Tổng quan chương “Chấm dứt quan hệ tài sản”

Hệ quả đối với tài sản có. Các tài sản riêng của vợ hoặc chồng là của riêng theo đúng nghĩa được ghi nhận trong luật chung: chủ sở hữu có trọn quyền sử dụng, thu hoa lợi, lợi tức và định đoạt đối với tài sản theo các quy định của pháp luật về tài sản

. Hoa lợi, lợi tức từ tài sản riêng không còn là của chung mà thuộc về chủ sở hữu tài sản gốc. Ngược lại, khối tài sản chung không còn phải chịu trách nhiệm về các chi phí bảo quản và sửa chữa nhỏ đối với tài sản riêng (kể cả các khoản thuế, lệ phí liên quan đến việc sử dụng tài sản riêng).

Việc xác lập quyền sở hữu đối với các tài sản khác được tạo ra trong thời kỳ hôn nhân được thực hiện theo luật chung.

- Các tài sản tạo ra sau khi hôn nhân chấm dứt là của riêng người tạo ra chứ không bị thu hút vào khối tài sản chung của vợ chồng như trước;

- Tương tự, tiền lương, tiền thưởng, thu nhập khác của mỗi người thuộc về riêng người đó

. Các thu nhập do trúng thưởng mamg tính chất hoa lợi bất thường của tài sản có tính chất chung hay riêng tuỳ theo tính chất của tài sản sinh lợi;

Cuối cùng, các tài sản đã từng thuộc sở hữu chung hợp nhất của vợ chồng nay chuyển sang chịu sự chi phối của chế độ sở hữu chung theo phần.

Hệ quả đối với tài sản nợ. Các quy định về thành phần của các khối tài sản của vợ chồng không còn được áp dụng. Thay vào đó là các quy định thuộc luật chung về nghĩa vụ tài sản. Bởi vậy,

- Các nghĩa vụ do một người xác lập, kể cả nghĩa vụ xác lập nhằm đáp ứng nhu cầu thiết yếu của gia đình, chỉ ràng buộc chính người đó và được bảo đảm thực hiện bằng tất cả tài sản mà người đó có quyền sở hữu, kể cả các phần quyền của đương sự trong khối tài sản chung.

- Các nghĩa vụ do vợ và chồng xác lập, tuỳ trường hợp, là nghĩa vụ theo phần hoặc nghĩa vụ liên đới, theo luật chung về nghĩa vụ.

Chế độ pháp lý của khối tài sản chung. Khối tài sản thuộc sở hữu chung theo phần chiụ sự chi phối của luật chung về tài sản

. Khối tài sản này không phải là một sản nghiệp, nghĩa là không có tài sản nợ gắn liền với tài sản có. Trong trường hợp chủ sở hữu chung xác lập một nghĩa vụ nào đó vì lợi ích của khối tài sản chung, thì nghĩa vụ này được bảo đảm thực hiện bằng các tài sản thuộc sở hữu riêng của người có nghĩa vụ; người có quyền yêu cầu cũng có thể yêu cầu phân chia tài sản chung để có thể kê biên các tài sản này trong trường hợp chúng rơi vào khối tài sản riêng của người có nghĩa vụ do kết quả của việc phân chia, áp dụng BLDS 2005 Điều 224 khoản 2.

Tài sản thuộc sở hữu chung theo phần được quản lý theo nguyên tắc nhất trí (BLDS 2005 Điều 221). Đặc biệt, việc định đoạt tài sản chung phải có sự đồng ý của tất cả các chủ sở hữu chung. Quy tắc này đáng chú ý trong trường hợp hôn nhân chấm dứt do ly hôn: ta biết rằng trong thời kỳ hôn nhân, vợ hoặc chồng có quyền tự mình định đoạt tài sản chung trong khá nhiều trường hợp; nay, do ly hôn, vợ (chồng), với tư cách là chủ sở hữu chung, chỉ có thể một mình định đoạt tài sản chung, một cách hợp pháp, như là người được uỷ quyền của tất cả các chủ sở hữu chung. Đổi lại những bất tiện, gò bó của cơ chế định đoạt tài sản chung theo phần, vợ hoặc chồng được pháp luật thừa nhận có quyền định đoạt phần quyền của mình trong tài sản chung, với điều kiện tôn trọng quyền ưu tiên mua của chủ sở hữu chung còn lại trong trường hợp việc định đoạt được thực hiện dưới hình thức mua bán (BLDS 2005 Điều 223 khoản 3).

Thanh toán và phân chia tài sản chung. Thanh toán tài sản chung là việc xác định, bằng con số, phần quyền của mỗi người trong khối tài sản chung và là hoạt động có tác dụng đặt cơ sở toán học cho việc tiến hành phân chia. Dựa vào giá trị phần quyền đã được xác định của mỗi chủ sở hữu chung đối với khối tài sản chung, người ta phân chia khối tài sản chung bằng cách giao hẳn cho mỗi chủ sở hữu chung một hoặc nhiều tài sản có tổng giá trị ngang với giá trị phần quyền của người đó trong khối tài sản chung. Thông thường giá trị của khối hiện vật có thể được giao mà gồm một hoặc nhiều tài sản đồng bộ có sai biệt so với giá trị phần quyền (lớn hơn hoặc nhỏ hơn): phần sai biệt đó sẽ được cắt giảm hoặc bù đắp dưới hình thức thanh toán tiền chênh lệch, nếu việc phân chia được thực hiện theo nguyên tắc bình đẳng về giá trị, hoặc dưới hình thức cắt giảm, bù đắp vật chất (lấy bớt tài sản bằng hiện vật hoặc cấp thêm hiện vật), nếu việc phân chia được tiến hành theo nguyên tắc bình đẳng về hiện vật.

Gia đình chung và gia đình riêng. Giống như ở nhiều nước nghèo, không phải tất cả các cặp vợ chồng ở Việt nam đều có gia đình hộ của riêng mình. Rất nhiều cặp vợ chồng sống chung với các thành viên khác của gia đình bên chồng hoặc bên vợ cho đến ngày chấm dứt cuộc hôn nhân giữa họ. Sống chung, giữa vợ chồng và những người khác tự nhiên có nhiều mối quan hệ kinh tế, quan hệ về tài sản. Một cách tổng quát, có thể hình dung căn nhà lớn, nơi vợ chồng sinh sống cùng với nhiều người khác và cùng với họ mang tư cách thành viên của gia đình theo nghĩa kinh tế, như một không gian kép. Đó trước hết là một tổng thể của các không gian hẹp mà trong mỗi không gian hẹp đó, một hộ gồm vợ chồng (có thể có thêm các con chưa thành niên) hoặc một người độc thân đã thành niên có những cái riêng của mình: góc sinh hoạt riêng (phòng riêng, buồng riêng), tài sản riêng (quần áo, đồ dùng cá nhân, tư trang, thiết bị gia dụng, của cải để dành

). Đó đồng thời là một không gian rộng, chung cho tất cả các thành viên của gia đình, là môi trường mà trong đó tất cả các thành viên có sinh hoạt chung và, thậm chí, tham gia vào hoạt động kinh tế chung bằng cách khai thác các tài sản chung.

Sự quan tâm của người làm luật. Luật Việt Nam hiện hành, khi nói về quan hệ tài sản của vợ chồng trong thời kỳ hôn nhân, hầu như không quan tâm đến trường hợp vợ chồng chung sống với nhiều người khác dưới cùng một mái nhà, dù trường hợp này còn khá phổ biến ở Việt Nam

; nhưng khi nói về các quan hệ tài sản giữa vợ chồng sau khi hôn nhân chấm dứt do ly hôn, lại có ghi nhận trường hợp đó.