Môi trường phát triển của thương mại điện tử

Những lợi ích đã phân tích ở trên là rất to lớn nhưng thực tế còn đang ở dạng tiềm năng. Những lợi ích tiềm năng đó chỉ được hiện thực hóa và TMĐT chỉ thực sự phát triển khi các đòi hỏi của nó được đáp ứng. ở đây người viết chỉ liệt kê một số vấn đề quan trọng nhất thuộc hạ tầng cơ sở kinh tế kỹ thuật và pháp lý.

• Hạ tầng cơ sở công nghệ: TMĐT hoạt động trên nền tảng một hạ tầng cơ sở công nghệ thông tin đủ năng lực. Hạ tầng này bao gồm 2 nhánh là tính toán (computing) và truyền thông (communication). Hai nhánh này ngoài công nghệ - thiết bị còn cần phải có một nền công nghiệp điện lực cững mạnh làm nền. Hiện nay đang có xu hướng đưa cả công nghệ bảo mật và an toàn vào cơ sở hạ tầng công nghệ của TMĐT. Đòi hỏi về hạ tầng cơ sở công nghệ bao gồm 2 mặt: một là tính tiên tiến, hiện đại về công nghệ thiết bị, hai là tính phổ cập về kinh tế. Hạ tầng truyền thông phải đạt được tốc độ 45Mbps để có thể chuyển tải được thông tin dưới dạng hình ảnh, đồ họa, video. Kế tiếp là các hệ thống thiết bị kỹ thuật mạng, truy cập từ xa, an toàn kỹ thuật. Thông thường, một quốc gia muốn phát triển TMĐT thì mạng trục thông tin (backbone) quốc gia đóng vai trò xương sống. Mạng này đối với trong nước được ví như nơi mọi con sông đổ vào, đối với quốc tế được ví như cửa sông đổ ra biển siêu lộ thông tin quốc tế. Thông tin có thông thương được hay không, một phần quan trọng phụ thuộc vào tốc độ của backbone.
• Hạ tầng cơ sở nhân lực: Hoạt động TMĐT liên quan tới mọi con người, từ người tiêu thụ đến người sản xuất, phân phối, các cơ quan chính phủ, các nhà công nghệ, nên việc áp dụng TMĐT tất yếu đòi hỏi đa số con người phải có kỹ năng thực tế ứng dụng công nghệ thông tin một cách có hiệu quả, có thói quen làm việc trên máy tính, trên mạng máy tính và cần phải có một đội ngũ chuyên gia đủ mạnh về công nghệ thông tin. Nói trong diện hẹp, đó là những tập thể các doanh nghiệp và các tổ chức dịch vụ mạng có kỹ năng chuyên ngành về TMĐT và thông thạo tiếng Anh. Nói trên diện rộng, điều kiện nhân lực bao gồm cả người tiêu dùng.
• Bảo mật, an toàn: Giao dịch thương mại qua các phương tiện điện tử, trong đó mọi dữ liệu đều ở dạng số hóa, đặt ra các yêu cầu nghiêm ngặt về tính bảo mật, an toàn. Mất tiền, lừa đảo, lấy trộm hoặc thay đổi thông tin, xâm nhập dữ liệu... là các rủi ro ngày càng lớn không chỉ đối với người kinh doanh mà cả với người quản lý, với từng quốc gia, vì các hệ thống điện tử có thể bị các tin tặc (hacker) xâm nhập. Gần đây người ta đã chứng kiến những vụ hacker lấy trộm các số tài khoản để lấy tiền ở các ngân hàng lớn trên thế giới hay các virus được tạo ra đã phá hoại hàng loạt các kho thông tin của nhiều cơ quan, tổ chức, gây ngưng trệ cho cả hệ thống thông tin toàn cầu; hoặc có nhiều tổ chức cực đoan sử dụng Internet như phương tiện phổ biến tư tưởng phát xít và kêu gọi chiến tranh... Thiệt hại từ những hoạt động phá hoại đó không chỉ tính bằng tiền. Do đó, cần phải có các hệ thống bảo mật, an toàn được thiết kế trên cơ sở kỹ thuật mã hóa (encryption) hiện đại và một cơ chế an ninh hữu hiệu. Ngoài ra, nhu cầu bảo vệ bí mật riêng tư cũng ngày càng tăng.
• Hệ thống thanh toán tự động: Phương thức thanh toán là vấn đề quan trọng và rất nhạy cảm trong giao dịch thương mại. TMĐT chỉ có thể thực hiện thực tế và có hiệu quả khi đã tồn tại một hệ thống thanh toán tài chính ở mức độ phát triển đủ cao, cho phép tiến hành thanh toán tự động mà không phải dùng đến tiền mặt. Trong kinh doanh bán lẻ, vai trò của thẻ thông minh (smart card) là rất quan trọng. Khi chưa có hệ thống này, TMĐT chỉ giới hạn ở khâu trao đổi tin tức, còn việc buôn bán hàng hóa và dịch vụ vẫn phải kết thúc bằng trả tiền trực tiếp hoặc thông qua các phương tiện thanh toán truyền thống. Hiệu quả quả do đó sẽ thấp và không đủ bù đắp chi phí trang bị phương tiện TMĐT. Hiện nay, Mỹ là quốc gia có hệ thống thanh toán điện tử phát triển nhất thế giới.
• Bảo vệ sở hữu trí tuệ: Do chất xám của con người ngày càng chiếm giá trị cao trong sản phẩm, bảo vệ tài sản cuối cùng sẽ trở thành bảo vệ sở hữu trí tuệ. Trong TMĐT vì thế nổi lên vấn đề đăng ký tên miền (domain name), bảo vệ sở hữu chất xám và bản quyền của các thông tin (hình thức quảng cáo, nhãn hiệu thương mại, cấu trúc cơ sở dữ liệu các nội dung truyền gởi), ở các khía cạnh phức tạp hơn nhiều so với việc bảo vệ sở hữu trí tuệ trong nền kinh tế vật thể. Một trong các khía cạnh đó là mâu thuẫn giữa tính phi biên giới của không gian TMĐT và tính chất quốc gia của quyền sở hữu trí tuệ.
• Bảo vệ người tiêu dùng: Mức độ tín nhiệm của người tiêu dùng quyết định trực tiếp sự thành bại trong kinh doanh. Do đó vấn đề bảo vệ người tiêu dùng ngày càng được đề cao trong thương mại. Vì quy cách phẩm chất hàng hoá và các thông tin có liên quan trong TMĐT đều ở dạng số hóa nên người mua chịu rủi ro lớn hơn so với giao dịch thương mại vật thể. Để giải quyết vấn đề đó, cần phải thiết lập một cơ chế trung gian đảm bảo chất lượng nhằm mục đích tạo niềm tin cho người tiêu dùng, nhất là ở những nước mà tập quán mua hàng “sờ tận tay, thấy tận mắt” vẫn còn phổ biến. Một trong các giải pháp cho vấn đề này là xây dựng một hệ thống tiêu chuẩn hoá công nghiệp và thương mại quốc tế thống nhất cho các giao dịch TMĐT .
• Hành lang pháp lý: TMĐT là hoạt động thương mại có quy mô toàn cầu, vì vậy hàng loạt quy định về luật pháp quốc tế và quốc gia về lĩnh vực phải được đáp ứng. Những nội dung chính của hàng lang pháp lý này là quy định về tiêu chuẩn chất lượng hàng hoá, dịch vụ, quy định về những điều cấm và được phép thay đổi theo quốc gia, quy định về sở hữu công nghiệp, bản quyền chế tạo, luật về chữ ký điện tử, luật giải quyết tranh chấp đối với hợp đồng kinh tế điện tử...

Các vấn đề mà TMĐT đặt ra rất phức tạp, đan xen vào nhau trong một mối quan hệ hữu cơ từ kinh tế, pháp lý đến an ninh, văn hóa xã hội. Do đó chấp nhận TMĐT thì tất yếu phải có những điều chỉnh ở mọi hình thái hoạt động của cả đất nước, trên mọi cấp độ từ doanh nghiệp đến quốc gia, quốc tế.

Trên bình diện quốc gia, doanh nghiệp được thúc đẩy bởi động cơ lợi nhuận và hiệu quả kinh doanh đương nhiên sẽ là nhân tố mang tính chủ động và sáng tạo nhất trong việc ứng dụng TMĐT. Không ai nghi ngờ rằng một môi trường thông thoáng và an toàn sẽ là một mảnh đất tốt cho TMĐT phát triển. Vì vậy cần có sự can thiệp của nhà nước với tư cách là người tạo ra luật chơi và đảm bảo sự phát triển đó là bền vững.

Trên bình diện quốc tế, toàn cầu hóa thương mại tất yếu làm nảy sinh những giao thoa, tương tác, tương đồng và dị biệt giữa các hệ thống chính trị, kinh tế, pháp lý và xã hội của các quốc gia khác nhau. Điều này không mới nhưng với TMĐT, ranh giới địa lý - một trong những nguyên tắc cơ bản xác định các khuôn khổ điều chỉnh thương mại quốc tế hiện đại - trở nên mờ nhạt dần. “Con đường tơ lụa mới”