Kinh nghiệm của một số quốc gia về đầu tư phát triển giao thông

Đứng trước những khó khăn của ngành GTVT như : tiêu hao tài nguyên năng lượng rất lớn đặc biệt là dầu mỏ, chiếm dụng tài nguyên đất cao hơn các ngành khác, gây ô nhiễm môi trường, không khí tiếng ồn lớn...đồng thời làm tăng gián tiếp chi phí xã hội như gây ách tắc giao thông, tai nạn giao thông, vì vậy phải nhanh chóng tìm ra phương thức mới để phát triển bền vững GTVT thích ứng với nhu cầu phát triển xã hội và môi trường. Trung Quốc là nước có dân số đông, có tốc độ tăng trưởng kinh tế cao đã lựa chọn phương thức ưu tiên phát triển đường sắt chứ không áp dụng mô hình phát triển phương tiện giao thông cuả các nước phương Tây (lấy xe ô tô làm chính). Sở dĩ như vậy là vì đường sắt là phương thức GTVT sử dụng tài nguyên năng lượng sạch và tiết kiệm năng lượng nhất (tỷ lệ tiêu hao năng lượng bình quân cho một đơn vị vận chuyển hàng không, đường bộ, đường sắt là khoảng 11:8:1). Bên cạnh đó, đường sắt có ưu điểm là đơn vị năng lực vận chuyển chiếm dụng diện tích đất ít (đường bộ chiếm gấp 25 lần so với đường sắt), sử dụng tài nguyên đất có hiệu quả. Trong vấn đề gây ô nhiễm đối với không khí, đường sắt bằng từ 1/40 đến 1/4 đường bộ, tiếng ồn cũng nhỏ hơn so với đường bộ.

Hiện nay, lượng vận chuyển hàng hoá bằng đường sắt chiếm trên 60% tổng lượng vận chuyển hàng hoá toàn Trung Quốc đảm bảo nhu cầu trong phạm vi toàn Trung Quốc và phát huy tác dụng then chốt góp phần vận hành nền kinh tế quốc dân. Ngành đường sắt Trung Quốc đã đề ra đường lối chiến lược “ phát triển kiểu siêu việt”, mục tiêu tổng thể là hiện đại hoá mạng lưới đường sắt đến năm 2020, nâng cao năng suất vận chuyển và trình độ trang thiết bị kỹ thuật.

Việt Nam là nước có hệ thống đường sắt lạc hậu so với thế giới và chưa có quy hoạch cụ thể phát triển mạng lưới đường sắt trong cả nước. Kinh nghiệm Trung Quốc giúp chúng ta bài học cần quan tâm đầu tư cho ngành đường sắt vì những ưu điểm như khối lượng vận chuyển lớn, đường dài và không tốn kém như các hình thức khác...Trong tương lai đường sắt sẽ là phương tiện văn minh có hàm lượng khoa học kỹ thuật cao với tốc độ nhanh, an toàn.

Quản lý là nhằm đạt được các mục tiêu trong xây dựng là: chất lượng tốt, tiết kiệm vốn đầu tư, đưa công trình vào khai thác đúng tiến độ thi công. Hoa kỳ là một quốc gia có cơ sở hạ tầng giao thông đạt chất lượng cao, nhiều công trình mang tầm cỡ quốc tế là biểu tượng của đất nước này. Kinh nghiệm của Hoa Kỳ cho thấy việc xác lập mối quan hệ trách nhiệm giữa chủ đầu tư và chủ thầu khoán trong quá trình xây dựng là cần thiết. Kinh nghiệm này nói rõ nhà tư vấn sẽ giúp chủ đầu tư hình thành các hồ sơ để mời thầu và giao thầu, sau đó tư vấn sẽ giám sát giúp chủ đầu tư. Nhà thầu khoán thi công theo đồ án thiết kế. Nếu có sai sót trong thiết kế thì mọi tổn thất đều do tư vấn chịu trách nhiệm, từ đó nhắc nhở các nhà tư vấn phải đề cao trách nhiệm trong thiết kế. Nhà thầu khoán có quyền trong thi công, nếu xuất hiện các quá trình làm cản trở thi công, gây lãng phí do sự can thiệp của chủ đầu tư thì nhà thầu khoán có quyền kháng nghị và có quyền dừng việc thi công. Trong trường hợp đó chủ đầu tư phải đền bù mọi thiệt hại.

Kinh nghiệm này áp dụng vào Việt Nam phải có các điều kiện: Nhà thầu khoán, các tổ chức tư vấn phải đóng bảo hiểm trách nhiệm tuỳ theo quy mô của công trình; phải hình thành hiệp hội các nhà thầu khoán, quyền chính đáng của nhà thầu phải được ghi nhận vào pháp luật. Kinh nghiệm này có nhiều ưu điểm, vì nó nâng cao được trách nhiệm của mỗi chủ thể kinh tế trong nền kinh tế thị trường, đảm bảo tính bình đẳng, minh bạch cho các chủ thể đó.

Các nước có cơ sở hạ tầng giao thông phát triển đều có tỷ lệ đầu tư cho GTVT cao. Đó là mối quan hệ nhân quả tất yếu. Thành phố Singapore được mệnh danh là thành phố có giao thông tốt nhất Châu Á với mức đầu tư cho GTVT chiếm tới 30% trong tổng vốn đầu tư, trong đó chú trọng đầu tư vào CSHT GT công cộng như hệ thống xe buýt và tàu điện ngầm...Một số nước có tỷ lệ đầu tư cho GTVT cao điển hình là: Hàn Quốc (35% ), Nhật Bản (36%), Mỹ (30%)...thì hạ tầng giao thông của họ cũng thuộc vào diện hiện đại nhất nhì trên thế giới. Trong giai đoạn hiện nay để đáp ứng nhu cầu lưu thông của xã hội, các nước đang nhanh chóng điều chỉnh lại phương hướng đầu tư, có chính sách ưu tiên phát triển hệ thống GT công cộng, xây dựng kế hoạch thiết lập hệ thống giao thông nối liền các vùng nông thôn xa xôi hẻo lánh với mạng GTCC ở các thành phố lớn và vừa.

Chính sách đầu tư hợp lý cho GTVT đã làm thay đổi căn bản tình hình kinh tế xã hội ở nhiều nước trên thế giới. Điều đó được chứng minh thực tế ở các nước trong khu vực Đông Nam Á đang ngày càng quan tâm chú trọng tăng tỷ lệ đầu tư cho GTVT để thúc đẩy kinh tế như Indonesia, Thái Lan...

Riêng ở Việt Nam, mặc dù trong những năm gần đây ngành GTVT được quan tâm đầu tư song tỷ lệ đầu tư cho GTVT còn thấp so với các nước trong khu vực và trên thế giới. Tỷ lệ đầu tư này làm ảnh hưởng không ít đến tiến trình phát triển kinh tế của đất nước. Việc thiếu vốn đầu tư dẫn đến đường xá, cầu cống xây dựng chưa đạt tiêu chuẩn cũng đưa vào khai thác sử dụng làm cho công trình hư hỏng nhanh. Như vậy, thực chất chúng ta bỏ đi một khoản vốn đầu tư không nhỏ đã bỏ ra trước đây. Vì vậy, trong thời gian tới, nhà nước đề ra chính sách khuyến khích đầu tư trong nước và ngoài nước vào lĩnh vực GTVT bên cạnh việc tăng cường NSNN cho phát triển KCHT giao thông.

Giao thông đô thị là một vấn đề hết sức nan giải đối với nhiều quốc gia trong đó có Việt Nam. Hầu như các đô thị lớn đều gặp phải tình trạng tắc nghẽn giao thông và ô nhiễm môi trường. Điển hình như Băng Kốc thủ đô Thái Lan có mật độ dân số là 3000 người/ , có khoảng 3.4 triệu ô tô con, tính bình quân cứ 2.5 người có một ô tô con. Kết quả của tình hình này đã làm cho Băng Kốc trở thành thành phố có chất lượng môi trường kém nhất thế giới. Vì vậy nhiều thành phố đã và đang phát triển hệ thống giao thông công cộng (GTCC) thay cho những phương tiện cá nhân như ô tô con và xe máy để giữ gìn môi trường và bảo vệ nguồn tài nguyên của đất nước. Muốn hạn chế các phương tiện giao thông cá nhân và khuyến khích mọi người chuyển sang sử dụng phương tiện GTCC chỉ một biện pháp tốt nhất và hiệu quả nhất là phải có hệ thống cung cấp dịch vụ GTCC ngày càng nhiều với chất lượng tốt nhất, thoả mãn được nhu cầu của khách và giá vé phải rẻ. Một số hình thức giao thông công cộng đang phát triển hiện nay ở các đô thị là hệ thống xe buýt và giao thông đường ray.

Hiện nay giao thông đường ray đang được sự quan tâm chú ý khá phổ biến của các nước trên thế giới. Giao thông đường ray là phương hướng chỉ đạo sử dụng đường sắt trong thành phố, gọi chung là phương thức hiện đại hoá giao thông chạy bằng điện, bao gồm: đường xe điện ngầm, đường ray nhẹ (light rail), đường sắt một đường ray, xe điện (tramcar).Vận chuyển đường ray có các ưu điểm sau: 1- Có đường chuyên dụng riêng, tốc độ vận chuyển nhanh, tín hiệu an toàn; 2- Sử dụng tài nguyên năng lượng sạch là điện, không chiếm dụng tài nguyên dầu mỏ ngày càng cạn kiệt; 3- Cơ bản không gây bất cứ ô nhiễm nào đối với không khí, thuộc phương thức vận tải “màu xanh”; 4- Có tính thay thế mạnh, dung lượng vận chuyển lớn, có thể thay thế xe ô tô ở mức độ rất lớn; 5- Chiếm dụng diện tích đất ít; 6- Giá xây dựng thấp. Việt Nam đang nghiên cứu vận dụng mô hình này vào thực tiễn và thí điểm đầu tiên có lẽ là thủ đô Hà Nội, vì trước kia Hà Nội đã có một hệ thống đường ray trong thành phố nay có thể phục hồi lại.

Trong phát triển hệ thống giao thông công cộng bằng xe buýt, một số quốc gia Đông Nam Á đã xây dựng các tuyến đường dành riêng cho xe buýt như ở Jakarta (Indonesia), thành phố Singapore.. Lợi ích của đường dành riêng cho xe buýt khá rõ:: các xe chạy tự do không bị cản trở và không gây tắc nghẽn giao thông, xe chạy với tốc độ cao, tần suất lớn và hoạt động rất đúng giờ nên sẽ hấp dẫn khách đi lại. Vừa qua, với sự giúp đỡ của tổ chức JICA Nhật Bản, TP Hồ Chí Minh đã mạnh dạn tổ chức thí điểm “ làn ưu tiên cho xe buýt” trên đoạn đường Trần Hưng Đạo, bước đầu thành công, và nay tiến thêm một bước nữa là mở rộng thí điểm mô hình này cho một số tuyến đường khác và nghiên cứu xây dựng “làn đường dành riêng cho xe buýt” trong thành phố.