Soạn bài bài ca nhà tranh bị gió thu phá

Câu hỏi 3: Những nỗi khổ nào của nhà thơ đã được đề cập trong bài thơ? Tác giả đã miêu tả và thế hiện sinh động, khúc chiết những nỗi khổ đó như thế nào?

Gợi ý:

Trong bài thơ Bài ca nhà tranh bị gió thu phá, Đỗ Phủ đã miêu tả và thế hiện sinh động, khúc chiết những nỗi khổ của bản thân và gia đình cụ thể như sau:

- Mái nhà tranh bị gió thu phá nát, mảnh thì bay sang sông, mảnh thì treo trên ngọn rừng xa, mảnh lại lộn nhào xuống mương. Phải nói cách miêu tả của tác giả rất cụ thế mang đến cho người đọc một cái nhìn chua chát và sự bất lực của nhà thơ khi thấy mái tranh nhà mình bỗng chốc tan hoang. Đó chính là nỗi khổ đầu tiên trong bài thơ mà Đỗ Phủ miêu tả.

- Nỗi khổ thứ hai là sự bâ't lực của nhà thơ khi mái tranh bị cướp. Đó là khi lũ trẻ thôn Nam cướp tranh ngay trước mặt mà ông thì tuổi cao sức yếu kêu gào mãi chẳng được. Không những thế, ở trong đó còn chứa đựng cả nỗi ngậm ngùi cho nhừng cảnh ngộ chung vì lẽ: bọn trẻ phải đi cướp tranh cũng chỉ vì chúng có gia cảnh quá khôn khó.

- Tuy vậy, hai nỗi khổ trên chỉ là bức phông nền cho sự xuất hiện nỗi khổ đến tận cùng giáng xuống đầu tác giả: đêm mưa, nhà dột, chăn mỏng “lạnh như sắt”, con nằm “đạp lót nát”; tuổi cao lại do cảnh loạn li nên tác giả suốt một đêm không ngủ, để rồi trong nỗi đau khổ của bản thân người chỉ biết nghĩ đến cho thiên hạ, cho kẻ sĩ nghèo.

Như vậy nỗi khố đau trên đã vẽ nên một bức tranh chân thực, đậm nét, nỗi khổ đó đã được nhân lên gấp bội và dấy lên sự xót xa, thương cảm trong lòng người đọc.

Câu hỏi 4: Giả sử không có 5 dòng thơ cuối thì ý nghĩa, giá trị biểu cảm của bài thơ sẽ giảm đi như thế nào? Phân tích tình cảm cao quý của nhà thơ được biếu hiện qua phần cuối.

Gợi ý:

Tinh thần nhân đạo, nhân văn cao cả của bài thơ không phải nằm ở ba khổ thơ trên mà được tác giả gửi gắm vào khổ thơ cuối cùng. Vậy nếu bài thơ chĩ dừng lại ở các khổ thơ trên thì đó chỉ là lời tự thán cho nồi khổ đau mà tác giả gặp phải và qua đó cũng chỉ dừng lại ở việc khơi gợi niềm thương xót của người đọc dành cho tác giả mà thôi. Do đó, giá trị biểu cảm của bài thơ sẽ giảm đi ít nhiều.

Thật vậy, tình cảm cao quý của nhà thơ bộc lộ rõ nét nhất qua phần cuối của bài. Như chúng ta đã biết, thông thường khi gặp cảnh ngộ và nỗi khố’ như tác giả, người ta chỉ có thể’ nghĩ đến bản thân mình là ước một căn nhà vững chãi cho gia đình, mà rất khó có thể nghĩ đến nồi khổ của người khác. Ây vậy mà Đỗ Phủ với ước mơ cao cả, chan chứa lòng vị tha và tinh thần nhân đạo, ông mong ước cho mọi người được sống một cuộc sống hạnh phúc, hân hoan, vui sướng. Hai câu cuô'i bài thơ, lòng vị tha được đẩy lên đến mức độ xả thân. Cụm từ “riêng lều ta nát” đã thể hiện tinh thần sẵn sàng hi sinh vì hạnh phúc chung của mọi người. 

LUYỆN TẬP

Bài tập. Dùng tối đa hai câu để nêu ý chính của đoạn văn (SGK, tr. 134,135), bàn về Bài ca nhà tranh bị gió thu phá của Đỗ Phủ.

Gợi ý:

HS có thể có những cách diễn đạt khác nhau, song cần giừ lại nội dung chính như sau:

Để biểu hiện một thảm hoạ của thời đại, bài thơ đã miêu tả nỗi khổ của bản thân Đỗ Phủ trong nỗi khổ chung của thiên hạ. Vì vậy, để thể hiện lí tưởng cao cả là thay đổi hiện thực xã hội và thể hiện tình cảm lo cho nhân dân, lo cho kẻ sĩ nghèo, tác giả đã gửi gắm vào niềm mơ ước của mình.