Cây na dai

1. Cách nhân giống

- Nhân giống bằng hạt: do hạt có vỏ cứng bao quanh nên có khả năng bảo quản được 2 – 3 năm. Xử lí hạt bằng cách: xóc hạt với cát cho sứt vỏ , hoặc xử lí với dung dịch axit sunfuric , ngâm nước nóng 55 – 600C trong 15 - 20 phút , hạt có thế nảy mầm sau 2 tuần . Trồng từ hạt sau 2 - 3 năm cây có thế cho quả.
- Nhân giống vô tính bằng phương pháp ghép cành: đầu tiền phải chọn những cây mẹ có những tính trạng ưu việt như: trái to ít hạt , hạt nhỏ , độ đường cao , có khả năng vận chuyển tốt ( múi dính thành một khối ). Na dai chỉ có thể ghép tốt trên 2 gốc ghép là Na dai và nê ( có người gọi là bình bát vì trái giống bình bát ) nhưng hạt nê khó kiếm , vậy tốt nhất là dùng gốc ghép Na dai. Có thể ghép áp , ghép cành hay ghép mắt. Gốc ghép phải 1 - 2 tuổi. Cành ghép là cành đã hóa gỗ đường kính 1 cm trở lên lấy ở đoạn cành đã rụng hết lá. Cắt dài 12 cm , thế ghép nêm vào cành gốc ghép , cũng có thể cắt ngọn gốc ghép rồi cắt vạt gốc ghép và cành ghép sao cho áp vào nhau vừa vặn. Vết cắt dài khoảng 5 - 6 cm.

2. Đặc điểm

- Na dai ưa đất thoáng , không nên trồng ở đất thấp úng. Tuy chịu được đất xấu nhưng chỉ phát huy được ưu điểm khi trồng trên đất nhiều màu và không bón phân thì chóng già cỗi , nhiều hạt , ít thịt ( cơm ). Phải chăm sóc cây từ khi trồng để cây khoẻ , nhiều nhựa (sức sống tốt ) thì mới cho trái ngon.
- Na dai chống úng kém nhưng chống hạn tốt. Ở điều kiện đất ven biển hay ở đất cao hạn gặp mùa khô , rụng hết lá , khi mùa mưa trở lại vào tháng 4 - 5 lại ra lá , ra hoa. Những lứa đầu hoa rụng nhiều , sau đó khi bộ lá đã khỏe , quang hợp đủ thì trái đậu. Những lứa hoa cuối , vào tháng 7 - 8 cũng rụng nhiều; trái kết được cũng nhỏ vì vậy Na dai thuộc loại trái có mùa không như chuối , dứa , đu đủ , và Na xiêm ( ở miền Nam là loại trái quanh năm ). Cũng do khả năng sinh trưởng như vậy , trồng Na dai không cần tưới. Tuy vậy, nếu có tưới , chăm bón thì mùa ra trái kéo dài hơn.
- Na dai có khả năng chịu rét. Mùa đông ngừng sinh trưởng , rụng hết lá mùa xuân ấm áp lại ra đợt lá mới , nhờ đó Na dai không những trồng được ở miền Bắc Việt Nam mà còn ở Nam Trung Quốc , Đài Loan , Bắc Ấn Độ...

3. Trồng và Chăm sóc

Khi phải đánh bầu , về trồng. Nếu ương cây giống bằng cách gieo hạt ở trong bầu nên đợi tới khi cây khoảng 1 năm tuổi cao khoảng 40 - 50 cm đem trồng thì dễ sống hơn.
- Đất trồng : Ở điều kiện đất ven biển đất xấu , người ta thường trồng quá dày và thường không bón phân do vậy trái bé , nhiều hạt. Nên trồng với khoảng cách 4 m ở những vùng đất xấu , 5 m ở đất tốt kết hợp với chăm bón để trái to , cơm nhiều.
- Thời vụ trồng: đầu mùa xuân và có thể kéo dài đến tháng 8 , 9. Nên thường xuyên tưới đẫm nước khi vừa trồng , dù là cây ương trong bầu , hay cây đánh đi trồng cho đến khi cây xanh trở lại , phải tưới nếu nắng hạn. Sau khi khi cây đã ra trái , tưới bổ sung khi ra quả để đảm bảo cho quả phát triển tốt.
- Bón phân: Nên bón 20 - 30 kg phân chuồng khi trồng cho mỗi cây.Sau đó khi cây lớn bón phân cho 1 cây như sau: Phân chuồng hai năm đầu bón 20 kg/năm , sau đó từ năm thứ ba trở đi 30 kg/năm. Phân chuồng nên bón làm một lần hoặc hai lần trước mùa mưa và sau khi thu trái. Phân khoáng ( bón thêm với phân chuồng ) năm đầu bón phân NPK 16 -16 - 8 : 0 , 5 kg cho mỗi cây. Từ năm thứ hai trở đi cứ thêm 1 năm tuổi bón thêm 0 , 5 kg. Nếu năm thứ hai bón 1 kg/cây , năm thứ ba 1 , 5 kg và đến năm 9 , 10 thì thôi không tăng nữa. Để trái thêm ngọt , có thể bón thêm phân Kali từ năm thứ ba trở đi , 0 , 5 kg cho mỗi cây , và sau đó tăng dần lên qua mỗi năm.

4. Sâu bệnh:

Na dai ít sâu bệnh.Tuy vậy cần chú ý phòng trị rệp sáp , rất phổ biến ở các vườn ít được chăm sóc. Khi Na chưa có trái rệp bám ở dưới mặt lá , dễ nhận ra ở màu trắng sáp và các tua trắng quanh mình , sinh sôi ở đó. Khi có trái thì bám vào trái hút nhựa , từ khi trái còn non đến khi chín , thường ở kẽ giữa hai múi vì chỗ này vỏ mỏng , làm mất thẩm mỹ , khó bán được , mà còn làm giảm chất lượng do vị nhạt.
- Trị bằng thuốc: Supracid , Bi 58ND , Applaud , Mipcin , ... Xịt vào cuối vụ , khi không còn trái. Khi có trái , xịt cả vào trái , vào lá. Khi trái sắp chín , không xịt nữa , tránh gây độc cho người tiêu thụ.
Thu hoạch: Dấu hiệu nhận biết Na chín là màu trắng xuất hiện ở các kẽ ranh giới giữa 2 mắt , và các kẽ này đầy lên , đỉnh múi thấp xuống ( Na mở mắt ). Ở một số giống xuất hiện những kẽ nứt và ở các giống “Na bở” nứt toác. Nên lót lá tươi , lá chuối khô để trái khỏi sát vào nhau , vỏ nát thâm lại , mã xấu đi , khó bán. Hái xong nên chuyển ngay đến nơi tiêu thụ vì khi chín rồi , dù là Na dai , vẫn dễ nát.

5. Bảo quản

Trái cây chín nhanh thường do quá trình hô hấp mạnh ( hút khí O2 và thải khí CO2 ). Ngoài ra , trong quá trình chín , trái cây còn thải khí etylen và chính khí này quay trở lại kích thích trái cây mau chín hơn. Cách hữu hiệu để bảo quản trái cây không chín nhanh là dùng nhiệt độ thấp. Tuy nhiên , đối với một số loại trái cây nhiệt đới , khi nhiệt độ quá thấp sẽ bị tổn thương lạnh ( trái nhũn , bị chấm đen , ... ). Do vậy, nhiệt độ bảo quản không nên thấp hơn so với giá trị quy định. Với xoài cần bảo quản ở nhiệt độ không thấp hơn 13oC , chôm chôm: 12oC , Na: 13oC , dưa hấu: 10oC , ...Nếu không có điều kiện bảo quản lạnh , Có thể ngâm trái cây với dung dịch muối canxi ( CaCl2 , nồng độ 1-3% trong thời gian 1-3 phút ) để ức chế quá trình hô hấp của trái cây.