04/06/2017, 22:53
Soạn bài Ngữ văn lớp 12: Ai đã đặt tên cho dòng sông
Soạn bài Ngữ văn lớp 12: Ai đã đặt tên cho dòng sông của tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường. I. ĐỌC - HIỂU VÃN BẢN A/ Tác giả Xem trong SGK về tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường cần chú ý mấy điểm sau đây: - Là một trong những nhà văn chuyên về bút kí. Đề tài của tác phẩm Hoàng Phủ Ngọc Tường khá ...
Soạn bài Ngữ văn lớp 12: Ai đã đặt tên cho dòng sông của tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường.
I. ĐỌC - HIỂU VÃN BẢN
A/ Tác giả
Xem trong SGK về tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường cần chú ý mấy điểm sau đây:
- Là một trong những nhà văn chuyên về bút kí. Đề tài của tác phẩm Hoàng Phủ Ngọc Tường khá rộng lớn. Trong sáng tác của ông thấy hiện lên những nét riêng của cảnh sắc và con người khắp mọi miền của đất nước và cả thế giới.
- Nét đặc sắc trong sáng tác của Hoàng Phủ Ngọc Tường là ở sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và tính trữ tình, giữa nghị luận sắc bén với suy tư đa chiều được tổng hợp từ vốn kiến thức sâu rộng về triết học, văn hóa, lịch sử, địa lí,... Tất cả được diễn đạt trong lối hành văn hướng nội súc tích, mê đắm và tài hoa.
Hoàng Phủ Ngọc Tường đã tạo ra cho thể loại bút kí một phong cách riêng, một diện mạo khó trộn lẫn cùng những đóng góp mới trong nền văn xuôi hiện dại Việt Nam.
B/ Tác phẩm
Ai đã đặt tên cho dòng sông? Là bài bút kí xuất sắc, viết tại Huế, tháng 1- 1981, in trong tập sách cùng tên (NXB Thuận Hóa, 1986). Bài bút kí có ba phần, văn bản trong SGK là phần thứ nhất và đoạn kết.
1. Đọc văn bản
Cần đọc liền hơi một mạch toàn văn bản đoạn trích để có cảm nhận chung ban đầu về bài bút kí, sau đó đọc chậm, kĩ từng đoạn để suy ngẫm và thưởng thức vẻ đẹp của con sông Hương khi nó chảy qua từng vùng của quê hương đất nước. Đặc biệt cần chú ý đến đoạn kết hàm chứa chất thơ, nói lên sâu sắc ý nghĩa của nhan đề bài kí: Ai đã dặt tên cho dòng sông?
2. Tìm hiểu văn bản
Bài bút kí đưa ta về với cội nguồn con sông Hương của xứ Huế, phát hiện những vẻ đẹp đầy chất thơ khi nó chảy qua những vùng đất khác nhau, làm cho ta càng thêm yêu con sông của xứ sở từ lâu đã đi vào tâm thức của mỗi người Việt Nam, không riêng gì những người quê ở đất cố đô.
Đoạn trích học gồm 5 phần:
- Mở đầu, gợi cảm xúc để đến với dòng sông Hương.
- Vẻ đẹp của sông Hương ở nơi đầu nguồn, vùng thượng lưu.
- Vẻ đẹp của sông Hương khi chảy xuôi về đồng bằng và ngoại vi thành phố.
- Vẻ đẹp của sông Hương khi chảy vào thành phố Huế.
- Kết thúc bài kí: huyền thoại về sông Hương nói lên sâu sắc ý nghĩa của nhan đề bài kí.
Bài bút kí cũng chảy như một dòng sông theo mạch cảm xúc và suy tư của tác giả. Vì vậy, ở đây, cũng sẽ phân tích văn bản đoạn trích Ai đã đặt tên cho dòng sông? Liền mạch từ đầu đến cuối để có một cảm nhận toàn vẹn và nhất quán về vẻ đẹp của con sông Hương, (trong đó có vẻ đẹp riêng khi nó chảy qua các vùng đất khác nhau như đã nói trong các phần trên đây).
Hoàng Phủ Ngọc Tường là một trong những nhà văn chuyên về bút kí. Nét đặc sắc trong phong cách nghệ thuật của ông là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa trữ tình và chính luận, sử thi hóa lịch sử và khám phá chiều sâu văn hóa của đối tượng. Chất trữ tình trong bút kí của ông xuyên thấm vào tất cả và thăng hoa thành chất thơ của ngôn ngữ.
Ai đã đặt tên cho dòng sông là bài bút kí mà Hoàng Phủ Ngọc Tường đã viết bằng tất cả tình yêu say đắm với sông Hương đẹp và dịu dàng, với Huế cổ kính và thơ mộng.
Đoạn mở đầu với những khu vườn cổ, những kí ức về Nguyễn Du đã gợi cảm xúc về một vùng đất có vẻ đẹp sâu lắng (thanh khiết, cổ kính, có tác dụng như một khúc đạo đầu của một bản đàn hay bài ca thơ mộng).
Mỗi đoạn văn là một chắt lọc tinh túy về hành trình, về dáng vẻ, về vẻ đẹp và sức cuốn hút riêng của mỗi đoạn sông.
Sông Hương được miêu tả như một cá thể sống, như một người con gái với những từ ngữ gợi cảm, diễn tả tình yêu say đắm của con người với dòng sông “Sông Hương đã sống một nửa cuộc đời của mình như một cô gái Digan phóng khoáng và man dại”. “Sông Hương khi về đồng bằng đã thay đổi tính cách, sông như đã chế ngự bản năng của người con gái để mang một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành phù sa của một vùng văn hóa xứ sở”.
Với liên tưởng kỳ thú, diễm tình, tác giả ví sông Hương như một người con gái đẹp được người tình mong đợi đến đánh thức. Những câu văn đẹp, đầy màu sắc và ấn tượng. “Sông Hương vẫn đi trong dư vang của Trường Sơn” “Sắc nước trở nên
xanh thắm”, “Nó trôi đi giữa hai dãy đồi sừng sững như những thành quách”. “Dòng sông như tấm lụa, với những chiếc thuyền xuôi ngược nhỏ bé vừa bằng con thoi, những ngọn đồi này tạo nên những mảng phản quang nhiều màu sắc” “Sớm xanh, trưa vàng, chiều tím”.
Đến ngoại vi thành Huế, sông Hương lại có vẻ đẹp trầm mặc như những rừng thông u tịch và những lăng tẩm đồ sộ phong kín niềm kiêu hãnh âm u.
Đoạn tả sông Hương chảy vào thành phố, tác giả sáng tạo những hình ảnh đầy ấn tượng “chiếc cầu trắng in trên nền trời, uốn một cánh cung rất nhẹ”. Tác giả sử dụng rộng rãi đặc sắc những phép tu từ gợi cảm vốn là sở trường của thơ như so sánh kết hợp với nhân hóa, ẩn dụ: “Dòng sông mềm hẳn đi như một tiếng “vâng” không nói ra của tình yêu”, khúc quanh trước khi ra biển như một “nỗi vương vấn”, cả một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu”. Những chi tiết về phong tục, lễ hội cũng trở thành họa, thành nhạc, thành tình, nghĩa là thành thơ. “Trăm nghìn cánh hoa đang bồng bềnh vào những đêm hội rằm tháng bảy từ điện Hòn Chén về bỗng ngập ngừng như muốn đi, muốn ở, chao nhẹ trên mặt nước như những vấn vương của một nỗi lòng”.
Thi trung hữu nhạc, đó là nhạc của lòng. Trong văn của Hoàng Phủ Ngọc Tường cũng có nhạc, gợi nhớ nhạc “Điệu chảy lặng lờ của nó (sông Hương) khi ngang qua thành phố. Đúng là điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế”. Những câu văn trải dài, uyển chuyển, du dương mà tự nhiên, nhuần nhị như dòng sông, dòng nhạc đẹp, một “Đanuyp xanh” trong văn.
Trí tưởng tượng thật phong phú trong những liên tưởng so sánh, những hồi tưởng đầy hình ảnh kì thú “Sông Nêva với những phiến băng trôi nhanh như những chiếc thuyền của những chú chim hải âu” (Chim hải âu đứng trên băng - NBS)
Vẻ đẹp của đoạn văn tăng lên trong từng chi tiết, đến chi tiết cuối thì thăng hoa cao nhất, đẹp nhất. Tác giả lí giải tên dòng sông bằng huyền thoại đầy chất thơ khiến cho dòng sông vốn có cái tên thơ càng thơ hơn: Hương là thơm, thơm của ngàn hoa, của nước nâu trăm loài hoa đổ xuống, làm thơm đến cả từng hơi đất.
Bút kí cuốn hút người một phần sự việc, ở tri thức, sự việc lạ, tri thức mới nhưng nếu chỉ có thế, bài bút kí sẽ không hơn một bài báo và nó nhanh qua đi mà không đọng lại trong lòng người. Bút kí của Hoàng Phủ Ngọc Tường không thế, nó đầy chất liệu quý, thể hiện một vốn sống, vốn văn hóa phong phú, nhất là về Huế, nhưng nó còn mãi, ngân mãi vì nó đầy chất thơ. Chất thơ ấy gắn với nhiều yếu tố, bắt đầu từ nhiều nguồn nhưng yếu tố quan trọng nhất, nguồn lớn lao, dào dạt nhất là tình yêu, tình yêu tha thiết với dòng sông, với Huế, với đất nước của tác giả.
Cuối cùng, đọc kĩ phần Ghi nhớ trong SGK để nắm vững bài học.
II. LUYỆN TẬP
Bài luyện tập trong SGK: anh (chị) tự làm theo đoạn văn mà mình tâm đắc nhất. Giới thiệu thêm 3 bài luyện tập dưới đây để suy nghĩ và vận dụng:
1. Nhận xét về nhan đề và cách kết thúc của bài bút kí của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Cách kết thúc này đã đem đến chất thơ và tô đậm ý nghĩa cho nhan đề bài bút kí như thế nào?
2. Hoàng Phủ Ngọc Tường đã phát hiện ra nhiều vẻ đẹp của dòng sông Hương xứ Huế. Trong những vẻ đẹp đó, anh (chị) thích vẻ đẹp nào nhất? Viết lời bình vẻ đẹp ấy để chia sẻ với tác giả bài kí.
3. Thu Bồn viết về dòng sông Hương: Con sông dùng dàng con sông không chảy - sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu (Tạm biệt). Từ câu thơ đó, anh (chị) nghĩ gì về cái tình của Hoàng Phủ Ngọc Tường trong bài kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” (đoạn trích trong Ngữ văn 12, tập một).
A/ Tác giả
Xem trong SGK về tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường cần chú ý mấy điểm sau đây:
- Là một trong những nhà văn chuyên về bút kí. Đề tài của tác phẩm Hoàng Phủ Ngọc Tường khá rộng lớn. Trong sáng tác của ông thấy hiện lên những nét riêng của cảnh sắc và con người khắp mọi miền của đất nước và cả thế giới.
- Nét đặc sắc trong sáng tác của Hoàng Phủ Ngọc Tường là ở sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và tính trữ tình, giữa nghị luận sắc bén với suy tư đa chiều được tổng hợp từ vốn kiến thức sâu rộng về triết học, văn hóa, lịch sử, địa lí,... Tất cả được diễn đạt trong lối hành văn hướng nội súc tích, mê đắm và tài hoa.
Hoàng Phủ Ngọc Tường đã tạo ra cho thể loại bút kí một phong cách riêng, một diện mạo khó trộn lẫn cùng những đóng góp mới trong nền văn xuôi hiện dại Việt Nam.
B/ Tác phẩm
Ai đã đặt tên cho dòng sông? Là bài bút kí xuất sắc, viết tại Huế, tháng 1- 1981, in trong tập sách cùng tên (NXB Thuận Hóa, 1986). Bài bút kí có ba phần, văn bản trong SGK là phần thứ nhất và đoạn kết.
1. Đọc văn bản
Cần đọc liền hơi một mạch toàn văn bản đoạn trích để có cảm nhận chung ban đầu về bài bút kí, sau đó đọc chậm, kĩ từng đoạn để suy ngẫm và thưởng thức vẻ đẹp của con sông Hương khi nó chảy qua từng vùng của quê hương đất nước. Đặc biệt cần chú ý đến đoạn kết hàm chứa chất thơ, nói lên sâu sắc ý nghĩa của nhan đề bài kí: Ai đã dặt tên cho dòng sông?
2. Tìm hiểu văn bản
Bài bút kí đưa ta về với cội nguồn con sông Hương của xứ Huế, phát hiện những vẻ đẹp đầy chất thơ khi nó chảy qua những vùng đất khác nhau, làm cho ta càng thêm yêu con sông của xứ sở từ lâu đã đi vào tâm thức của mỗi người Việt Nam, không riêng gì những người quê ở đất cố đô.
Đoạn trích học gồm 5 phần:
- Mở đầu, gợi cảm xúc để đến với dòng sông Hương.
- Vẻ đẹp của sông Hương ở nơi đầu nguồn, vùng thượng lưu.
- Vẻ đẹp của sông Hương khi chảy xuôi về đồng bằng và ngoại vi thành phố.
- Vẻ đẹp của sông Hương khi chảy vào thành phố Huế.
- Kết thúc bài kí: huyền thoại về sông Hương nói lên sâu sắc ý nghĩa của nhan đề bài kí.
Bài bút kí cũng chảy như một dòng sông theo mạch cảm xúc và suy tư của tác giả. Vì vậy, ở đây, cũng sẽ phân tích văn bản đoạn trích Ai đã đặt tên cho dòng sông? Liền mạch từ đầu đến cuối để có một cảm nhận toàn vẹn và nhất quán về vẻ đẹp của con sông Hương, (trong đó có vẻ đẹp riêng khi nó chảy qua các vùng đất khác nhau như đã nói trong các phần trên đây).
Hoàng Phủ Ngọc Tường là một trong những nhà văn chuyên về bút kí. Nét đặc sắc trong phong cách nghệ thuật của ông là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa trữ tình và chính luận, sử thi hóa lịch sử và khám phá chiều sâu văn hóa của đối tượng. Chất trữ tình trong bút kí của ông xuyên thấm vào tất cả và thăng hoa thành chất thơ của ngôn ngữ.
Đoạn mở đầu với những khu vườn cổ, những kí ức về Nguyễn Du đã gợi cảm xúc về một vùng đất có vẻ đẹp sâu lắng (thanh khiết, cổ kính, có tác dụng như một khúc đạo đầu của một bản đàn hay bài ca thơ mộng).
Mỗi đoạn văn là một chắt lọc tinh túy về hành trình, về dáng vẻ, về vẻ đẹp và sức cuốn hút riêng của mỗi đoạn sông.
Sông Hương được miêu tả như một cá thể sống, như một người con gái với những từ ngữ gợi cảm, diễn tả tình yêu say đắm của con người với dòng sông “Sông Hương đã sống một nửa cuộc đời của mình như một cô gái Digan phóng khoáng và man dại”. “Sông Hương khi về đồng bằng đã thay đổi tính cách, sông như đã chế ngự bản năng của người con gái để mang một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành phù sa của một vùng văn hóa xứ sở”.
Với liên tưởng kỳ thú, diễm tình, tác giả ví sông Hương như một người con gái đẹp được người tình mong đợi đến đánh thức. Những câu văn đẹp, đầy màu sắc và ấn tượng. “Sông Hương vẫn đi trong dư vang của Trường Sơn” “Sắc nước trở nên
xanh thắm”, “Nó trôi đi giữa hai dãy đồi sừng sững như những thành quách”. “Dòng sông như tấm lụa, với những chiếc thuyền xuôi ngược nhỏ bé vừa bằng con thoi, những ngọn đồi này tạo nên những mảng phản quang nhiều màu sắc” “Sớm xanh, trưa vàng, chiều tím”.
Đến ngoại vi thành Huế, sông Hương lại có vẻ đẹp trầm mặc như những rừng thông u tịch và những lăng tẩm đồ sộ phong kín niềm kiêu hãnh âm u.
Đoạn tả sông Hương chảy vào thành phố, tác giả sáng tạo những hình ảnh đầy ấn tượng “chiếc cầu trắng in trên nền trời, uốn một cánh cung rất nhẹ”. Tác giả sử dụng rộng rãi đặc sắc những phép tu từ gợi cảm vốn là sở trường của thơ như so sánh kết hợp với nhân hóa, ẩn dụ: “Dòng sông mềm hẳn đi như một tiếng “vâng” không nói ra của tình yêu”, khúc quanh trước khi ra biển như một “nỗi vương vấn”, cả một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu”. Những chi tiết về phong tục, lễ hội cũng trở thành họa, thành nhạc, thành tình, nghĩa là thành thơ. “Trăm nghìn cánh hoa đang bồng bềnh vào những đêm hội rằm tháng bảy từ điện Hòn Chén về bỗng ngập ngừng như muốn đi, muốn ở, chao nhẹ trên mặt nước như những vấn vương của một nỗi lòng”.
Thi trung hữu nhạc, đó là nhạc của lòng. Trong văn của Hoàng Phủ Ngọc Tường cũng có nhạc, gợi nhớ nhạc “Điệu chảy lặng lờ của nó (sông Hương) khi ngang qua thành phố. Đúng là điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế”. Những câu văn trải dài, uyển chuyển, du dương mà tự nhiên, nhuần nhị như dòng sông, dòng nhạc đẹp, một “Đanuyp xanh” trong văn.
Trí tưởng tượng thật phong phú trong những liên tưởng so sánh, những hồi tưởng đầy hình ảnh kì thú “Sông Nêva với những phiến băng trôi nhanh như những chiếc thuyền của những chú chim hải âu” (Chim hải âu đứng trên băng - NBS)
Vẻ đẹp của đoạn văn tăng lên trong từng chi tiết, đến chi tiết cuối thì thăng hoa cao nhất, đẹp nhất. Tác giả lí giải tên dòng sông bằng huyền thoại đầy chất thơ khiến cho dòng sông vốn có cái tên thơ càng thơ hơn: Hương là thơm, thơm của ngàn hoa, của nước nâu trăm loài hoa đổ xuống, làm thơm đến cả từng hơi đất.
Bút kí cuốn hút người một phần sự việc, ở tri thức, sự việc lạ, tri thức mới nhưng nếu chỉ có thế, bài bút kí sẽ không hơn một bài báo và nó nhanh qua đi mà không đọng lại trong lòng người. Bút kí của Hoàng Phủ Ngọc Tường không thế, nó đầy chất liệu quý, thể hiện một vốn sống, vốn văn hóa phong phú, nhất là về Huế, nhưng nó còn mãi, ngân mãi vì nó đầy chất thơ. Chất thơ ấy gắn với nhiều yếu tố, bắt đầu từ nhiều nguồn nhưng yếu tố quan trọng nhất, nguồn lớn lao, dào dạt nhất là tình yêu, tình yêu tha thiết với dòng sông, với Huế, với đất nước của tác giả.
Cuối cùng, đọc kĩ phần Ghi nhớ trong SGK để nắm vững bài học.
II. LUYỆN TẬP
Bài luyện tập trong SGK: anh (chị) tự làm theo đoạn văn mà mình tâm đắc nhất. Giới thiệu thêm 3 bài luyện tập dưới đây để suy nghĩ và vận dụng:
1. Nhận xét về nhan đề và cách kết thúc của bài bút kí của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Cách kết thúc này đã đem đến chất thơ và tô đậm ý nghĩa cho nhan đề bài bút kí như thế nào?
2. Hoàng Phủ Ngọc Tường đã phát hiện ra nhiều vẻ đẹp của dòng sông Hương xứ Huế. Trong những vẻ đẹp đó, anh (chị) thích vẻ đẹp nào nhất? Viết lời bình vẻ đẹp ấy để chia sẻ với tác giả bài kí.
3. Thu Bồn viết về dòng sông Hương: Con sông dùng dàng con sông không chảy - sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu (Tạm biệt). Từ câu thơ đó, anh (chị) nghĩ gì về cái tình của Hoàng Phủ Ngọc Tường trong bài kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” (đoạn trích trong Ngữ văn 12, tập một).
