Đặc điểm chung của khu vực kinh tế ngoài quốc doanh

Về phân bố:

Khu vực này có sự mất cân đối giữa các vùng, có xu hướng ở thành thị phát triển hơn ở nông thôn, đặc biệt ở các thành phố lớn như Hà Nội, Hải Phòng, thành phố Hồ Chí Minh,...còn ở các nơi khác nhìn chung phần nhiều là các doanh nghiệp nhỏ, lao động và vốn eo hẹp. Quy mô lao động từ 5 người trở xuống chiếm 99,39%, từ 5 đến 9 lao động là 99,18% còn từ 10 đến 49 lao động là 92,29%... Điều này phản ánh quy luật chung của sự phát triển, sự hạn chế về tính năng động, khả năng về vốn, sự tiếp cận thị trường ở các vùng có cơ sở hạ tầng chưa phát triển.

Về quy mô đầu tư:

Các đơn vị sản xuất kinh doanh ngoài quốc doanh là do tư nhân đứng ra thành lập, đầu tư kinh doanh và tổ chức quản lý cho nên có thể nói các doanh nghiệp này thường có quy mô vốn vừa và nhỏ.

Bảng : Cơ cấu quy mô vốn đầu tư của khu vực kinh tế ngoài quốc doanh năm 2004

Quy mô vốn(tỷđồng)	<0,5	0,5<1	1<5	5<10
Cơ cấu(%)	99,4	98,86	94,24	76,68

( Niên giám thống kê 2004)

Quy mô vốn dưới 5 tỷ đồng chiếm tỷ lệ rất cao( trên 90%). Cao nhất là quy mô vốn đầu tư từ 0,5<1 tỷ đồng chiếm 98,86% theo thầnh phần kinh tế. Quy mô này thường thấp hơn nhiều so với quy mô đầu tư của các doanh nghiệp do nhà nước cấp vốn. Đây là một thách thức lớn khi họ muốn tồn tại, gia nhập và phát triển trên thị trường có sức cạnh tranh lớn ở trong nước cũng như quốc tế.

Về lực lượng lao động:

Bảng : Số doanh nghiệp đang hoạt động sản xuất kinh doanh tại thời điểm 31/12 năm 2004 theo thành phần kinh tế:

	2000	2001	2002	2003	2004
DN Nhà n­ước	5759	5355	5364	5210	5124
DN Ngoài quốc doanh	35004	44314	55236	65425	76240
DN có vốn n­ước ngoài	1525	2011	2308	2642	3002
Tổng số doanh nghiệp	42288	51680	62908	73277	84366

(Niên giám thống kê năm 2004)

Bảng : Cơ cấu số doanh nghiệp đang hoạt động sản xuất kinh doanh tại thời điểm 31/12 năm 2004 theo thành phần kinh tế: (đơn vị:%)

	2000	2001	2002	2003	2004
DN Nhà nư­ớc	13.62	10.36	8.52	7.96	6.07
DN Ngoài quốc doanh	82.77	85.75	87.81	89.28	90.37
DN có vốn n­ớc ngoài	3.61	3.89	3.67	2.76	3.56
Chung (%)	100	100	100	100	100

(Niên giám thống kê năm 2004)

Qua hai bảng trên ta thấy: Số lượng doanh nghiệp ngoài quốc doanh là lớn nhất, luôn chiếm trên 80% so với các thành phần kinh tế khác và có xu hướng ngày càng tăng nhanh qua các năm. Điều đó phần nào cho thấy sự ưu việt và phù hợp trong cơ chế thị trường của các doanh nghiệp ngoài quốc doanh. Nó có thể hoạt động dễ dàng trên nhiều lĩnh vực, phát triển rộng khắp. Cho thấy, Nhà nước cần tạo thêm nhiều điều kiện thuận lợi cho khu vực kinh tế này phát triển.

Ngoài ra, khu vực này đã tạo ra được một lượng lớn công việc, góp phần giải quyết công ăn việc làm, nâng cao đời sống cho người lao động đồng thời ổn định và phát triển kinh tế, xã hội, lượng lực lao động ở khu vực này rất đa dạng, từ: lao động đã nghỉ hưu hoặc đang nghỉ mất sức, thôi việc; lao động đi xuất khẩu về; học sinh, sinh viên mới ra trường;lao động làm hợp đồng ngoài giờ ở khu vực nhà nước cho đến những lao động chưa qua đào tạo...Sự đa dạng này cho thấy khả năng thu hút lao động ở khu vực này là rất lớn.

Chúng ta sẽ được thấy rõ hơn qua hai bảng số liệu sau:

Bảng : Tổng số lao động trong các doanh nghiệp tại thời điểm 31/12 năm 2004 theo thành phần kinh tế (đơn vị:người)

	2000	2001	2002	2003	2004
DN Nhà n­ước	2088531	2114324	2260306	2356164	2456132
DN Ngoài quốc doanh	1040902	1329615	1706409	2102510	2398754
DN có vốn nước ngoài	407565	489287	691088	900756	1245344
Tổng số lao động	3536998	3933226	4657803	5359430	6100230

(Niên giám thống kê năm 2004)

Bảng 5: Cơ cấu số lao động trong các doanh nghiệp tại thời điểm 31/12 năm 2004 theo thành phần kinh tế

	2000	2001	2002	2003	2004
DN Nhà nư­ớc	59.05	53.76	48.54	43.96	40.26
DN Ngoài quốc doanh	29.42	33.8	36.63	39.24	39.32
DN có vốn nước ngoài	11.53	12.44	14.83	16.8	20.42
Chung (%)	100	100	100	100	100

(Niên giám thống kê năm 2004)

Về máy móc hoạt động và công nghệ đầu tư:

Xuất phát từ hạn chế vốn kinh doanh bình quân hàng năm của khu kinh tế ngoài quốc doanh thấp:

Bảng : Tổng vốn sản xuất kinh doanh hàng năm của các doanh nghiệp theo thành phần kinh tế

	2000	2001	2002	2003	2004
DN Nhà nư­ớc	670234	781705	858615	900045	941420
DN Ngoài quốc doanh	98348	142202	202341	280001	402153
DN có vốn nư­ớc ngoài	229841	262106	291120	330512	361201
Tổng vốn ( tỷ đồng)	998423	1186013	1352076	1510558	1704774

(Niên giám thống kê năm 2004) Bảng : Cơ cấu vốn sản xuất kinh doanh hàng năm của các doanh nghiệp theo thành phần kinh tế

	2000	2001	2002	2003	2004
DN Nhà nư­ớc	67.12	65.91	63.49	59.58	55.22
DN Ngoài quốc doanh	9.86	11.99	14.97	18.53	23.59
DN có vốn nước ngoài	23.02	22.1	21.54	21.89	21.19
Chung (%)	100	100	100	100	100

(Niên giám thống kê năm 2004)

Nhưng ta có thể tin tưởng vào sự phát triển trong tương lai bởi cơ cấu vốn sản xuất kinh doanh hàng năm của khu vực kinh tế này ngày càng chiếm tỷ trọng cao ( năm 2000 mới chiếm 9,86% nhưng tới năm 2004 đã tăng lên tới 23,59%).

Chỉ tiêu vốn đầu tư phát triển của khu vực này tính theo giá thực tế cũng thấp:

Bảng : Tổng vốn đầu t­ư theo giá thực tế phân theo thành phần kinh tế

	2000	2001	2002	2003	2004
DN Nhà nư­ớc	83568	95020	106232	123000	127628
DN Ngoài quốc doanh	34594	38512	52111.8	58125	66808.8
DN có vốn nước ngoài	27172	30011.6	34755.1	38550	41350
Tổng vốn ( tỷ đồng)	145333	163544	193099	219675	235787

(Niên giám thống kê năm 2004)

Bảng : Cơ cấu vốn đầu tư theo giá thực tế phân theo thành phần kinh tế

	2000	2001	2002	2003	2004
DN Nhà nước	57.5	58.1	55	17.5	54.1
DN Ngoài quốc doanh	23.8	23.5	27	26.5	28.3
DN có vốn nư­ớc ngoài	18.7	18.4	18	56	17.6
Chung (%)	100	100	100	100	100

(Niên giám thống kê năm 2004)

Ta thấy được tỷ trọng vốn đầu tư theo giá của khu vực này chiếm rất kiêm tốn ( luôn thấp hơn 30% mặc dù đã có xu hướng tăng trở lại vào năm 2004).

Từ đó các DNNQD không có điều kiện để trang bị thiết bị sản xuất và công nghệ hiện đại dẫn đến năng suất lao động thường không cao. Tuy nhiên, một số ít các DNNQD có trình độ công nghệ và trang thiết bị hiện đại.

Mặt khác, thị trường tiêu thụ của khu vực này còn nhỏ hẹp, bấp bênh chủ yếu là ở trong nước, trình độ của người lao động còn thấp,... dẫn đến khu vực này thường xuyên phải đương đầu với cạnh tranh khốc liệt.

Về lĩnh vực kinh doanh:

Khu vực kinh tế ngoài quốc doanh tham gia hoạt động kinh doanh trên rất nhiều lĩnh vực nhưng tập trung vào một số ngành đòi hỏi vốn đầu tư ban đầu thấp, thị trường tiêu thụ rộng khắp và ít chịu sự cạnh tranh gay gắt của các doanh nghiệp lớn như các ngành: chế biến nông, lâm, hải sản xuất khẩu; gia công nay mặc, đồ da, đồ trang sức; xây dưng cơ bản với các mặc hàng vật liệu xây dựng như: gạch, ngói; gốm sứ, đồ mỹ nghệ xuất khẩu; giao thông vận tải, thông tin và mới có thêm kinh doanh máy tính và sản xuất phần mềm.

Hoạt động đoàn thể:

Thực trạng trong các DNNQD hiện nay là mối quan hệ giữa người lao động và chủ sử dụng lao động chưa được đảm bảo thoả đáng nên các vụ tranh chấp lao động xảy ra khá phổ biến. Vấn đề này đòi hỏi phải hình thành và nâng cao vai trò của đoàn thể trong các doanh nghiệp ngoài quốc doanh để đảm bảo quyền lợi chính đáng của người lao động.

Việc chấp hành các quy định của pháp luật:

Theo kết quả điều tra về việc chấp hành pháp luật của các doanh nghiệp ngoài quốc doanh còn chưa nghiêm túc, tỉ lệ vi phạm các quy định của pháp luật rất cao. Thể hiện qua các nội dung chủ yếu sau:

- Gian lận trong khai báo các hoá đơn, các khoản thu chi.

- Có khoảng hơn 60% số hộ cá thể không có giấy phép khinh doanh.

- Khoảng 14% số doanh nghiệp kinh doanh không đúng với nội dung đăng ký, trong đó hộ cá thể có giấy phép kinh doanh thì hơn 60% số hộ vi phạm nội dung đã đăng ký.

- Tỷ lệ lao động vi phạm về quy định an toàn là rất lớn.

- Đối với mặt hàng kinh doanh có điều kiện thì còn nhiều doanh nghiệp và hộ cá thể kinh doanh không có chứng nhận hành nghề.

- Việc trốn, lậu thuế còn diễn ra khá phổ biến ở khu vực kinh tế này gây thất thu một lượng khá lớn cho ngân sách nhà nước.

Từ những đặc điểm nên trên em xin rút ra một số đánh giá về khu vực kinh tế ngoài quốc doanh như sau:

a, Ưu điểm:

- Thứ nhất: DNNQD có thể giải quyết được rất nhiều chỗ làm, từ lao động có trình độ chuyên môn thấp đến những lao động có trình độ cao.

- Thứ hai: Để tồn tại, phát triển và tăng sức cạnh tranh các DNNQD có thể liên doanh, liên kết, mở rộng. Qua đó góp phần đẩy nhanh quá trình phân công và hiệp tác lao động trong kinh tế thị trường, tạo ra lực lượng lao động có chất lượng, sử đụng một cách hiệu quả.

- Thứ ba: Có thể tận dụng được nguồn nguyên liệu sẵn có, nguồn lao động nông nhàn với chi phí thấp.

- Thứ tư: Phục vụ được các nhu cầu phân tán trong dân cư.Các doanh nghiệp này đóng vai trò quan trọng trong giao lưu, phát triển kinh tế giữa các vùng lãnh thổ, góp phần giảm dần khoảng cách giữa nông thôn và thành thị.

-Thứ năm: Có thế mạnh về các nghề truyền thống, thủ công, chế biến.

-Thứ sáu: Hiệu quả sử dụng vốn cao vòng quay của vốn và sản phẩm nhanh hơn so với doanh nghiệp nhà nước do vậy rất linh hoạt và nhạy bén với thời cuộc, tăng khả năng cạnh tranh trên thị trường.

- Thứ bảy: DNNQ phát triển rất nhanh chóng và rộng khắp ở tất cả các vùng miền và các ngành kinh tế. Do đó góp phần quan trọng trong giao lưu, phát triển kinh tế giữa các vùng lãnh thổ, tạo nên sự phát triển cân đối, xóa bỏ dần ngăn cách giữa thành thị và nông thôn.

- Thứ tám: Đây là khu vực kinh tế phát triển rất năng động và sáng tạo.

- Thứ chín: Có thể duy trì sự tự do cạnh tranh, các DNNQD thường có quy mô nhỏ, chỉ đóng vai trò là một mắt xích trong dây xích sản xuất sản sản phẩm và kinh doanh hàng hóa. Cho nên chúng là cơ sở cho việc duy trì tự do cạnh tranh và cân bằng với xu hướng độc quyền kinh doanh.

- Thứ mười: Đầu tư cho mỗi chỗ làm việc tại khu vực kinh tế ngoài quốc doanh chỉ bằng 1/3 so với đầu tư cho một chỗ làm trong khu vực kinh tế quốc doanh. Do đó doanh nghiệp ngoài quốc doanh có khả năng thu hút nhiều lao động, nhất là lao động có trình độ chuyên môn thấp, có nghề truyền thống và những người thiếu việc làm, lao động gia đình...

Từ những ưu điểm trên đây cho thấy khu vực ngoài quốc doanh là một khu vực kinh tế rất nhiều tiềm năng phát triển và hứa hẹn sự thành công lớn trong việc thực hiện BHXH cho người lao động khu vực này nếu biết cách khai thác tốt những lợi thế của nó. Bên cạnh đó, khu vực kinh tế này còn có không ít các nhược điểm

b, Nhược điểm:

- Thứ nhất: Phần lớn các doanh nghiệp thuộc khu vực này có quy mô nhỏ, phân tán, công nghệ sản xuất lạc hậu.

- Thứ hai: Nguồn vốn ít và khả năng huy động vốn có hạn, chụi ảnh hưỏng lớn của thị trường. Khi thị trường biến động thường không phản ứng kịp dễ bị rơi vào đình đốn sản xuất, thua lỗ và thậm chí có thể bị phá sản.

- Thứ ba: Các doanh nghiệp thuộc khu vực này phát triển còn mang tính tự phát, chưa có quy hoạch.

- Thứ tư: Làm ăn vụ lợi, riêng biệt, nhỏ lẻ thường chưa có chiến lược phát triển tổng thể và lâu dài.

-Thứ năm: Khu vực này có tốc độ tăng trương cao nhưng không bền vững, hiệu quả kinh doanh còn thấp và sức cạnh tranh yếu.

- Thứ sáu: Khu vực này không chỉ gặp khó khăn về vốn mà cả khó khăn về mặt bằng sản xuất, kinh doanh; môi trường pháp lý và môi trường tâm lý xã hội.

- Thứ bẩy: Việc quản lý nhà nước đối với khu vực này còn nhiều khó khăn. Mặt khác, hệ thống luật pháp đối với khu vực này chưa hoàn chỉnh đồng bộ nên vẫn còn xảy ra tình trạng kinh doanh không có đăng ký hoặc trái với ngành nghề đăng ký; trốn lậu thuế; xâm phạm đến quyền lợi người lao động; vi phạm đến luật lao động, đi trái với các quy luật của thị trường ... ảnh hưỏng đến nhiều mặt của thị trưòng và của nền kinh tế nước ta.

- Thứ tám: Việc thực hiện các quy định nhà nước ở khu vực này còn chưa tốt. Đặc biệt tham gia BHXH cho người lao động còn bị các chủ doanh nghiệp trốn tránh, điều kiện vệ sinh an toàn không đảm bảo...