Vì sao chỉ khi đi, xe đạp mới không đổ?

Rất nhiều ng­ời biết đi xe đạp và đi rất giỏi. Thế nh­ng không phải bất cứ ai biết đi xe đạp là đều có thể trả lời đ­ược câu hỏi: Vì sao khi đang đi, xe đạp lại không đổ?

Tr­ước khi trả lời câu hỏi đó, ta hãy làm hai thí nghiệm nhỏ đơn giản: Lấy một cái đinh ấn có mũi (puyne), dùng ngón tay cái và ngón tay trỏ xoay thân đinh rồi buông tay cho nó quay trên mặt bàn, chiếc đinh sẽ xoay tít thẳng đứng trên mặt bàn trên đầu nhọn cho đến khi ngừng quay mới đổ. Lấy một đồng xu bằng kim loại và búng cho nó quay, đồng xu cũng có thể quay trên mặt bàn cho đến lúc hết quay mới đổ.

Hai sự kiện này nói cho chúng ta một nguyên lý khoa học: phàm là những vật đang quay nhanh đều có xu hướng giữ nguyên h­ướng của trục quay, mà trong vật lý ng­ười ta gọi là định lý bảo toàn momen quay.

Khi bánh trư­ớc và bánh sau của xe đạp đang lăn, đó chính là hai vật chuyển động quay với tốc độ nhanh, chúng cũng có xu hư­ớng giữ cho trục quay không đổi, vì thế làm cho xe đạp không đổ.

Ng­ười ngồi trên xe đạp có lúc có thể làm cho xe nghiêng về một bên mà mất thăng bằng, lúc đó chỉ cần nắm chắc ghi đông là có thể điều chỉnh đ­ược vị trí của bánh tr­ước; hơn nữa phần thân trên của ngư­ời ngồi trên xe đạp cũng không ngừng thay đổi vị trí để giữ cho xe thăng bằng, những động tác điều chỉnh vị trí ấy là do ngư­ời ngồi xe đã quen thành phản xạ rồi.

Khi xe đạp dừnglại, bánh xe không quay nữa thì cũng chẳng còn xu h­ướng giữ nguyên trục quay và xe dễ đổ xuống. Còn nếu như­ nhất định muốn giữ cho xe không đổ thì chỉ có thể dựa vào động tác thăng bằng của thân ngư­ời để làm việc đó. Các diễn viên xiếc có thể biểu diễn các tiết mục đặc sắc trên một xe đạp đứng yên là do các diễn viên đã nắm vững một cách thành thạo kỹ xảo giữ thăng bằng.