Sơn Tinh Thủy Tinh

Hùng Vương truyền đến đời vua thứ mười tám thì có một người con gái tên gọi là Mỵ Nương, sắc đẹp tuyệt trần. Mỵ Nương được vua cha thương yêu rất mực. Nhà vua muốn kén cho nàng một người chồng thật xứng đáng.

• Sự tích thần núi Tản Viên
• Tại sao núi chàng rể gù lưng

Một hôm, có hai chàng trai đến, xin ra mắt nhà vua để cầu hôn. Một người ở vùng núi Ba Vì, tuấn tú và tài giỏi khác thường, chỉ tay về phía Đông, phía Đông biến thành đồng lúa xanh, chỉ tay về phía Tây, phía Tây mọc lên hàng dãy núi. Nhân dân trong vùng gọi chàng là Sơn Tinh. Còn một người ở mãi tận miền biển Đông tài giỏi cũng không kém: gọi gió, gió đến, hô mưa, mưa tới - chàng này tên gọi là Thủy Tinh. Một người là chúa của miền non cao, một người là chúa của vùng nước thẳm, cả hai đều xứng đáng làm rể vua Hùng.

Hùng Vượng băn khoăn không biết nhận lời ai, từ chối ai. Nhà vua cho vời các quan lạc hầu vào bàn mà vẫn không tìm được kế hay. Cuối cùng Hùng Vương phán rằng:

- Hai người đều vừa ý ta cả, nhưng ta chỉ có một người con gái, biết gả cho người nào? Ngày mai hễ ai đem đồ sính lễ đến đây trước: một trăm ván cơm nếp, hai trăm tệp bánh chưng, voi chín ngà, gà chín cựa, ngựa chín hồng mao thì được rước dâu về.

Sáng sớm hôm sau, Sơn Tinh đã đem đầy đủ lễ vật đến trước và được phép đưa dâu về núi. Thủy Tinh đến sau, không lấy được vợ, đùng đùng nổi  giận, đem quân đuổi theo một hai đòi cướp lại Mỵ Nương.

Thủy Tinh hô mưa, gọi gió, làm thành dông bão đùng đùng rung chuyển  cả đất trời, dâng nước sông lên cuồn cuộn tìm đánh Sơn Tinh. Nước ngập lúa,  ngập đồng rồi ngập nhà ngập cửa.

Sơn Tinh không hề nao núng, dùng phép màu bốc từng quả đồi di từng dãy núi chặn đứng dòng nước lại. Nước dâng cao lên bao nhiêu, Sơn Tinh lại  làm cho đồi, núi mọc cao lên bấy nhiêu. Hai bên đánh nhau ròng rã mấy tháng  trời, cuối cùng Thủy Tinh đuối sức, phải rút quân về.

Từ đó, oán ngày càng thêm nặng, thù ngày càng thêm sâu, không năm nào Thủy Tinh không làm mưa bão, dâng nước lên đánh Sơn Tinh và lần nào Thủy Tinh cũng thua, phải bỏ chạy.

Khảo dị: Cuộc chiến tranh giữa Sơn Tinh và Thủy Tinh

Vua Hùng Vương thứ XVIII có một người con gái tên là Ngọc Hoa xinh đẹp tuyệt trần. Công chúa vừa tuổi đôi tám, Hùng Vượng cho lập lều kén phò mã tại Hạc Trì, cho sứ giả đi loan báo khắp nơi chọn người hiền để trao ngôi báu. Trai tráng kéo về kinh ứng tuyển, bao thanh niên tuấn tú, văn võ tinh thông, mưu lược thần kỳ xin ra mắt, nhưng vẫn chưa được Ngọc Hoa ưng ý. Nhà vua còn đang băn khoăn lo lắng thì phía ngoài thành có hai chàng thanh niên tiến vào trước lầu xin ứng thí: một người mặt mày sáng sủa, da dẻ hồng hào, tên là  Sơn Tinh, một người nước da xanh biếc, hình dáng kỳ dị, tên là Thủy Tinh.

Trước lầu cao có vua Hùng và công chúa Ngọc Hoa ngồi dự, Thuỷ Tinh  hung hăng xin được khoe tài trước, rồi hắn ra oai hô phong hoán vũ, sấm sét  đùng đùng trời đất tối tăm, bốn bề nước đổ, cảnh tượng thật là khủng khiếp.

Thấy vậy, Sơn Tinh liền giơ cao gậy thần lập tức bốn bề phẳng lặng, cây cỏ xanh tươi.

Vua Hùng thấy cả hai người đều tài giỏi khác thường nên trong dạ còn đang phân vân chưa biết gả công chúa cho ai và từ chối ai, liền phán rằng: "Một thuyền quyên không lẽ sánh hai anh hùng. Vậy sáng sớm ngày mai ai mang đủ đồ sính lễ gồm có voi chín ngà, gà chín cựa, ngựa chín hồng mao, mười chĩnh vàng cốm cùng các giống chim muông lạ. . . đến trước thì ta gả con gái cho'.  Hai người vâng lệnh, vái tạ nhà vua, rồi vội vã ra về lo sửa soạn lễ cưới.

Sáng sớm hôm sau Sơn Tinh đã chuẩn bị đầy đủ lễ vật vào chầu và xin được đón Ngọc Hoa về núi Tản.

Đoàn người rước dâu sắp qua sông Đà thì gặp Thủy Tinh đang đốc thúc quân gia khiêng vác đồ sính lễ tới. Thấy Sơn Tinh đã đón được dâu. Thủy Tinh vô cùng căm tức, làm phép ra mưa to gió lớn, sấm sét đùng đùng, dâng nước lên cuồn cuộn mang theo cả bầy quân tướng thủy tộc, gồm đủ các loại thuồng luồng, ba ba, giải và hằng ha sa số tôm, cua, cá, tép v.v... ầm ầm đuổi theo Sơn  Tinh, hòng cướp lấy Ngọc Hoa.

Hai bên giao chiến với nhau rất dữ dội. Thủy Tinh bao lần dâng các đợt  sóng thần lên đánh. Nhưng sóng dâng cao bao nhiêu thì núi lại được đắp cao bấy nhiêu. Sơn Tinh còn dùng phép hóa ra lưới sắt và dăng nhiều chòng đá ngang sông Đà đến đón bắt quân của Thủy Tinh. Hai anh em Sơn Tinh là Hiển và Sùng trấn giữ hai bên bờ sông cũng hô quân lăn đá và lao các cây cỏ chất độc như cây  "thân mát" cây "mần để" xuống nước làm cho quân của Thủy Tinh bị trúng độc,  chết nhiều vô kể, xác nổi đặc mặt sông.

Thủy Tinh đánh mãi không nổi, thua to vội vã rút đám tàn quân về đến tận Thủy cung ở đáy biển Đông mà vẫn chưa hoàn hồn, đành ôm mối hận đời đời kiếp kiếp.

Từ đấy hàng năm cứ vào tháng sáu, tháng bảy (âm lịch) trời lại mưa to,  gió lớn, nước sông dâng lên cao, gây ra lũ lụt. Nhân dân ta thường nói đó là Thủy Tinh dâng nước lên đánh Sơn Tinh để báo thù.