Khái niệm cấu tạo phân loại các yêu cầu và tác dụng của dãy số thời gian

Mặt lượng của hiện tượng thường xuyên biến động qua thời gian. Trong thống kê, để nghiên cứu sự biến động này, người ta thường dựa vào dãy số thời gian.

Dãy số thời gian là một dãy các trị số của chỉ tiêu thống kê được sắp xếp theo thứ tự thời gian.

Mỗi dãy số thời gian được cấu tạo bởi hai thành phần cơ bản là thời gian và chỉ tiêu về hiện tượng được nghiên cứu.

Thời gian có thể ngày, tuần, tháng, quý, năm… Độ dài giữa hai thời gian liền nhau được gọi là khoảng cách thời gian.

Chỉ tiêu về hiện tượng nghiên cứu có thể là số tuyệt đối, tương đối, số bình quân. Trị số của chỉ tiêu gọi là mức độ của dãy số. Khi thời gian thay đổi thì các mức độ của dãy số cũng thay đổi.

Căn cứ vào đặc điểm tồn tại (qua dãy số thời gian có thể nghiên cứu các đặc điểm về sự biến động của hiện tượng, vạch rõ xu hướng và tính quy luật của sự phát triển, đồng thời để dự đoán các mức độ của hiện tượng trong tương lai) về quy mô của hiện tượng qua thời gian có thể phân biệt.

Dãy số tuyệt đối biểu hiện quy mô (khối lượng) qua thời gian.

Dãy số thời kỳ: là những số tuyệt đối thời kỳ phản ánh quy mô của hiện tượng trong độ dài, khoảng thời gian nhất định.

Dãy số thời điểm: mức độ dãy số là những số tuyệt đối thời điểm, phản ánh quy mô (khối lượng) của hiện tượng tại những thời điểm nhất định.

Khi xây dựng dãy số thời gian là phải đảm bảo tính chất có thể so sánh được giữa các mức độ trong dãy số thời gian nhằm phản ánh một cách khách quan sự biến động của hiện tượng qua thời gian.

Muốn vậy, nội dung, phương pháp tính chỉ tiêu nghiên cứu qua thời gian phải thống nhất, phạm vi của hiện tượng nghiên cứu qua thời gian phải thống nhất, có thể phạm vi địa lý hay hành chính của một địa phương nào đó, có thể là đơn vị thuộc hệ thống quản lý. Các khoảng cách thời gian trong dãy số nên bằng nhau nhất là dãy số thời kỳ.

Trong thực tế, do những nguyên nhân khách quan khác nhau, các yêu cầu trên có thể bị vi phạm, khi đó đòi hỏi có sự chỉnh lý thích hợp để tiến hành phân tích.

Dãy số thời gian có tác dụng để phân tích đặc điểm và tính quy luật, sự biến động của hiện tượng qua thời gian.

Dự đoán sự phát triển của hiện tượng trong tương lai.