMT trong sử dụng LPG

Dựa trên những nguyên nhân gây SCMT, xác định những biện pháp phòng chống và quy định quyền, nghĩa vụ của các cơ quan nhà nước, tổ chức và cá nhân trong việc phòng ngừa SCMT do thiết bị gây ra. Sự tham gia của các cá nhân, cộng đồng, nhà khoa học, nhà quản lý có vai trò quan trọng để phòng ngừa SCMT. Quy định về trách nhiệm của các cơ quan liên quan tới công tác phòng chống SCMT chung đã được quy định trong luật BVMT [41]. Luận án đề xuất một số điểm cụ thể như sau:

• Trách nhiệm của cơ quan quản lý Nhà nước về ATMT

• Ban hành các tiêu chuẩn để phân loại, đánh giá sự cố; hoàn thiện tiêu chuẩn ATMT các thiết bị trong sử dụng LPG theo hướng an toàn môi trường thiết bị;
• Hiện có nhiều cơ quan quản lý Nhà nước cùng quản lý ATMT và PCCN trong sử dụng LPG nhưng Bộ công thương chịu trách nhiệm chính.
• Thống kê, phân loại thiết bị trong sử dụng LPG theo mức độ an toàn;

UBND quận, huyện, thị xã, thành phố trực thuộc tỉnh là cơ quan Nhà nước trực tiếp quản lý các cơ sở nạp LPG vào chai có trách nhiệm [99]:

• Tăng cường các biện pháp quản lý, kiểm tra các cơ sở nạp LPG trên địa bàn, kiểm tra các giấy xác nhận đủ điều kiện hoạt động của trạm nạp được quy định tại quy chế quản lý KTAT về nạp LPG vào chai theo quyết định số 36/2006/QĐ-BCN ngày 16 tháng 10 năm 2006 của Bộ trưởng Bộ công nghiệp.
• Phối hợp với Sở công nghiệp trong công tác kiểm tra, hướng dẫn các cơ sở thực hiện quy chế quản lý KTAT về nạp khí dầu mỏ hóa lỏng vào chai;
• Phối hợp với Sở xây dựng, Sở công nghiệp, Sở thương mại rà soát, bổ sung quy hoạch vị trí được phép bố trí trạm nạp LPG trên địa bàn.
• Chỉ cấp phép xây dựng các trạm nạp LPG mới, sửa chữa, mở rộng trạm nạp LPG sau khi có kết quả thẩm định thiết kế của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền theo luật xây dựng ngày 26 tháng 11 năm 2003 và các văn bản liên quan hiện hành.

Các sở, ngành liên quan có trách nhiệm [99]:

• Sở công thương chủ trì, phối hợp UBND quận, huyện, thị xã, thành phố trực thuộc tỉnh rà soát quy hoạch vị trí được phép bố trí trạm nạp LPG trên địa bàn.
• Công an PCCC tỉnh, thành phố và các Sở công thương, Sở LĐ-TB-XH, Sở TN-MT tăng cường biện pháp quản lý an toàn trạm nạp LPG theo chức năng.

• Trách nhiệm của ngành công nghiệp

Sở công thương chỉ đạo, hướng dẫn thực hiện, chủ trì phối hợp với các cơ quan có liên quan: công an, sở LĐ-TB-XH, sở KH-CN, UBND huyện, thị xã, thành phố tổ chức kiểm tra định kỳ và đột xuất việc chấp hành các quy định tại quy chế quản lý KTAT về nạp LPG vào chai; đầu mối tiếp nhận hồ sơ, thẩm định điều kiện an toàn và trình chủ tịch UBND tỉnh/thành phố cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện nạp khí dầu mỏ hóa lỏng vào chai đối với các tổ chức, cá nhân [6].

• Trách nhiệm của doanh nghiệp

Bên thuê bồn (tiêu thụ LPG) và bên cho thuê bồn (đồng thời là bên cung cấp LPG) cần phối hợp chặt chẽ để bảo đảm an toàn hệ thống cho các thiết bị chứa LPG. Đặc điểm lớn nhất trong sử dụng LPG và cũng là đặc điểm khác biệt với việc sử dụng các lọai thiết bị khác là giữa bên thuê bồn và bên cho thuê bồn có sự cộng tác chặt chẽ trong thời gian sử dụng thiết bị chứa LPG: bên cho thuê bồn chịu trách nhiệm về an toàn thiết bị, bao gồm các công đoạn: khảo sát, thiết kế, chế tạo, lắp đặt, bảo dưỡng; bên thuê bồn chịu trách nhiệm trong khi sử dụng thiết bị. Tuy nhiên, việc khảo sát, thiết kế, chế tạo, lắp đặt (và có thể, cả công tác bảo dưỡng thiết bị) thiết bị, bên cho thuê bồn lại thuê bên thứ 3 thực hiện.

Một số vấn đề cần thảo luận

Trên cơ sở nhận diện đặc tính nguy hiểm và tác động môi trường khi xảy ra sự cố trong sử dụng LPG và cơ sở khoa học đánh giá SCMT được luận án xây dựng, bổ sung và hoàn thiện (công thức tính lượng LPG lỏng thóat ra ngoài được hóa hơi khi nổ thiết bị chứa LPG; công thức tính công sinh ra khi nổ thiết bị chứa LPG; hệ số xác định lượng tiêu thụ ô xy trong không khí, tiêu thụ không khí khô, hệ số phát thải CO₂, hệ số phát thải khói khi cháy đám mây hơi LPG phát sinh sau sự cố nổ thiết bị chứa LPG trong trường hợp xảy ra cháy hoàn toàn LPG; công thức tính lượng nhiệt bức xạ truyền tới bề mặt hấp thụ nhiệt vào trường hợp cháy LPG; mô hình nguồn phát thải gián đoạn, phát thải dạng đám mây hơi vào trường hợp sự cố nổ thiết bị chứa LPG, áp dụng trong điều kiện sử dụng LPG ở Việt Nam); thực trạng trong sử dụng LPG ở Việt Nam, luận án đề xuất một số giải pháp đồng bộ, hệ thống, khả thi, phù hợp với điều kiện sử dụng LPG ở Việt Nam nhằm bảo đảm an toàn, phòng ngừa SCMT trong sử dụng LPG ở Việt Nam và những nơi có điều kiện tương tự, trên cơ sở xây dựng khoa học về quản trị rủi ro kỹ thuật. Tuy nhiên, kết quả nghiên cứu trong phần này của luận án cần được tiếp tục hoàn thiện, bổ sung như trình bày sau đây:

• Nguy cơ gây sự cố trong sử dụng LPG rất đa dạng và phức tạp. Thiệt hại do sự cố gây ra rất lớn và phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Xác suất xảy ra sự cố phụ thuộc nguồn số liệu thống kê được nên cần có sự hợp tác và hỗ trợ chặt chẽ từ các cơ quan chức năng và cần nhiều thời gian nghiên cứu hơn để thu thập số liệu thống kê chính thức về các sự cố đã xảy ra trong sử dụng LPG kể từ khi nó được sử dụng trở lại ở Việt Nam từ năm 1994 tới nay. Nếu có đủ số liệu về nguyên nhân gây SCMT trong sử dụng LPG sẽ xác định được mức độ nguy hiểm tổng hợp một cách định lượng.
• Kết quả tính toán chỉ thực hiện đánh giá ảnh hưởng do đám mây hơi tạo thành tức thời sau sự cố còn phần hơi LPG tạo thành do lỏng còn lại bốc hơi sau đó ở điều kiện sự cố đã được các nghiên cứu khác hoàn thiện. Quá trình hóa hơi của môi chất lỏng bất kỳ sẽ kéo theo một lượng lỏng và tạo thành aerosol LPG. Mức độ tạo thành aerosol phụ thuộc vào độ qúa nhiệt của môi chất. Lượng môi chất lỏng bị cuốn theo đám mây hơi cho môi chất được tồn trữ trong điều kiện tương tự cho thấy lượng lỏng bị cuốn theo không đáng kể và trong phạm vi sai số cho phép có thể bỏ qua trong quá trình tính toán [113]. Mặc dù lượng lỏng bị cuốn theo ở dạng aerosol sẽ làm tăng khối lượng riêng và nồng độ của đám mây hơi nhưng ảnh hưởng này đã không được đề cập trong luận án. Trong phạm vi nghiên cứu của luận án, sự hoá hơi tiếp theo của lượng LPG lỏng bị cuốn theo đám mây hơi cũng như lượng lỏng còn lại chưa kịp hoá hơi tức thời sau khi ra khỏi thiết bị ở nhiệt độ môi trường có thể sẽ tiếp tục bốc hơi và cháy ở điều kiện bình thường hoặc vụ cháy được dập tắt nhờ phương tiện cứu hoả sau đó bốc hơi hỗn hợp nước – LPG và các hậu quả của nó là vấn đề khá rộng, cần nhiều thời gian nghiên cứu hơn. Do vậy, việc tính toán lượng hơi tạo thành và các hệ quả của nó như lượng khói tạo thành, lượng nhiệt bức xạ … do ảnh hưởng của lượng lỏng được cuốn theo không được đề cập trong luận án. Những vấn đề này sẽ tiếp tục được nghiên cứu hoàn thiện.
• Nếu một số điều kiện đơn trị khác với những điều kiện đã trình bày trong luận án như cấp ổn định của khí quyển thay đổi thì sự di chuyển của quả cầu lửa cũng sẽ chuyển động lên hoặc xuống tuỳ thuộc và độ rối của khí quyển, khi gặp gió xoáy thì có thể quả cầu lửa sẽ đổi hướng chuyển động; nếu gặp chướng ngại vật cao (cây cối, nhà cửa, công trình xây dựng khác …) nó sẽ bị phân ra thành nhiều quả cầu lửa nhỏ; trường hợp nếu đám mây hơi LPG chuyển động về phía các công trình quan trọng hoặc khu vực nhạy cảm về môi trường…có thể ta cần phải cho đám mây hơi LPG cháy trước khi nó tới được các nơi này vì nếu không, đám mây hơi LPG sẽ phân tán thành nhiều đám mây hơi LPG nhỏ, gặp tia lửa nó sẽ tạo ra nhiều qủa cầu lửa nhỏ, số các khu vực bị ảnh hưởng sẽ nhiều hơn.
• Kết quả đánh giá sự cố nổ bồn chứa 20 tấn LPG cho thấy công sinh ra do vụ nổ nói trên có thể làm dịch chuyển một vật có khối lượng 118 tấn đi xa 1 km. Điều đó cho thấy sức phá huỷ của vụ nổ rất lớn, có thể làm chết nhiều nguời và phá hủy phương tiện giao thông trên đường. Nếu coi đám mây có dạng hình cầu, đám mây có thể tích 3.752 m³, sẽ có bán kính xấp xỉ 10 m. Nếu lan tới khu vực dân cư, đám mây hơi LPG thể gây ảnh hưởng tới sức khỏe của cộng đồng. Đây là điều mà các tài liệu trong, ngoài nước chưa đề cập tới khi đánh giá sự cố trong sử dụng LPG. Việt Nam đang xây dựng, lắp đặt bồn chứa 2.000 tấn LPG tại NM lọc dầu Dung Quất, nếu xảy ra sự cố bồn chứa LPG này, mức nguy hiểm sẽ tăng rất nhiều lần.
• Việc xác định các mức độ SCMT và hoạt động có mức độ SCMT cao sẽ giúp cho các nhà quản lý nhìn nhận tổng thể hơn về ATMT và có chiến lược, biện pháp ngăn ngừa và ứng cứu sự cố nhằm giảm thiểu các thiệt hại, đảm bảo an toàn, BVMT và kinh tế. Kết quả đánh giá rủi ro phụ thuộc vào cách nhìn nhận của người đánh giá vì thế cần lồng ghép các vấn đề và xem xét các tiêu chuẩn, quy định ATMT trong quá trình đánh giá…Xác suất xảy ra sự cố phụ thuộc vào sự xuất hiện các yếu tố xác định sự cố, vì vậy, đối với các quá trình sản xuất khác nhau và ở các điều kiện khác nhau thì xác suất xảy ra sự cố sẽ khác nhau.
• Để phòng ngừa SCMT trong sử dụng LPG, cần có giải pháp đồng bộ, hệ thống bằng nhiều công cụ đa dạng, thích hợp với sự tham gia của nhiều đối tượng. Những giải pháp được đề xuất là những giải pháp cơ bản, xuất phát từ đặc điểm trong sử dụng LPG ở Việt Nam, cơ sở lý luận là công cụ tích hợp QTRR kỹ thuật (TERM), nhằm bảo đảm an toàn và phòng ngừa SCMT trong sử dụng LPG, phù hợp với đặc điểm sử dụng LPG tại đơn vị và điều kiện Việt Nam.