Quản lý đàn ong theo thời vụ

Diễn biến của thời tiết, nguồn mật và hoạt động của đàn ong có quan hệ mật thiết với nhau, chi phối lẫn nhau. Nước ta có địa hình phức tạp, cây nguồn mật phong phú, mỗi địa phương đã hoàn thành quy trình quản lý đàn ong theo thời vụ thích hợp.

Thời vụ và công tác quản lí đàn ong ở các tỉnh phía bắc chia làm 4 mùa rõ rệt. Do đó có 4 vụ quản lý đàn ong như sau:

Vụ xuân – hè hay vụ mật chính: từ 15/2 đến 20/7

Vụ hè-thu(qua hè): từ 20/7 đến 15/9

Vụ thu-đông: từ 21/12 đến 20/12

Vụ đông-xuân (qua đông ) : từ 21/12 đến 14/2.

Đặc điểm thời tiết, nguồn hoa và quản lí đàn ong trong vụ xuân-hè

Đặc điểm thời tiết và nguồn hoa

Vụ xuân-hè ứng với thời kì sau tết âm lịch, nguồn hoa rất phong phú. Vùng đồng bằng trung du có vải chua, vải thiều, nhãn (vụ xuân), đay, bạch đàn, liễu, sú vẹt (vụ hè). Miển núi có hoa muộn hơn và tháng 2 vẫn ít hoa, sau đó có 2 vụ hoa rừng: vụ 1 vào tháng 3-4, vụ 2 vào tháng 5-6 (chủ yếu là sài đất). Ngoài ra vụ xuân hè còn có rất nhiều cây nguồn mật phụ quan trọng như cam, quýt, bạch đàn trắng, sú ven biển, cà phê và cao su khu 4, keo lá tràm vùng trung du,… Nói chung đầu vụ còn rét nhưng nhiệt độ đã thích hợp cho việc phát triển đàn ong. Nhược điểm lớn trong vụ là mưa phùn kéo dài, nhiều năm mất cả vụ mật hoa vải và 2/3 vụ mật hoa nhãn. Sau tiết thanh minh có thể trời ấm và nắng, sau đó nói chung thời tiết thuận lợi. Cuối vụ do ảnh hưởng của bão, nhiều năm bị mất một phần mật bạch đàn và sú vẹt. Đàn ong vụ đông thiếu phấn và bị rét, sang vụ xuân hè phát triển rất nhanh, ong nội bị chi phối bởi điều kiện tự nhiên rất rõ, cho nên đàn ong xây tầng nhanh và chia đàn tự nhiên mạnh, giao phối tốt và nói chung ong chúa tạo ra trong vụ xuân chất lượng rất tốt.

Quản lí đàn ong

Yêu cầu của công tác quản lí đàn ong trong vụ là làm biến dổi chất lượng đàn ong để có đàn mạnh, chúa mới, cầu mới, không bệnh.

Khôi phục đàn ong đầu vụ

Vụ đông trời rét ong đẻ kém, thế đàn sa sút, nhiều năm rét đậm kéo dài, đàn ong chỉ còn vài cầu. Tuy vậy, người nuôi ong phải dựa vào điều kiện tối ưu về nguồn hoa cuối xuân để củng cố đàn ong. Ví dụ: cuối tháng 2 hoa cam quýt nở rộ có thể đưa đàn từ 2 cầu lên 4-5 cầu sau một tháng và người nuôi ong có thể yên tâm thu mật hoa nhãn. Biện pháp cụ thể là: chuyển ong đến vùng có mật và phấn, điều chỉnh đàn ong bàng cách rút bớt cầu xấu cho xây cầu mới. Cầu mới đầu xuân kích thích ong chúa đẻ rất mạnh. Cắt góc bánh tổ già và sửa bánh tổ cho ong cơi nới thêm, lúc này mật chưa nhiều nên cho ăn kích thích ong chúa đẻ, chú ý phòng tránh bệnh thối ấu trùng vì ẩm độ cao.

Thay chúa

Vụ xuân-hè cẩn thay toàn bộ ong chúa kể cả ong chúa mới tạo ra trong vụ thu đông. Ong chúa tạo trong vụ nhãn có chất lượng tốt nhất trong năm. Trọng lượng chúa tơ có thể đạt 160mg, trọng lượng chúa đẻ hơn 200mg và đẻ gần 1000 trứng một ngày đêm. Từ lúc chúa nở đến khi chúa đẻ mất khoảng 8- 10 ngày. Tỉ lệ giao phối thành công 80-90% trong khi các vụ khác chỉ đạt 60-70% .

Các biện pháp thay chúa:

1/ Thời vụ thay chúa: cuối tháng 3. 4, 5; cuối tháng 2 đầu tháng 3 chỉ thay những ong chúa quá xấu.

2/ Kết hợp thay chúa với thu mật, dùng chúa tơ để tăng sản lượng mật. Chúa tơ chưa đẻ, ong thợ không bận nhiều đến việc nuôi ấu trùng và có cầu trống nên năng suất mật cao. Cần tạo chúa trước 10 ngày. Khi quay mật hoa nhãn vòng 1 thì bắt toàn bộ chúa cũ thay chúa tơ sau 10 ngày sẽ có hàng loạt chúa mới

3/ Kết hợp thay chúa với chia đàn: cuối vụ hoa nhãn đến vụ mật bạch đàn còn 40-50 ngày, tất cả đàn ong 5 cầu trở lên chia đôi và gắn 2 mũ chứa hoặc giới thiệu 2 chúa tơ (giết chúa già) sau khi chúa mới đẻ sẽ điều chính đàn ong xây tầng mới chuẩn bị cho vụ mật bạch đàn.

4/ Dùng mũ chúa tự nhiên thay chúa: vụ xuân ong thích chia đàn tự nhiên nên ong chúa tạo ra lúc này thường chất lượng tốt cần triệt để tận dụng mũ chúa tự nhiên trong vụ. Trước hết cần chọn mũ chúa ở đàn ong khỏe mạnh có thế đàn lớn, năng suất cao, những cầu có mũ chúa chưa vít nắp thì không quay mật. Để tránh chia đàn tự nhiên, có thể dồn các cầu mũ chúa vào đàn ong đã tách và mũ chúa già đến đâu thì sử dụng đến đó.

Xây cầu mới

Vụ xuân-hè ong xây tầng rất nhanh và ong chúa rất thích đẻ vào cầu mới, cần xây tầng ở tất cả các đàn ong (trừ đàn ong quá thưa); kết hợp xây cầu mới với việc rút cầu cũ, thay xong cầu trong vụ. Xây cầu tốt nhất là vào đầu vụ mật khi hoa nở 20-30%. Những vụ mật hè (bạch đàn, vẹt) chỉ xây tầng có mức độ vì sau vụ này đàn ong bắt đầu giảm cần phải rút cầu.

Phòng chống chia đàn tự nhiên

Vụ xuân-hè chia đàn mạnh. Ở những đàn ong có tính chia đàn cao xảy ra tình trạng đàn mỏng, một đàn chia nhiều lần hoặc vừa có gờ mũ chúa ong đã chia đàn. Thường trước khi chia đàn, ong đi làm rất kém, sau đó đàn ong bị chia nhỏ không thu được mật. Muốn tránh chia đàn tự nhiên trong vụ cần kịp thời loại bỏ vật chống rét, xây thêm cầu, hiệu quả nhất vần là thay chúa và thu mật. Sau khi thu mật, ong chia đàn tự nhiên giảm đi nhiều. Ngoài ra cần kiểm tra và vặt bỏ kịp thời mũ chúa, cắt vợi nhộng ong đực ở những đàn ong không cần thiết

Chia hợp lí một số đàn sau vụ mật vải hoặc nhãn, chuẩn bị đàn ong cho vụ mật sau. Cần tạo chúa trong vụ hoa nhãn, kết thúc vụ hoa thì chia đàn ngay để củng cố đàn ong kịp thời cho vụ mật sau.

Thu sản phẩm

Xuân-hè là vụ mật chính trong năm cần kịp trưng thu sản phẩm kể cả mật và sữa ong chúa. Muốn đạt năng suất cao cần nắm vững đặc điểm vụ mật. Đây là vụ mật kéo dài 120-130 ngày. Có những vùng các vụ mật gối nhau như Hải Hưng, liên tục có vải nhãn, đay. Có những vùng chỉ có nhãn, rồi đến bạch đàn. Để vừa có đàn ong mạnh, vừa có nhiều đàn ong trong khi thu sản phẩm cần chú ý bảo vệ ong chúa và luôn luôn có chúa mới để thay đàn ong mất chứa. Cần tính toán tối để chọn nguồn hoa thích hợp. Đầu vụ nên đặt ong ở ngoài tán cây, sang hè đặt nơi râm mát và có đủ nguồn nước ngọt cung cấp cho ong. Di chuyển ong trong vụ hè phải xếp xe thật thoáng và chỉ chuyển vào ban đêm. Trong nhiều năm vụ mật sú vẹt và bạch đàn chiếm 60-70% sản lượng mật cả năm cho nên vụ xuân-hè ở Miển Bắc phải vừa thu mật vừa củng cố phát triển đàn ong để lấy mật vụ sau, đó là điểm khác cơ bản với vụ mật xuân ở các tỉnh phía Nam.

Đặc điểm thời tiết, nguồn hoa và quản lí đàn ong trong vụ hè – thu

Đặc điểm thời tiết và nguồn hoa

Vụ hè-thu nguồn mật khan hiếm nhất trong năm nhưng ở vùng cao như Mộc Châu, Bắc Hà nguồn mật rất phong phú. Vùng đồng bằng trung du chủ yếu dựa vào phấn sen, các loại cây leo và hoa cỏ chăn nuôi, điền thanh, … Thời tiết vụ hè-thu nắng nóng mưa kéo dài. bão lụt gây thiệt hại lớn cho đàn ong. Các loại địch hại như chuồn chuồn, ong rừng lại quấy phá rất mạnh. Do đó đàn ong trong vụ hè-thu chỉ duy trì ở mức độ có thể phát triển vụ sau.

Quản lí đàn ong

Điều chỉnh đàn ong

Có thể tiến hành sau vụ mật vẹt, bạch đàn. Đàn ong không nên để quá yếu vì dễ gây tình trạng ăn cắp mật, ong không có đủ khả năng chống trả với địch hại. Vừa điều chỉnh bằng cách rút cầu nhộng già cho đàn yếu vừa nhập đàn ong không có chúa, ong thợ đẻ trứng, đàn ong quá yếu không có khả năng duy trì trong vụ.

Sau khi chuyển đàn ong đến nơi qua hè, ngoài phần mật còn lại, cho ăn thêm để có mật vít nắp (mật vít nắp ong sẽ dự trữ và chất lượng mật trên bánh tổ tốt, mật tiêu hao ít hơn so với không vít nắp).

Chống nóng, che mưa

mưa nắng làm ong tiêu hao nhiều thức ăn., tốt nhất đặt ong trong hiên nhà, phên nứa, phên cỏ, cỏ tranh che đậy đàn ong chống mưa nắng. Đàn ong đặt ở vùng ven biển cần có cột chống bão; đàn ong đặt ở nơi ngập lụt chú ý đất nơi cao, không đặt ong theo hướng tây.

Đề phòng ong rừng

Thu bớt cửa tổ ra vào của ong, phải trát kín khe hở xung quanh thùng để mùi mật không toả ra ngoài hạn chế tác hại của ong rừng.

Trừ vùng cao có thể tạo chúa, thay chúa và thậm chí chia đàn, còn nói chung cần giữ nguyên trạng thái đàn ong và hạn chế kiểm tra.