Quan hệ vùng dưới đồi thị - tuyến yên

Quá trình tiết hormon của tuyến yên được điều khiển bởi các hormon hay các tín hiệu thần kinh của vùng dưới đồi thị.

Thí nghiệm cắt tuyến yên và chuyển đến một vị trí khác trong cơ thể cho thấy nhiều hormon của nó giảm mạnh và có loại hormon hoàn toàn không được tiết ra.

Hoạt động tiết của thùy sau tuyến yên được điều khiển bởi các sợi thần kinh kéo xuống từ vùng dưới đồi và tận cùng ở thùy sau. Ngược lại, quá trình tiết hormon của thùy trước do các hormon giải phóng hay hormon ức chế của vùng dưới đồi thị quyết định. Hormon giải phóng (hypothalamic releasing hormone) và hormon ức chế (hypothalamic inhibitory hormone) đựoc tiết ở vùng dưới đồi và xuống thùy trước theo các mạch cửa dưới đồi-tuyến yên (hypothalamic-hypophysial portal vessels). Các hormon này điều khiển quá trình tiết của các tế bào tiết trong thùy trước.

Vùng dưới đồi nhận tín hiệu từ hầu hết các nguồn trong hệ thần kinh (các kích thích gây đau đớn, gây hưng phần hay ức chế, kích thích khứu giác, kích thích do thay đổi nồng độ các chất dinh dưỡng, chất điện giải và hormon trong máu… đều được truyền về vùng dưới đồi gây hưng phấn hay ức chế các phần khác nhau của vùng dưới đồi). Vì vậy, có thể nói vùng dưới đồi thị là trung tâm thu nhận thông tin phản ánh trạng thái của cơ thể. Quá trình đáp ứng với các thông tin này biểu hiện ở quá trình điều khiển của nó đến hoạt động tiết hormon của tuyến yên.

Thùy trước tuyến yên chứa nhiều xoang mạch xen kẽ với các tế bào tuyến. Các mạch máu xuống tuyến yên trước tiên đi qua vùng mao mạch thuộc phần dưới đồi sau đó qua gò trung gian (median eminance) nằm ở phần thấp nhất dưới đồi thị nối với cuống tuyến yên. Sau đó các mạch máu trở ngược lên bề mặt gò trung gian, kết hợp thành một khối gọi là hệ mạch cửa đồi thị - tuyến yên rồi đi xuống tuyến yên dọc theo cuống tuyến yên để đến các xoang mạch trong thùy trước

Những neuron đặc biệt trong vùng dưới đồi tổng hợp và tiết các hormon có tên hormon giải phóng và hormon ức chế của vùng dưới đồi thị (hypothalamic releasing hormone và hypothalamic inhibitory hormone) để điều khiển hoạt động tiết của thùy trước tuyến yên. Những neuron này có mặt ở nhiều phần khác nhau trong vùng dưới đồi thị, các sợi trục của chúng kéo đến thùy trung gian và củ vú (tuber cinereum là phần mô đồi thị kéo xuống cuống tuyến yên). Đầu tận cùng của các neuron này khác với hầu hết đầu mút thần kinh của các dây thuộc hệ thần kinh trung ương vì chúng không thực hiện chức năng truyền tín hiệu từ tế bào thần kinh này sang tế bào thần kinh khác mà chỉ làm nhiệm vụ tiết các hormon ức chế hay giải phóng. Các hormon này ngay lập tức được hấp thu vào các mao mạch của hệ thống mạch cửa dưới đồi-tuyến yên và chuyển đến thùy truớc tuyến yên. Các hormon ưc chế hay giải phóng còn được gọi là các yếu tố ức chế (inhibitory factors) hay yếu tố giải phóng (releasing factors) vì cấu trúc hóa học của chúng chưa được xác định.

Hai hormon này có chức năng điều khiển hoạt động tiết của thùy trước tuyến yên. Ứng với mỗi hormon thùy trước có một hormon giải phóng. Một vài hormon có hormon ức chế tương ứng. Hormon giải phóng đóng vai trò quan trọng hơn so với hormon ức chế (trừ trường hợp prolactin). Các hormon giải phong và ức chế quan trọng là:

1.Thyroid-stimulating hormon releasing hormone kích thích giải phóng hormon kích thích tuyến giáp.

2.Growth hormone releasng hormone (GHRH) kích thích giải phóng hormon sinh trưởng. Growth hormone inhibitory hormone (GHIH) ức chế giải phóng hormon sinh trưởng.

3.Corticotropin-releasing (CRF) kích thích giải phóng adrenocortocotropin.

4.Luteinizing hormone releasing hormone (LRH) kích thích quá trình tiết luteinizing hormone và follicle-stimulating hormone. Vì vậy LRH được gọi là gonadotropin-releasng hormone.

5.Prolactin inhibitory factor (PIF) ức chế tiết prolactin.

Bên cạnh đó còn có hormone kíh thích tiết prolactin và ức chế tiết các hormon khác của thùy trước tuyến yên.

Tất cả hoặc hầu hết các hormon từ vùng dưới đồi được tiết từ các đầu mút thần kinh trong đồi trung gian trước khi được chuyển xuống thùy trước tuyến yên. Kích thích từ vùng này làm hưng phấn các đầu mút thần kinh dẫn đến sự giải phóng các yếu tố điều khiển của vùng dưới đồi. Tuy nhiên, thân tế bào thần kinh lại nằm xa hơn, trong đồi thị hay gần nền não với vị trí chưa được xác định rõ ràng.

Các peptide kích thước nhỏ được tìm thấy trong các tế bào thần kinh của vùng dưới đồi nhưng chức năng của chúng vẫn còn đang được nghiên cứu: (1) substance P, (2)neurotensin, (3) angiotensin II, (4) enkephalins, (5) endorphins, (6)vasoactive inhibitory polypeptide và (7) cholesystokinin-8. Rất nhiều thành phần giống những chất này được tìm thấy trong các phần khác nhau của não bộ gợi ý rằng chúng có thể thực hiện chức năng như các chất truyền tín hiệu thần kinh ở cả vùng dưới đồi và những vị trí khác trong não bộ. Thêm vào đó, một số chúng có mặt trong thần kinh của đường tiêu hóa và có thể chúng được tiết ra từ các đầu mút thần kinh để đi vào máu.