Rau dền là gì?

Có tên khoa học là Amaranthus sp, thuộc họ Rau dền (Amaranthuaceae). Có 3 loại rau dền phổ biến là: rau dền đỏ, rau dền gai, rau dền cơm.

Mô tả

Rau dền thuộc thân thảo, cao khoảng 80cm, thân thẳng, rễ ăn sâu vào lòng đất.

Rau dền đỏ: Lá nhỏ chừng hai ngón tay chụm lại, toàn thân và lá đều có màu đỏ tía, mọng nước, khi nấu chín nước cũng có màu đỏ. Loại này cũng đươc trồng để cho ra củ dền có màu tía tương tự.

Rau dền gai: Thường mọc hoang dại ở những bãi đất trống. Lá mọc so le, có hình bầu dục, phiến lá thon dài màu xanh nhạt, đầu lá nhọn hình mũi giáo, cuống lá dài, ở gốc có 2 gai. Hoa mọc thành sim, xếp sít nhau ở nách lá thành những bông dài. Quả là 1 túi hình trứng nhọn 1 đầu, chứa nhiều hạt màu đen.

Rau dền cơm: Lá nhỏ có màu xanh trắng và có hoa tụ lại ở trên ngọn như những núm cơm nhỏ.

Phân bố và thu hái

Ở Việt Nam, rau dền thường được trồng hoặc mọc hoang ở khắp nơi để lấy lá làm rau ăn, rễ và thân làm thuốc. Tùy vào mục đích sử dụng mà thu hoạch cây cho hợp lý.

Thành phần hóa học

Rau dền chứa nhiều nước, gluid, protein, cenlulose, carotene, vitamin A, C, canxi, sắt,… Hàm lượng sắt trong rau dền đỏ nhiều hơn trong rau chân vịt, và lượng canxi cũng cao gấp 3 lần. Trong hạt rau dền đỏ có 1 loại axit amin quan trọng mà cơ thể không tự tạo ra được với hàm lượng cao hơn các loại ngũ cốc khác. Muối kali trong rau dền gai có tác dụng lợi tiểu, giảm sốt.

Trong đông y, rau dền có vị ngọt nhạt, tính mát, thanh nhiệt, lợi tiểu, sát trùng tốt.

Tác dụng và một số bài thuốc chữa bệnh từ rau dền

Tác dụng rau dền đỏ:

1. Nhuận tràng, chống táo bón: Lấy 1 nắm rau dền đỏ, rửa sạch, luộc qua với nước sôi, vớt ra để ráo trộng với dầu vừng, ăn cùng cơm hoặc dùng rau dền đỏ nấu canh ăn.

2. Điều trị tăng huyết áp: Lấy 20g rau dền đỏ, 20g lá mã đề non, 20g lá dâu bánh tẻ, tất cả cho vào nấu canh, nêm gai vị vừa ăn . Liệu trình 10 ngày.

3. Chữa nhiệt sinh lở ngứa: Lấy 20g rau dền đỏ, 16g ké đầu ngựa, 16g cam thảo đất, 12g kim ngân hoa, rửa sạch cho vào sắc cùng 750ml nước, sắc kỹ cho đến khi còn 250ml, chia thành 2 lần uống trong ngày. Liệu trình 10 ngày.

4. Chữa kiết lỵ, lỵ ra máu: Lấy 20g rau dền đỏ, 20g lá mơ lông, 20g rau sam, 16g cam thảo đất, rửa sạch đun với 500ml nước, đun cho đến khi còn 200ml, chia thành 2 lần uống trong ngày. Liệu trình 10 ngày. Hoặc 30g rau dền đỏ và 30g rau sam nấu canh ăn 2 lần trong ngày.

5. Giải nhiệt: Lấy 100g dền đỏ, 50g dền cơm, 50g rau dệu, 50g rau đay, nấu canh với tôm hoặc cua.

6. Phụ nữ sau sinh bị nhiệt, nóng trong: Lấy 50g rau dền đỏ, thái khúc, sắc lấy nước. Cho thêm gạo vào nấu thành cháo ăn liên tục trong 5 ngày.

7. Bị ong đốt, rắn cắn: Lấy rau dền đỏ giã nát, vắt lấy nước cốt uống và dùng bã đắp lên vết cắn. Trước khi sơ cứu phải băng chặt phái trên vết cắn để máu độc không lưu thông được.

8. Chữa mụn nhọt: Lấy 2-g rau dền đỏ, 20 bồ công anh, 16g cam thảo đất, sắc uống ngày 1 thang hoặc giã nát rau dền đỏ đắp vào mụn nhọt.

Tác dụng rau dền gai:

1. Hỗ trợ điều trị gai cột sống: Lấy rễ lẫn cành lá tươi rau dền gai sắc lấy nước, chia nhiều lần uống trong ngày. Hoăc đối với người bị nặng thì dùng toàn cây lá dền gai kết hợp với thiên niên kiện, lá hài vôi, lá lốt, cỏ xước, mỗi vị 1 lượng bằng nhau, đun lấy nước uống trong ngày.

2. Bị bỏng nhẹ: Lấy thân và lá rau dền gai rửa sạch, giã nát đắp lên vết bỏng

3. Chống táo bón: Lấy 50g rau dền gai, 30g rau đay, 50g rau mồng tơi, nấu canh ăn 2-3 lần 1 tuần.

4. Trị ung nhọt: Ung nhọt chưa vỡ mủ lấy rễ rau dền gai giã nát, đắp lên. Nếu ung nhọt bị viêm da mủ thì dùng toàn cây rau dền gai rửa sạch, gãi nát đắp lên. Và khi ung nhọt đã vỡ mủ thì lấy lá rau dền gai giã nát đắp lên. Cứ 2-3 tiếng thay băng, ngày đắp 2-3 lần.

5. Chữa viêm họng, đau họng: Lấy thân và lá rau dền gai, thêm 1 muối và 1-2 lát gừng tươi, nhai và nuốt dần dần, làm 1-2 lần trong ngày cho đến khi đỡ đau.

6. Chữa ho có đờm:

Bài thuốc 1: Dùng 50g thân và lá cây rau dền gai, 20g kim ngân hoa, 20g lá bông hồng, 16g cam thảo đất, đun với 500ml nước cho đến khi còn 250ml, chia uống 2-3 lần trong ngày. Liệu trình 5 ngày.

Bài thuốc 2: Lấy 50g thân và lá cây rau dền gai, 16g vỏ rễ cây dâu tằm, 16g lá húng chanh, 16g cam thảo đất, sắc với 500ml cho đến khi còn 250ml, chia uống 2-3 lần ngày, uống liên tục 5 ngày.

7. Chữa rắn cắn: Lấy 5g hạt rau dền gai và 0,5g phèn chua, giã nát chia thành 2 phần, một phần uống với rượu, còn một phần đắp lên vết rắn cắn, kết hợp với hút máu độc.

8. Trị bệnh lỵ: Sắc lấy nước uống 100g thân và lá rau dền gai, mỗi ngày 1 thang. Hoặc nấu canh rau dền gai với rau sam ăn 1-2 lần trong ngày.

9. Chữa kinh nguyệt không đều: Lấy 15g rau dền gai và 20g bạc thau, cho vào đun với 450ml nước, cho đến khi còn 200ml, chia uống 2 lần trong ngày. Liệu trình 7-10 ngày.

10. Da bị mẩn ngứa do tiếp xúc rơm rạ: Lấy rau dền gai tươi, rau sam tươi và lá hẹ tươi, rửa sạch và giã nát đắp vào chỗ nổi mẩn, ngày làm 2-3 lần.

11. Chữa khí hư: Lấy 20g rễ cây dền gai, 16g lá bạc hà, thái nhỏ phơi khô, cho vào đun với 400ml nước còn 200ml chia uống 2 lần trong ngày. Liệu trình 7-1 ngày.

12. Hỗ trợ điều trị sỏi thận: Lấy 20g rễ cây dền gai sao vàng, 20g vỏ quả bí đao, 12g kim tiền thảo, 12g mã đề, 12g rễ thiên lý, 12g rễ cỏ tranh, 12g đậu đen sao vàng. Cho vào sắc với 500ml nước cho đến khi còn 25ml, chia 2-3 lần uống trong ngày. Liệu trình 10 ngày.

Tác dụng rau dền cơm:

1. Thanh nhiệt, kích thích tiêu hóa: Lấy 100g rau dền cơm, 50g rau dệu và 50g rau đay nấu canh với tôm hoăc cua.

2. Chữa táo bón: Lấy 100g rau dền cơm nấu với tôm nõn tươi hoặc khô, ăn mấy lần trong tuần.

3. Chữa tăng hyết áp do can hỏa vượng: Lấy 100g rau dền cơm, 50g rau đay nấu với thịt cua đồng xay, nêm gia vị vừa ăn.

4. Chữa mắt kém, người nóng: Lấy 12g hạt rau dền cơm, 12g thảo thuyết minh,12g hoa mào gà, sắc nước uống trong nhiều ngày.

5. Lợi tiểu: Lấy 20g hạt dền cơm sắc lấy nước uống.

Lưu ý

Bài thuốc trên chỉ mang tính chất tham khảo, trước khi áp dụng người bệnh nên hỏi ý kiến của thầy thuốc.